پشت پرده نشست ضد ایرانی در مکه
وزارت خارجه عربستان یکشنبه شب اعلام کرد سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان سعودی، از رهبران شورای همکاری خلیج فارس و کشور‌های عربی درخواست کرده است که برای بررسی حمله خرابکارانه به چهار نفتکش در بندر فجیره امارات و نیز حملات حوثی‌های یمن به خطوط انتقال نفت عربستان، در اواخر ماه رمضان در مکه دو نشست اضطراری برگزار کنند. امارات هنوز کسی را رسما به انجام این حملات متهم نکرده است، هر چند که در رسانه‌های نزدیک به آن، ایران، عامل حمله به نفتکش‌ها معرفی می‌شود. عربستان، اما، رسما ایران و حوثی‌های یمن را به هدف قرار دادن خطوط انتقال نفت خود به دریای سرخ متهم کرده است.
بحرین و امارات از فراخوان ملک سلمان استقبال کردند و آن را اقدامی در راستای برقراری ثبات در منطقه خلیج فارس دانستند. دعوت از سران کشور‌های عربی و احیانا اسلامی برای برگزاری نشست در عربستان به هنگام بالا گرفتن تنش‌ها، امر بی‌سابقه‌ای نیست. معمولا هرگاه روابط عربستان با ایران دچار تنش می‌شود، ریاض برای نشان دادن نفوذ خود در میان کشور‌های عربی یا اسلامی، مقامات این کشورها را به نشست‌هایی در عربستان دعوت می‌کند. به عنوان مثال، زمانی که شاهزاده بندر بن سلطان، رئیس شورای امنیت ملی کشورش بود، در سفری که به تهران داشت، با همتای خود، علی لاریجانی، وارد تنش لفظی شد. شاهزاده بندر پس از بازگشت به ریاض، دعوت وزرای خارجه کشور‌های اسلامی و عربی برای برگزاری نشست در عربستان را در دستور کار خود قرار داد.
این بار اما، مکان برگزاری نشست، به آن اهمیت نمادین و معنوی داده است. در روز 31 ماه جاری میلادی، نشست سران کشور‌های اسلامی در مکه برگزار می‌شود. عربستان از این فرصت استفاده کرد و یک روز قبل از برگزاری نشست اسلامی، سران کشور‌های عربی را به برگزاری دو نشست با محوریت ایران دعوت کرد. مکه مکرمه، قبله مسلمانان جهان است، عربستان با برگزاری نشست‌هایی در مکه، که روی مسائل مرتبط با ایران متمرکز هستند، ممکن است در پی ارسال این پیام باشد که اولا عربستان در مواجهه با ایران تنها نیست، ثانیا جهان اسلام، و خصوصا کشور‌های عربی، رفتار ایران را تایید نمی‌کنند.
