اضطراب جدایی پیامد افراط و تفریط تربیت

برخی از کودکان از بدو تولد در کنار والدین و در صورت شاغل بودن مادردر کنا مادربزرگ و پدربزرگ رشد می کنند و پرورش می یابند و در اینارتباط یک نوع وابستگی ویژه ای به والدین و مراقبان خود پیدا کردهو احساس دور شدن، آن ها را آزار می دهد. اعمال رفتار درست درمواقعی که به هر دلیلی قصد جدا کردن فرزند از مراقبان را داریم،بسیار حائز اهمیت است تا کودک دچار آسیب های روحی و روانیجدی نشود.

«سرمه» دخترک سه ساله ای است که دچار اضطراب شدید جدایی استکه برای درمان این نوع اضطراب به همراه مادرش به مطب یک روانپزشکآمده بود. مادرش که کارمند است و شاغل، می گوید: سه ماهی بود که هرروز صبح به جز روزهایی که خودم تعطیل بودم و سر کار نمی رفتم دخترمسرمه را به مهد کودک می بردم و به این ترتیب زمان جاخالی خود وشوهرم را نزد فرزند خردسالم به مانند خیلی از دیگر زوجهای که فرزندمهدکودکی دارند، به خیالی پر می کردم.

وی ادامه می دهد: سه ماهی بود که هر روز صبح به جز روزهایی که خودمتعطیل بودم و سر کار نمی رفتم دخترم سرمه را به مهد کودک می بردم و بهاین ترتیب زمان جاخالی خود و شوهرم را نزد فرزند خردسالم به مانندخیلی از دیگر زوج هایی که فرزند مهدکودکی دارند، به خیالی پر میکردم.

سرمه هنوز سه سالش نشده بود که با تصمیم شوهرم و به جهت اینکهمهد کودک جایی است که فرزندمان می تواند با محیط های اجتماعی، همسن و سالان خود و در عین حال آموزش های جدید زبان و بازی هایشاد بیشتر آشنا شود، او را از مادرم که طی این مدت و از دورانشیرخوارگی کمک حال ما بود و سرمه را نگهداری می کرد، جدا کردیم وبه مهد کودک نزدیک محل خدمتم آوردیم.

روزهای نخست سرمه خیلی بی تابی می کرد و جدا شدن از ما وبخصوص از مادربزگش سخت بود و متاسفانه کسی به ما نگفته بود که دراین گونه مواقع باید چگونه رفتاری با فرزند داشته باشیم و از این روما فکر می کردیم شاید سرمه لجبازی می کند یا خجالت می کشد. حدودسه ماه از این موضوع گذشت که یکروز مربی مهد گفت سرمه خیلینگران مادربزرگش است و با اینکه سنی ندارد ولی در بیشتر مواقعگریه سر میدهد و او را می خواهد، فکر می کنیم جدایی از شخصیکه تا مدتها درکنارش بوده و سخنان و رفتار او را دیده و لمس کرده، ازخاطرش پاک نشده و لذا احساس ناامنی و در عین حال ترس واضطراب کودک در مهدکودک از دوری مادر بزرگش به نظر می رسد وتحمل ماندن در مهدکودک را ندارد.  

* اختلال اضطراب جدایی چیست؟

مهشید رابطیان، عضو انجمن علمی روانپزشکان در گفت و گو باخبرنگار ایرنا گفت: اضطراب شدید در جدا شدن از اطرافیان نزدیکدر واقع این یک امر طبیعی است که جدایی از کسانی که به آن‌هااحساس وابستگی شدیدی داریم در هر سن و سال آسان نیست. جدایی تجربه ای سخت و دردناک و البته در عین حال متحول کننده استبرای نمونه جدایی فرزند در روز اول مدرسه که همراه با اشک و لبخندکودکان است.

