ماموریت شینزو آبه با شکست مواجه شد
روز چهارشنبه یک اتفاق تاریخی در روابط دوجانبه ایران و ژاپن رخ داد؛ برای نخستین بار در چهار دهه اخیر یک نخست‌وزیر ژاپن به ایران سفر کرد. این سفر، هرچند از منظر روابط دوجانبه تهران و توکیو مهم بود، اما تحت الشعاع منازعه ایران و آمریکا قرار گرفت. به طوری که اکثر ناظران و رسانه‌ها، هدف اصلی سفر شینزو آبه به ایران را میانجیگری میان ایران و آمریکا قلمداد کردند. تنش‌ها میان ایران و آمریکا تقریبا یک سال پیش، با خروج یکجانبه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) آغاز شد و با بازگشت کل تحریم‌های آمریکا علیه ایران شدت گرفت. این تنش‌ها پس از لغو معافیت‌های فروش نفت ایران در اوایل ماه مه به اوج خود رسید. آمریکا در این ماه، با ادعای اینکه ایران برای حمله به منافع و نیرو‌های آمریکایی در خاورمیانه آماده می‌شود، نیرو‌ها و تجهیزات نظامی جدیدی با هدف مقابله با ایران به منطقه اعزام کرد. چندین کشور، از جمله عمان، عراق، قطر و سوئیس، برای کاهش تنش‌ها میان دو طرف میانجیگری کردند، اما نتوانستند سطح تنش‌ها را کاهش دهند. سفر نخست‌وزیر ژاپن در ادامه این میانجیگری‌ها صورت گرفته و موجب موجی از خوشبینی درباره احتمال کاهش تنش‌ها در منطقه شد. اما طولی نکشید که این خوشبینی به بدبینی تبدیل شد. آبه ابتدا در روز چهارشنبه با حسن روحانی رئیس جمهور ایران گفتگو کرد. این دیدار حاوی چند نکته و پیام ضمنی و صریح بود. این اظهارات نه تنها به پرسش‌های ناظران پاسخ نداد بلکه موجب مطرح شدن پرسش‌های جدیدی شد. در اظهارات آبه چند نکته حائز اهمیت است:
1-شینزو آبه در کنفرانس خبری مشترک با روحانی، بر لزوم پایبندی ایران به برجام قویا تاکید کرد. او با بیان اینکه شاید حرف‌هایش برای گوش‌های ایران خوش‌نواز نباشد، گفت: «اینکه ایران همکاری با آژانس انرژی اتمی را ادامه داده و می‌دهد، بسیار مثبت است و قویا می‌خواهم پایبندی خود به برجام را حفظ کند.» ژاپن یکی از مشتریان عمده نفت ایران بود، اما تحت فشار آمریکا مجبور شد واردات نفت از ایران را متوقف کند. بنابراین، آبه به خوبی می‌داند که تقریبا تمام منافع اقتصادی جمهوری اسلامی از توافق هسته‌ای از بین رفته است. به همین دلیل ایران برای سایر اعضای باقیمانده در برجام، ضرب الاجل 60 روزه تعیین کرده است. پس چرا علیرغم همه اینها، آبه از ایران می‌خواهد به برجام پایبند بماند؟ واضح است که سفر آبه در هماهنگی با کاخ سفید و با چراغ سبز شخص ترامپ انجام شده است؛ آیا ترامپ خواهان استمرار پایبندی ایران در برجام است؟! افزون بر این، آبه در تهران درباره خطر جنگ تصادفی هشدار داد. این هشدار، با وساطت آبه همخوانی ندارد. شاید به همین دلیل است که ژاپنی‌ها تاکید می‌کنند برای وساطت نیامده‌اند.