رویکرد سعودی‌ها و اماراتی‌ها در پوشش رسانه‌ای واقعه فجیره و حمله به تاسیسات نفتی عربستان، نشان می‌دهد که آنها بیش از دیگران از ناحیه ایران احساس خطر می‌کنند. آنان معتقدند که اگر ایران بخواهد به تحریم‌های بی‌سابقه آمریکا پاسخ دهد، احتمالا این پاسخ برای کشورهایشان هم تبعاتی خواهد داشت. به همین دلیل، در روز‌های اخیر، ریاض و ابوظبی تلاش کرده‌اند که حمایت آمریکا و برخی کشور‌های عربی، خصوصا مصر، را به دست بیاورند. در همین راستا، عربستان و دیگر کشور‌های شورای همکاری خلیج فارس، با استقرار مجدد نیرو‌های آمریکایی در خاک خود موافقت کردند. منابع آگاه عربی به روزنامه فرامنطقه‌ای «الشرق الاوسط» گفته‌اند این استقرار با هدف بازداشتن ایران از اتخاذ هرگونه اقدام نظامی محتمل علیه کشور‌های عربی و منافع آمریکا انجام شده است. عربستان، معمولا از پذیرش تعداد زیادی از نظامیان آمریکایی در خاک خود، جز در مواقع بحرانی، خودداری می‌کند. برای نخستین بار، در جنگ آزادی‌سازی کویت از اشغال صدام حسین بود که نیرو‌های آمریکایی در مقیاس گسترده در عربستان مستقر شدند که آن هم پس از مدتی از عربستان خارج شدند. بنابراین، استقرار مجدد نیرو‌های آمریکایی در عربستان عمق نگرانی این کشور از احتمال تشدید تنش‌های نظامی در خلیج فارس را نشان می‌دهد. تلاش‌های امارات و عربستان برای ایجاد نوعی بازدارندگی در برابر ایران، به پذیرش نیرو‌های آمریکایی محدود نمی‌شود. برخی گزارش‌های رسانه‌ای حاکی از آن است که عربستان و امارات تلاش می‌کنند با اعطای مشوق‌های اقتصادی به مصر، این کشور را به اعزام نیروی نظامی به عربستان متقاعد کنند. اخیرا، محمد بن زاید، ولیعهد ابوظبی، به مصر سفر کرد. احتمالا او در این سفر، مسئله استقرار نیرو‌های مصری در خلیج فارس را مطرح کرده است. به موازات این تلاش‌ها، عربستان و متحدانش هماهنگی‌های سیاسی و نظامی با آمریکا در خلیج فارس را بیشتر کرده‌اند. ساعاتی پس از آنکه عربستان سعودی اعلام کرد که پادشاه این کشور از سران کشور‌های اسلامی و عربی برای برگزاری دو نشست اضطراری شورای همکاری خلیج فارس و اتحادیه عرب در مکه دعوت کرده است، محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، از مایک پومپئو، وزیر خارجه آمریکا، یک تماس تلفنی دریافت کرد. رسانه‌های سعودی می‌گویند در این تماس، تحولات منطقه بررسی شده است. علاوه بر این، روز جمعه گذشته، مقامات آمریکایی با همتایان خود در شورای همکاری خلیج فارس، در منامه دیدار کردند. گفته می‌شود که در این جلسه، «امنیت دریانوردی و آزادی عبور و مرور کالا‌ها در منطقه» مورد بررسی قرار گرفته است. پرواضح است که با اجرای تحریم‌های نفتی ایران، سعودی‌ها و متحدانشان بیش از پیش از احتمال بالا گرفتن تنش‌های نظامی نگران شده‌اند. به همین دلیل، ضمن تلاش برای کسب حمایت سایر کشورها، به ایران هشدار‌هایی مشابه هشدار‌های آمریکا می‌دهند. یکشنبه شب، عادل جبیر، وزیر مشاور عربستان در امور خارجی، طی یک نشست خبری، مدعی شد که کشورش جنگ نمی‌خواهد، اما از خود دفاع خواهد کرد. او گفت عربستان تمام تلاش خود را انجام می‌دهد تا از جنگ اجتناب کند، اما آماده است که در برابر هر گونه تهدید با «تمام قدرت و عزم» از خود دفاع کند. مقامات آمریکایی هم مکررا هشدار‌های مشابهی به ایران می‌دهند. آنها نیز می‌گویند دنبال جنگ با ایران نیستند، اما به هر گونه تهدید از جانب ایران، با قاطعیت پاسخ خواهند داد. این روزها، رسانه‌های منطقه خلیج فارس مکررا از احتمال وقوع جنگ در منطقه خبر و هشدار می‌دهند. اما عده کمی معتقدند که جنگ اتفاق خواهد افتاد. چرا که به گفته، محمد ایرانی، سفیر جمهوری اسلامی در کویت، در صورت وقوع جنگ در منطقه،تر و خشک با هم می‌سوزد. به همین دلیل است که کشور‌های عربی تمایلی به جنگ با ایران ندارند.
علی روغنگران