چه کسانی از تحریمهای نفتی سود می برند؟
از روز پنجشنبه 12 اردیبهشت (دوم ماه مه)، تحریمهای نفتی ایران به صورت کامل در حال اجراست. دولت آمریکا چند روز پیش، در اواخر ماه آوریل معافیت‌های موقت فروش نفت ایران به هشت کشور را تمدید نکرد تا سطح فشار‌های اقتصادی بر جمهوری اسلامی را به سطح بی‌سابقه‌ای برساند. اندکی پیش از این، کاخ سفید، در اقدامی بی‌سابقه، کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران را در فهرست سازمان‌های تروریستی وزارت خارجه آمریکا قرار داد. اقدامات تقابل‌جویانه پی در پی آمریکا، که الان تقریبا به اوج خود رسیده است، احتمالا به زودی با اقدامات متقابل ایران مواجه خواهد شد. مقامات ایران تاکید می‌کنند که توافق هسته‌ای سال 2015 در ظاهر بین شش کشور منعقد شد، ولی در واقع متعلق به کل جامعه جهانی است. اما خروج یکجانبه آمریکا و اعمال فشار حداکثری اقتصادی بر جمهوری اسلامی، این توافق را به قدری تضعیف کرده است که «هر لحظه امکان پایان یافتن آن وجود دارد.»
با اجرای کامل تحریمهای نفتی ایران، راه برای افزایش صادرات سایر کشور‌های نفتی با یک قیمت مناسب هموار شده است. در حال حاضر هرگونه خرید نفت از ایران، نقض تحریمهای یکجانبه آمریکا تلقی می‌شود. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، سال گذشته در چنین روز‌هایی از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) خارج شد و تمام تحریم‌هایی که به موجب این توافق تعلیق شده بودند را بار دیگر برقرار کرد. از آن زمان، مقامات دولت آمریکا برای قطع کامل صادرات نفت ایران تلاش کردند، اما به دلیل حساسیت بازار‌های نفتی جهان، در یک سال گذشته نتوانستند به هدف خود مبنی بر صفر کردن صادرات نفت ایران دست یابند. تا اینکه بلاخره چند روز پیش با لغو معافیت فروش نفت ایران به هشت کشور، توانستند گام مهمی در راستای کاهش چشمگیر فروش نفت ایران بردارند. قطع یا کاهش صادرات نفت ایران به برخی آسیب می‌زند و به برخی دیگر سود می‌رساند. از آغاز اجرای تحریم‌ها، تورم در ایران بیشتر شده و تقریبا قیمت تمام کالا‌های اساسی به شکل سرسام‌آوری بالا رفته است. علاوه بر این، کاهش چشمگیر یکی از درآمد‌های عمده دولت ایران، ممکن است معیشت قشر وسیعی از مردم کشورمان را از وضعیت فعلی هم بدتر کند. در حالی که ایران با مشکلات عدیده اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کند، برخی از کشور‌های تولیدکننده نفت از این وضعیت سود می‌برند. تحلیلگران معتقدند که علاوه بر کشور‌های حوزه خلیج فارس، که از افزایش تولید نفت‌شان برای جبران نفت ایران سود خواهند کرد، قاچاقچیان و حتی برخی وکلا هم از تحریمهای ایران منفعت خواهند داشت. در نوامبر گذشته، همزمان با اجرای دور دوم تحریمهای ایران، که صادرات نفت را هدف گرفت، دولت ترامپ ناگهان به هشت مشتری عمده نفت ایران معافیت موقت تحریمی داد تا بتوانند به مدت شش ماه از ایران نفت وارد کنند. این در حالی بود که آمریکا به عربستان و دیگر کشور‌های عربی برای افزایش تولید جهت جبران نفت ایران فشار آورده بود. اما با صدور معافیت‌ها، بازار‌های نفت ناگهان با مازاد عرضه نفت مواجه شدند. در نتیجه، قیمت نفت به شکل قابل توجهی پایین آمد. به همین دلیل، سازمان کشور‌های صادرکننده نفت (اوپک) به همراه دیگر کشور‌های تولیدکننده خارج از اوپک، به منظور بالا بردن قیمت نفت، توافقی برای کاهش تولید امضا کردند. این توافق به زودی به پایان می‌رسد و با انقضای این توافق و نیز حذف نفت ایران، کشور‌های صادرکننده نفت می‌توانند بدون پایین آمدن قیمت نفت، صادرات خود را افزایش دهند.
البته روز جمعه بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران پس از دیدار و گفتگو با محمد سانوسی بارکیندو، دبیر گل اوپک در تهران گفت: ایران در اوپک به دلیل منافعش عضو است و اگر اعضایی از اوپک بخواهند ایران را تهدید و گرفتار خطر کنند ایران هم آن را بی‌پاسخ نخواهد گذاشت.
کشور‌های عربی حوزه خلیج فارس و دیگر تولیدکنندگان از این وضعیت استفاده خواهند کرد. عربستان و امارات علنا به جبران نفت ایران تعهد کرده‌اند که این امر در بیانیه کاخ سفید درباره لغو معافیت‌های فروش نفت ایران ذکر شده است. از دیدگاه برخی تحلیلگران غربی، روسیه نیز می‌تواند یکی از کشور‌هایی باشد که از تحریمهای نفت ایران سود می‌برند. اخیرا اندیشکده هادسون همایشی برای بررسی سیاست خارجی آمریکا در قبال خاورمیانه پس از سال 2020 برگزار کرد. مایکل پریجنت، کارشناس مسائل خاورمیانه، که در این همایش سخنرانی می‌کرد، گفته است مشتریان نفت ایران، نظیر چین، ترکیه، کره جنوبی، ژاپن و دیگران ممکن است برای تامین نفت مورد نیازشان به روسیه روی بیاورند. البته روسیه با لحنی دیپلماتیک و ملایم ابراز امیدواری کرده است که آمریکا از صادرات نفت ایران جلوگیری نکند. اما به هر حال، روسیه به عنوان یک تولیدکننده بزرگ نفت خواسته یا ناخواسته از افزایش همزمان تولید و قیمت نفت استفاده خواهد کرد. وکلا نیز از تحریمهای گسترده آمریکا علیه ایران سود خواهند کرد. هر چقدر که تحریم‌ها گسترده و پیچیده باشند، پایبندی به آنها هم پیچیده تر خواهد بود. آمریکا اخیرا با ادعای اینکه سپاه پاسداران در اقتصاد ایران نقش مهمی دارد، این نهاد نظامی را در لیست گروه‌های تروریستی خود قرار داد. آمریکا امیدوار است که این امر، با افزایش ابهام در همکاری اقتصادی با ایران، مانع از افزایش سرمایه‌گذاری خارجی در آن شود. چرا که شرکت‌های خارجی دیگر به سختی می‌توانند تجارت قانونی (از نظر آمریکا) را از تجارت غیرقانونی با ایران تمیز دهند. همین مسئله ریسک‌های قانونی ایجاد می‌کند و هر کجا که ریسک‌های قانونی وجود داشته باشد، وکلایی وجود خواهند داشت که به مدیریت کردن این ریسک‌ها علاقمند هستند.
علی روغنگران