2-تاکید آبه بر خطر جنگ، خالی از پیام نیست. از این رو، هشدار او ممکن است از دو احتمال خارج نباشد: ترامپ به آبه گفته است که به مقامات ایران درباره جنگ هشدار دهد. یا اینکه آبه واقعا امیدی به کاهش تنش‌ها از جانب آمریکا ندارد و فقط از ایران می‌خواهد یکجانبه به آرام شدن وضعیت در منطقه کمک کند. آبه پس از دیدار با روحانی گفت: «ضروری است که ایران در ایجاد صلح و ثبات محکم در خاورمیانه نقش سازنده ایفا کند.» قرینه این کلام این است که ایران نقش سازنده‌ای ایفا نمی‌کند وگرنه چه ضرورتی داشت که آبه از این ضرورت سخن بگوید.
3- نخست‌وزیر ژاپن در تهران از احتمال وقوع «نزاع تصادفی» سخن گفت. او در تهران به خبرنگاران گفت: «در حال حاضر، تنش، در حال افزایش است. ما باید هر چه می‌توانیم را برای جلوگیری از وقوع نزاع تصادفی انجام دهیم و ایران باید نقش سازنده خود را ایفا کند. احتمال یک نزاع تصادفی وجود دارد و نزاع نظامی باید به هر قیمتی متوقف شود.» این پیام آبه، با پیام سایر واسطه‌هایی که در یک ماه گذشته به تهران آمده بودند، شباهت دارد. با این حال، آبه به لحاظ دسترسی به رهبران عالی‌رتبه ایران و آمریکا امتیاز منحصر به فرد داشت و به نظر می‌رسد آبه از همین امتیاز برای تبادل پیام میان ایران و آمریکا استفاده کرده است.
به رغم اینکه دولتمردان ژاپنی تاکید کردند که آبه برای میانجیگری به تهران سفر نکرده است، اما آبه از جانب ترامپ به مقام معظم رهبری انقلاب اسلامی ایران پیامی برای مذاکره آورده بود. ولی رهبری انقلاب اسلامی، ضمن تقدیر از تلاش آبه، در شایستگی رئیس‌جمهور آمریکا، تردید کردند و خطاب به نخست‌وزیر ژاپن گفتند: «ما در حسن نیت و جدی بودن شما تردیدی نداریم، اما در خصوص آنچه از رئیس جمهور آمریکا نقل کردید، من شخص ترامپ را شایسته مبادله هیچ پیامی نمی‌دانم و هیچ پاسخی هم به او ندارم و نخواهم داد.»
آبه در دیدار با رهبر معظم انقلاب، سه پیام اصلی از جانب ترامپ منتقل کرد که همگی در رسانه‌ها مطرح شده بودند و به هیچ وجه جنبه محرمانه ندارند: 1- آمریکا آماده مذاکره «صادقانه» با ایران درباره مسئله هسته‌ای است. 2- آمریکا به دنبال «تغییر رژیم» ایران نیست. 3- آمریکا مصمم است مانع ساخت سلاح هسته‌ای توسط ایران شود.
اما رهبری پیام‌های ترامپ را رد کرد و هیچ پیامی از طریق آبه به ترامپ ارسال نکرد.
حضرت آیت الله خامنه ای گفتند: مطالبی را که بیان خواهم کرد، در چارچوب گفتگو با نخست وزیر ژاپن است زیرا ما ژاپن را کشوری دوست می دانیم، اگرچه گلایه هایی نیز وجود دارد.