وی افزود: کودک به دلیل اینکه افکار خام و دست نخورده ای دارد مملواز هوش سرشار است و بعد از تولد و در ادامه زندگی در کنار پدر و مادرو یا اطرافیان لذت می برد و در لحظه ای که می خواهد از این دلبستگی ها جدا شود دچار ترس و دلهره، وصف ناشدنی می شود، به پدرو مادر، مربی و یا مسئولی که از او نگهداری می کرده تاکنون میچسبد، برای این دور بودن گریه می کند، حاضر نیست از آنها جداشود و اگر هم جدا شود تا مدت ها اثرات آن در ذهن بچه ها باقی خواهدماند.

وی گفت: همه بچه ها در حدود 8 تا 9 ماهگی به بعد، به اصطلاح«غریبی می کنند» یعنی با دیدن افرادی که برای آنها آشنا نیستند،گریه می کنند مواقعه ای به قدری این اضطراب و نگرانی شدید استکه والدین را عصبی می کند اما در حقیقت یکی از این علامت درکودکان نشانه مرحله ای طبیعی و بهنجار از رشد کودک و دیگر اینکهآنها توانسته اند میان مراقبان خود و سایرین تمایز قائل شوند.

این روانپزشک افزود: همراهی والدین با کودک در این مرحله به او کمکمی کند با اطمینان قابل توجهی از این مرحله حساس رشد، عبور کند. درحالت معمولی این اضطراب طبیعی کودک در حدود 18 ماهگیبسیار کم می شود و واکنش های خفیف تری در برابر روبرو شدن باغریبه ها نشان می دهد. والدینی که از لحاظ کمی و کیفی حضورکافی دارند و احساس ترس و اضطراب جدایی کودکان را در این سنمی پذیرند و با در آغوش گرفتن و موجه و طبیعی جلوه دادن احساس اوحمایت می کنند به گذر از این مرحله کمک خواهند کرد و بالعکسوالدینی که در برابر این بی تابی و بی قراری دستپاچه و عصبی میشوند و با خشونت رفتار می کنند یا بالعکس به حمایت بیش از حد ازکودک اقدام می کنند و اجازه رویارویی تدریجی کودک با اطرافیان رابه او نمی دهند، گذر کودک از این مرحله را سخت می کنند. در اینصورت به نوعی در کودک ترس و اضطراب باقی می ماند، حالتی که شکلشدت یافته آن اختلال اضطراب جدایی نامیده می شود.

رابطیان با بیان اینکه در سنین بالاتر و در زمان مدرسه این حالتکودکان دارای اضطراب جدایی را می توان مشاهده کرد ، اظهارداشت: گرفته و غمگین در کلاس می نشینند و یا قصد ترک مدرسه را دارند. اگرچه در سال های اخیر با وجود مدارس پیش دبستانی و حضورمربیان کارشناس شیوع این موارد تا حدودی کاهش یافته، اماهمچنان به عنوان یکی از مشکلات و شکایت های رایج والدین مطرحاست.

وی افزود: تا پیش از آغاز فصل مدارس خانواده ها باید این موضوعرا بطور جد پیگیری کنند چراکه دیگر نمی توان امتناع کودکان ونوجوانان را از مدرسه تنها دلیل تنبلی و بهانه گیری آنان برشمرد بلکهشاید پای اضطراب و دلهره ای جدی در میان است.

* راه درمان اضطراب جدایی

وی گفت: رویکردهای مختلفی در راهکار درمان اختلال اضطراب جداییکودکان مورد استفاده قرار می گیرد که برخی از آن‌ها بر خود کودک یانوجوان، برخی بر خانواده و یا هر دو حالت تمرکز دارد. با اینحال بایددر نظر داشت از آنجایی که این اختلال تا قبل از 18 سالگی و در واقعدرباره کودکان و نوجوانان مطرح است، همواره یک اصل کلی را در موردچنین اختلالاتی باید در نظر داشت و آن دخیل کردن والدین درفرایند درمان است چون مسئولیت آمد و رفت کودکان و هزینه هایدرمانی آنان برعهده والدین است و لذا لازم است که در جریان فراینددرمان فرزند قرار گیرند.