گفتمان‌سازی برای توسعه شهر
رئیس کمیسیون عمران و شهرسازی شورای شهر مشهدمقدس گفت: این کمیسیون علاوه بر فعالیت های روزمره خود، خلاء حوزه گفتمان‌سازی در برخی از موضوعات مرتبط کاری خود را احساس کرد و لذا سعی کردیم از بدنه متخصص با هدف بهره‌برداری از اظهارنظرات و دیدگاه های متفاوت دعوت بعمل آید تا در فرآیند تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری خود مبتنی بر داده های علمی بتوانیم گام برداریم.
محمدهادی مهدی‌نیا در نخستین جلسه از سلسله نشست های تخصصی گفتمان توسعه شهر که با موضوع «مروری بر ادبیات توسعه اجتماع محلی و بازآفرینی شهری» برگزار شد، اظهارکرد: کمیسیون عمران و شهرسازی، بعنوان بخش تخصصی از نمایندگان مردم در شورای شهر، علاوه بر فعالیت های روزمره همچون بررسی لوایح و طرح های مختلف، خلاء حوزه گفتمان‌سازی روی برخی از موضوعات را احساس کرد.
وی در ادامه گفت: به همین منظور، سعی کردیم از بدنه متخصص با هدف بهره‌برداری از اظهارنظرات و دیدگاه های متفاوت دعوت بعمل آید تا در فرآیند تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری خود مبتنی بر داده های علمی بتوانیم گام برداریم.
مهدی‌نیا با بیان اینکه موضوعات سلسله نشست های تخصصی گفتمان توسعه شهر خروجی کارگروه عمران و شهرسازی است، افزود: این نشست ها در 4 بخش برنامه‌ریزی شده که در بخش نخست به مبانی نظری موضوع با رویکرد کاربردی پرداخته می‌شود و به این منظور از اساتید مختلف و صاحبنظر ملی و استانی دعوت شده است.
رئیس کمیسیون عمران و شهرسازی شورای شهر مشهد با بیان اینکه بخش دوم جلسات با رویکرد تجارب جهانی و ملی است، خاطرنشان کرد: تجارب موفق و شکست خورده دنیا و کشور را باید مورد توجه قرار دهیم و درباره آنها به بیان نقطه نظرات متفاوت بپردازیم.
تحلیل موضوع با دیدگاه های مختلف، سومین موضوع و محور نشست خواهد بود و مهدی‌نیا افزود: در گام آخر بیشتر نگاه به آینده و چشم‌اندازهای پیش رو و اقداماتی مورد نیاز دستگاه های اجرایی از جمله مدیریت شهری پیشنهاد خواهد شد.
مهدی‌نیا تصریح کرد: امیدواریم این سلسله جلسات شروعی برای ارتباط ساختارمند و مشخصی بین بدنه آکادمیک و دانشگاه‌ها و متخصصان شهری از میان مهندسان مشاور، سمن‌ها، شورای شهر و … باشد که منجر به تسهیل در اجرایی شدن مفاهیم بازآفرینی و دیگر موضوعات مرتبط شود
وی گفت: موضوعات جلسات جزو دغدغه های حوزه اجرا و موضوعات روز شهر مشهد بوده که در سطح ملی به طرح نظر میپردازیم و نقطه نظرات حوزه های مختلف جلب می‌شود.
«بازآفرینی» اصلی‌ترین رویکرد نوسازی، بهسازی و مرمت شهری است
در ادامه دانشیار گروه شهرسازی دانشگاه تربیت مدرس گفت: بازآفرینی را میتوان اصلی‌ترین رویکرد مرمت، بهسازی و نوسازی شهری در دوران حاضر تلقی نمود و بازآفرینی شهری باید موجب ارتقاء توسعه متوازن و مدیریت اقتصاد جامعه و محیط زیست شود.
مجتبی رفیعیان، با بیان اینکه چالش های متعددی پیش روی گفتمان‌سازی بازآفرینی وجود دارد، اظهارکرد: پرداختن به مفهوم نوسازی در قالب گفتمان های مختلف، موضوعی است که از دهه 50 در کشور ما آغاز شده و ممکن است به اشکال مختلفی پیاده شده باشد.
