تبدیل آبادی به حاشیه ای نا ایمن
حاشیه نشینی، توسعه ای نا متوازن که محصول برنامه ریزی نامناسب است، حاشیه ای که ناشی از شرایط اقتصادی درون بافت های قدیمی شهر و بی برنامگی در ایجاد اشتغال و توسعه پایدار در دیگر مناطق کشور که باعث شده سیل مهاجران با توان اقتصادی و شرایط فرهنگی خاص در پیرامونی شهر که هزینه اسکان پائین تر است سکونت پیدا کنند.
از دهه 40 خورشیدی تاکنون طرح ها و برنامه هایی برای جلوگیری از حاشیه نشینی اجرا شده است اما این تنها حاشیه نشین نبوده که روندی رو به رشد داشته بلکه مناطق شهری نیز به سمت روستاها حاشیه و حریم حرکت کرده و طی نیم قرن گذشته، شهر مشهد ۸۰ روستا در اطراف خود را بلعیده است و در حال حاضر بیش از ۷۰ درصد مشکلات کالبدی و ساختمانهای نا ایمن و عمده بافت‌های فرسوده ناشی از افزوده شدن همین روستاها به محدوده شهر است.
بسیاری از روستاهای واقع شده در حریم شهر مشهد ساختاری شهری دارند، روستاهایی با پیکره شهری که بخشدار مرکزی مشهد از آنها به “اَبَر روستا” یاد می‌کند.
۲۰ ابرروستا
ابوطالب سرابیان به ایرنا گفت: بخش مرکزی مشهد ۲۲۲ روستا دارد که ۱۳۵ روستا از این تعداد چسبیده به مشهد و در حاشیه این کلانشهر قرار دارند و مطابق سرشماری سال ۹۵ حدود ۲۰ روستا دارای جمعیت بیش از چند هزار نفر می‌باشند.
وی افزود: روستاهای “کشف” با ۱۱ هزار و ۴۵۹ نفر، “دوست آباد” با هشت هزار و ۹۲۹ نفر، “زرکش” با هشت هزار و ۲۰۰ نفر، “منزل آباد” با هشت هزار و ۵۲۰ نفر، “دهرود” با ۱۱ هزار و ۸۶۹ نفر و “گرجی سفلا” با ۱۵ هزار و ۱۶۳ نفر جمعیت ابر روستاهایی با سیمای شهری هستند که در حاشیه مشهد قرار دارند.
وی اظهار داشت: در حالی که نرخ رشد جمعیت روستاها در سایر نقاط یک یا ۲ درصد است این مناطق سالانه ۱۵ تا ۱۷ درصد رشد جمعیت دارند.
بخشدار مرکزی مشهد ادامه داد: برای دستیابی به توسعه پایدار نمی‌توان نسبت به حریم مشهد بی‌تفاوت بود، همچنین رسالت مدیریتی و اخلاقی ما نیز ایجاب می‌کند نسبت به فضاهای پیرامونی بی‌تفاوت نباشیم.
وی گفت: عدم هماهنگی بین سازمان‌ها و نهادهای عمومی و ضعف قوانین و مقررات حاکم از مهمترین علل بروز وضعیت کنونی شهر مشهد است.
مشکلات روستاها از زبان دهیاران
دهیاران تعدادی از ابرروستاهای ذکر شده وجود برخی مشکلات را ناشی از ناهماهنگی دستگاه‌های متولی روستا و ضعف در اجرای قوانین دانستند.
نماینده دهستان توس بخش مرکزی مشهد نیز گفت: ساخت و سازها در روستاهای حاشیه شهر با بافت روستایی همخوانی ندارد، به گونه‌ای که برخی منازل ساخته شده از خانه‌های شهری نیز شیک‌تر هستند.
مهدی رحمانی افزود: قیمت زمین در این مناطق نصف قیمت زمین در مشهد است و نزدیک بودن به مشهد و بهره مندی از خدمات رفاهی موجب مهاجرت جمعیت از شهرها و روستاهای خراسان رضوی و استان‌های مجاور، سیستان و بلوچستان و حتی کشور افغانستان به این مناطق شده است.
وی که دهیار روستای “کشف” نیز می‌باشد گفت: این روستا بر اساس آمار موجود در خانه‌های بهداشت روستایی ۱۴ هزار نفر جمعیت دارد و مانند سایر روستاهای بزرگ شهرستان از مشکلات خدماتی برخوردار است اما ریشه این مشکلات همان حاشیه نشینی است.
رحمانی افزود: دهستان توس بخش مرکزی مشهد دارای ۳۲ روستاست که ۲۸ روستا دهیار داشته و با ۳۷ هزار نفر جمعیت با مناطق ۲، ۱۰ و ۱۲ شهرداری مشهد مجاور است.
طرح‌های هادی ناتمام
دهیار روستای دهرود نیز مهمترین مشکل این روستای ۱۸ هزار نفری را توقف اجرای طرح هادی روستایی عنوان کرد و گفت: از ۶ سال قبل طرح هادی روستایی دهرود تغییری نداشته است.
امیر رضایی افزود: بنیاد مسکن به عنوان متولی طرح‌های هادی اعلام کرده است به دلیل تداخل حریم راه‌ها و شبکه برق و به ویژه خط انتقال گاز و اختلاف با دستگاه‌های ذیربط امکان اجرا و توسعه این طرح وجود ندارد.
وی محدوده مسکونی این ابر روستا را ۶۰ هکتار عنوان کرد و اظهار داشت: به دلیل عدم تعریف الگوهای هادی شاهد ساخت و ساز ساختمانهای چند طبقه در معابر ۶ متری روستا هستیم.