ایشان با اشاره به صحبت های نخست وزیر ژاپن مبنی بر اینکه ترامپ به او گفته «آمریکا قصد تغییر رژیم در ایران را ندارد»، تاکید کردند: مشکل ما با آمریکایی‌ها موضوع تغییر رژیم نیست، زیرا آنها اگر چنین قصدی هم داشته باشند، قادر به اجرای آن نیستند، همانطور که روسای جمهور قبلی آمریکا، در چهل سال گذشته، برای نابودی جمهوری اسلامی ایران تلاش کردند اما نتوانستند. مقام معظم رهبری خاطرنشان کردند: اینکه ترامپ می گوید قصد تغییر رژیم را ندارد یک دروغ است زیرا اگر می‌توانست این کار را انجام دهد، انجام می داد اما نمی تواند. رهبر معظم انقلاب با اشاره به صحبت های نخست وزیر ژاپن مبنی بر درخواست آمریکا برای مذاکره درباره موضوع هسته ای، گفتند: جمهوری اسلامی ایران به مدت پنج، شش سال در موضوع هسته ای با آمریکا و اروپایی ها در قالب 1 + 5 مذاکره کرد و به یک نتیجه هم رسید، اما آمریکا زیر این توافق و قرارداد قطعی زد، بنابراین کدام فرد عاقلی است که دوباره با کشوری که زیر تمام توافق ها زده، مذاکره کند؟
رهبر انقلاب اسلامی به بخش دیگری از صحبت‌های نخست وزیر ژاپن مبنی بر عزم آمریکا برای جلوگیری از ساخت سلاح هسته ای به وسیله ایران اشاره کردند و افزودند: ما با سلاح هسته ای مخالفیم و فتوای شرعی من حرام بودن ساخت سلاح هسته ای است اما این را بدانید که اگر ما قصد ساخت سلاح هسته ای داشتیم، آمریکا هیچ کاری نمی توانست بکند و اجازه ندادن آمریکا، هیچ مانعی ایجاد نمی کرد.
حضرت آیت الله خامنه ای با تاکید بر اینکه انباشت سلاح هسته ای نیز اقدامی خلاف عقل است، خاطرنشان کردند: آمریکا به هیچ وجه صلاحیت حرف زدن درباره اینکه کدام کشور سلاح هسته‌ای داشته باشد یا نداشته باشد، ندارد زیرا آمریکا، چند هزار کلاهک هسته ای در انبارهای خود دارد.
ایشان با اشاره به سخنان نخست وزیر ژاپن مبنی بر اینکه آمریکا آماده مذاکرات صادقانه با ایران است، خطاب به آبه گفتند: ما این حرف را اصلا باور نمی کنیم زیرا مذاکرات صادقانه از جانب شخصی همچون ترامپ، صادر نمی‌شود.
رهبر انقلاب اسلامی تاکید کردند: صداقت در میان مقامات آمریکایی بسیار کمیاب است.
حضرت آیت الله خامنه ای خطاب به نخست وزیر ژاپن افزودند: رئیس جمهور آمریکا چند روز پیش با جنابعالی دیدار و گفتگو و درباره ایران هم صحبت کرد، اما بعد از بازگشت از ژاپن، بلافاصله تحریم صنایع پتروشیمی ایران را اعلام کرد، آیا این پیام صداقت است؟ آیا این نشان می‌دهد که او قصد مذاکره صادقانه دارد؟
ایشان تأکید کردند: ما به هیچ وجه تجربه تلخ مذاکره چند سال اخیر با آمریکا را تکرار نخواهیم کرد.
بنابراین، می‌توان ماموریت آبه برای تنش‌زدایی میان ایران و آمریکا را شکست خورده تلقی کرد. زیرا اولا او همان پیام‌هایی را به ایران منتقل کرد که مقامات آمریکایی مکررا و علنا در رسانه‌ها بیان می‌کنند. ثانیا، آبه به علت اصلی تنش‌ها از دیدگاه ایران، اشاره نکرد. مقامات بلندپایه ایران، مکررا تاکید می‌کنند که «جنگ اقتصادی» آمریکا علیه ایران عامل اصلی تنش‌ها در منطقه است و تا وقتی که این جنگ متوقف نشود، تنش‌ها هم فروکش نخواهد کرد. ثالثا، آبه از جانب آمریکا، پیامی برای کاهش تحریم‌ها نیاورد. آمریکایی‌ها همزمان با سفر آبه تحریم‌های جدیدی در ارتباط با ایران اعلام کردند.
علی روغنگران