رفیعیان خاطرنشان کرد: بازآفرینی شهری نوعی رویکرد در عدالت اجتماعی است که به یک محور و بلوک مشخص برنمی‌گردد و شامل ابعاد اجتماعی و اقتصادی است.
وی بازآفرینی شهری را پرداختن به یک مسئله شهری دانست و گفت: این مهم نیازمند ساختاربندی صحیح است و در یک برخورد آنی، کارآمد نخواهد بود.
دانشیار گروه شهرسازی دانشگاه تربیت مدرس در تعریف دیگری از بازآفرینی بعنوان مداخلاتی آگاهانه در پهنه هایی از شهر یاد کرد که این مداخله موجب ارتقاء اجتماعی و اقتصادی محله هدف می‌شود؛ این مداخله با نگاه به گذشته و بدون پاکسازی هویت های تاریخی به خلق هویت جدید متناسب با شرایط زندگی دوره معاصر می‌اندیشد.
رفیعیان با بیان اینکه اجتماعات موتور محرک بازآفرینی هستند و تواتمند کردن گروه های ذینفع و شرکا باید مورد توجه قرار گیرد، گفت: بازآفرینی شهری شامل ابعاد اجتماعی، اقتصادی، زیست‌محیطی و … در مقیاس های شهری، منطقه‌ای و ملی بوده که مشتمل اصول مختلفی از جمله تغییر و تحولات اقتصادی، اجتماعی، حکمرانی، تغییر و تحولات کالبدی و کیفیت محیط زیست و توسعه پایدار می‌شود.
وی با تاکید بر اینکه بازآفرینی شهری باید موجب ارتقاء توسعه متوازن و مدیریت اقتصاد جامعه و محیط زیست شود، افزود: تحقق این موارد مستلزم احیاء خلاقیت های جامعه است؛ بازآفرینی را میتوان اصلی‌ترین رویکرد مرمت، بهسازی و نوسازی شهری در دوران حاضر تلقی نمود.
پاسخگویی مدیران شهری به خواسته های اصلی مبتنی بر ارزش‌آفرینی باشد
در ادامه سید مسلم سید الحسینی دانشیار شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد با اشاره به رویکرد رهبری شهری ارزش آفرین مبتنی بر توسعه اجتماعی، اظهارکرد: از این رویکرد به منظور تسهیل درمدیریت توسعه شهری و ارزش‌آفرینی درفرآیند توسعه شهری با رویکرد توسعه اجتماع‌گرای بومی به ویژه در نواحی و بافت های ناکارامد شهری استفاده می‌شود.
وی هدف از این رویکرد را رضایتمندی ذینفعان و ارتقای سطح زندگی شهروندان دانست و گفت: امروز برای تعامل با محیط رقابتی جدید، سیستم های بازار رویکردهای مدیریتی خود را تغییر داده و برپایه ارزش‌آفرینی استوار نموده‌اند؛ محور قرار گرفتن «مفهوم ارزش و ارزش آفرینی» به بنگاه‌های اقتصادی کمک نمود تا در شرایط جدید رقابتی بتوانند استراتژی های مناسب را برای رقابت و بقاء اتخاذ کنند.
دانشیار شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد تصریح کرد: مدیران شهری نیز باید تلاش کنند تا خواسته اصلی سهامداران و ذینفعان خود، یعنی خلق ارزش را، با بهره گیری از الگوها و مدل های مدیریتی توسعه محلی مبتنی بر ارزش آفرینی پاسخ دهند.
سید الحسینی گفت: 94 درصد از مشکلات یک سازمان مربوط به مدیریت آن سازمان می‌شود و تنها راه نجات از بحران اینست که مدیران «رهبر» باشند.
وی در بخش دیگری از صحبت های خود به تشریح تغییر رویکردهای توسعه شهری و اقدام در بافت های ناکارامد پرداخت و گفت: در گذشته شاهد نگرش از بالا به پایین، تأکید بر نتیجه و محصول و وابستگی به منابع موجود بودیم که با گذشت زمان، نگرش پایین به بالا، تمرکز بر فرآیند، ظرفیت سازی و حل مسئله با تأکید بر ابتکارات جامعه مدنی حاکم شد و نگاه مشارکتی به جای نگاه تجویزی جایگزین و به جنبه های انسان گرایانه و زمینه های اجتماعی روی آورد.