وی میزان تولید زباله در دهرود را ۶ تن در روز اعلام کرد و گفت: بخشی از آب روستا به وسیله شرکت آب و فاضلاب روستایی و بخشی دیگر از آب مشهد تامین می‌شود اما مشکل سختی و کمبود فشار آب همچنان پابرجاست.
همم چنین مسعود رضایی، دهیار روستای دوست آباد که جمعیت آن بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵ حدود هشت هزار و ۹۰۰ نفر اعلام شده است نیز گفت: مشکلاتی مانند کاهش فشار آب شرب روستا و دیگر موارد خدماتی از مشکلات عمومی این قبیل روستاها می‌باشد اما مشکل اصلی عدم ارائه خدمات توسط بنیاد مسکن است.
دهیار روستای کال زرکش نیز در این باره گفت: این روستا در حاشیه جاده مشهد – قوجان قرار دارد و جمعیت آن بر اساس سرشماری سال ۹۵ حدود ۶ هزار نفراست اما با موج مهاجرتهای صورت گرفته در سه سال گذشته و براساس آمار مرکز بهداشت روستایی جمعیت روستا به ۱۴ هزار و ۶۵۰ نفر رسیده است.
بابک علیزاده اظهار کرد: با گستردگی موجود همه اقدامات مرتبط با حوزه دهیاری با یک نیرو انجام می‌شود ومکاتبات با بخشداری برای جذب نیرو نیز بی ثمر بوده است.
وی گفت: مجموع بودجه سال گذشته روستا ۱۰ میلیارد ریال بوده که حدود چهار میلیارد و ۵۰۰ میلیون ریال آن تخصیص یافته است، درآمدهای روستا بابت عوارض بسیار ناچیز است بطوریکه مجموع عوارض اخذ شده برای صدور پروانه بنای ۱۰۰ متر مربعی ۵۵ میلیون ریال می‌باشد.
مدیرکل دفتر امور روستایی و شوراهای استانداری خراسان رضوی نیز با اشاره به مهاجرت روستائیان به شهرهای استان به ویژه حاشیه شهر مشهد گفت: مهمترین علت افزایش مهاجرت آنان طی سالهای گذشته کاهش درآمد مستمر و پایدار در جوامع روستایی در پی بحران‌هایی نظیر خشکسالی، سیل و از بین رفتن منابع آب و خاک در مناطق روستایی بوده است.
الحاق روستاها به مشهد اجرا نمی‌شود
محمد علی همدمی نژاد در تشریح راهبردهای موجود برای سامان دادن به ابرروستاهای حاشیه شهر مشهد افزود: بر اساس مصوبه شورای عالی شهرسازی برخی روستاهای بزرگ حاشیه باید به بافت شهری متصل شوند که دهرود از آن جمله است.
وی اظهار داشت: الحاق روستاها به مشهد از سوی شوراهای اسلامی چهارم و پنجم با مخالفت مواجه شده و در برخی موارد به دلیل پائین بودن هزینه زندگی روستایی ساکنان این روستاها نیز تمایلی به الحاق روستا به مشهد و پرداخت عوارض شهری ندارند.
وی گفت: دولت نیز تمایلی به بزرگ شدن شهرها و تحلیل رفتن بافت روستایی ندارد.
همدمی نژاد در مورد مشکلات بنیاد مسکن در خدمت رسانی به روستاها نیز افزود: موضوع تداخل حریم روستاهای مجاور شهر فقط به مشهد مربوط نیست و طرح‌های هادی در همه استان در این خصوص با چالش مواجه است.
وی اظهار داشت: از ابتدای تیر ماه سال جاری مقرر شده است تعیین تکلیف این حدود مانند دیگر امور عمرانی استان در شورای برنامه ریزی امور زیربنایی مطرح شود که البته این فرایند در فواصل مشخص و با حضور و نظر اعضای کارگروه مربوطه انجام می‌شود و این کارگروه نیز تاکنون تشکیل نشده است.
وی به مفتوح بودن پرونده مباحث دیگری همچون تقسیم شهرستان مشهد یا ارتقای روستاهای استان به شهر اشاره کرد و گفت: ارتقای روستاهای حاشیه مشهد به شهر جدید به دلیل ویژگی‌ها و شرایط خاص این مناطق منتفی است البته از ابتدای سال جاری چند روستا که به عنوان مراکز بخش معرفی شده بودند به شهر ارتقا پیدا کرده اند که مربوط به بخشهای تازه تاسیس در شهرستانهایی مانند صالح آباد می‌باشند.
شهرستان مشهد با ۳.۵ میلیون نفر جمعیت و ۹ هزار و ۸۱ کیلومتر مربع مساحت متشکل از سه بخش مرکزی، احمد آباد و رضویه، ۱۱ دهستان و ۳۵۷ روستا دارد.
کلانشهر مشهد نیز با ۳۵۰ کیلومتر مربع مساحت و سه میلیون نفر جمعیت در بخش مرکزی این شهرستان واقع است.
تعداد روستاهای بخش مرکزی مشهد ۲۲۰ روستاست و بیش از ۳۰۰ هزار نفر جمعیت دارد که از این تعداد ۱۳۵ روستا چسبیده به کلانشهر مشهد و در حریم آن قرار گرفته اند و بیشترین میزان ساخت و سازهای غیرمجاز مربوط به این مناطق است.
از مجموع جمعیت ۳.۵ میلیون نفری شهرستان مشهد، یک میلیون و ۲۵۰ هزار نفر حاشیه نشین در هشت پهنه و ۶۶ محله و روستاهای حریم شهری سکونت دارند.
علی نژاد