دانشیار شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد در ادامه به مفهوم توسعه مبتنی بر اجتماع و اجتماع محلی پرداخت و اظهارکرد: شکست سیاست‌ها و برنامه های توسعه وارداتی و از بالا به پایین سبب شد تا اهمیت ارزش های بومی اجتماعات محلی و خواسته ها و نیازمندهای آنها در فرایندهای توسعه ای مورد توجه اندیشمندان و سیاستگذاران در جوامع مختلف قرار گیرد.
وی افزود: در رهیافت های نوین توسعه که مبتنی بر نگاه مشارکتی و رویکردهای مردمی است، آنچه محوریت دارد ارزش ها و نگرش های مردم است که ارزش های هویتی محلی همانند ارزش های دینی، فرهنگی، بومی و از همه مهمتر توجه به این مولفه ها و از طرفی فهم نظام معنایی کنشگران اجتماعی از جمله ملزومات برنامه ریزی و سیاستگذاری در حوزه بافت های محلی به شمار میآید.
سید الحسینی در قسمت پایانی صحبت های خود به طرح پیشنهاداتی پرداخت و گفت: در بافت های شهری از طریق افزایش مشارکت باید به سمت ارزش‌آفرینی حرکت کنیم؛ امروزه مشارکت موفق اقتصادی باید به دنبال خلق ارزش مشترک باشد.
مدل هزینه – فایده اجتماع محلی را متلاشی می کند
هم چنین حسین حاتمی نژاد عضو هیئت علمی دانشگاه تهران نیز در این نشست موضوع توسعه اجتماع محلی و بازآفرینی شهری با “رویکرد انتقادی” را مطرح کرد.
وی با بیان این که گروهی از شهروندان که احساس سرنوشت مشترکی نسبت به یکدیگر دارند، اعم از اینکه این احساس به سبب فعالیت و کار مشترک یا زندگی در فضای همبسته ای باشد، یک اجتماع محلی محسوب می شود، افزود: اجتماع محلی که به سبب همبستگی در فضای سکونت ایجاد شده است یک محله را شکل می دهد و ابعاد گوناگون جمعیتی و کالبدی می تواند داشته باشد.
وی ادامه داد: در محله روابط رو در رو و نهاد های اجتماعی فراگیر و فعال در امور روز مره بر قرار هستند اما در مشهد همبستگی گذشته را نداریم، چون فیلتر های اقتصادی افراد درشت دانه را کنار هم قرار داده است بدون این که رابطه ای بین آن ها برقرار باشد.
حاتمی نژاد به روند حاشیه نشینی اشاره کرد و گفت: 75 درصد مردم شهر سانتاماریا در کلمبیا در سکونتگاه های غیر رسمی زندگی می کنند و در مشهد نیز 30 سال قبل جمعیت مشهد حدود 650 هزار نفر و 10 درصد جمعیت حاشیه نشین بوده است اما اکنون 35 درصد حاشیه نشین هستند اگرهمین روند ادامه داشته باشد شاید در آینده 75 درصد جمعیت مشهد هم حاشیه نشین باشند.
وی در ادامه به توسعه اجتماع محلی و حکمروایی شایسته اشاره کرد و یادآور شد: راهبرد های توسعه ی اجتماع محلی و برابری اجتماعی باید مبتنی بر ریشه کنی فقر (اتخاذ سیاست هایی به نفع فقرا در زمینه مسکن، خوراک، خدمات و …..)، برابری اجتماعی و کاهش جرم و جنایت و تفویض اختیار به مسؤولان محلیباشد.
حاتمی نژاد با بیان این که باید از رویکرد بازاری به بافت های نا کارآمد شهری پرهیز کرد ، گفت: نولیبرال ها وجود بافت های فرسوده و ناکارآمد شهری را فرصتی طلایی برای کسب درآمد بیشتر می دانند، نگاه صرفا مادی و اقتصادی و تبعیت از مدل هزینه – فایده، اجتماعات محلی را متلاشی می کند، به عنوان مثال در بزرگراه نواب تهران این اتفاق افتاده است.
وی تصریح کرد: با این رویکرد فعالان بخش ساخت و ساز( به اصطلاح توسعه دهندگان) سود می برند و ساکنان چنین محلاتی بازنده نهایی اند.
علی نژاد