پایان میانجیگری روسیه بین ایران و غرب
در ماه جاری، محمدجواد ظریف، وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران، و همتای آمریکایی او، مایک پومپئو، هر دو به روسیه سفر و با مقامات عالی رتبه این کشور گفتگو کردند. مقامات روسیه پس از دیدار با ظریف و پومپئو، از تشدید تنش‌ها میان تهران و واشنگتن ابراز نگرانی و تاسف کردند. با این همه پوتین از ایران خواسته که صرفنظر از هر نتیجه ای در برجام بماند.
روز چهارشنبه ولادیمیر پوتین در کنفرانس خبری مشترک با «الکساندر وندر ولن»، رئیس‌جمهور اتریش گفت: «[برنامه هسته‌ای]ایران، ذیل برجام شفاف‌ترین برنامه در دنیا است و بیشترین بازرسی‌ها از آن انجام می‌شود.»
او همچنین با ابراز تاسف از اینکه «برجام در حال تخریب شدن است» توصیه کرده که ایران در این توافق هسته‌ای باقی بماند. پوتین در بخش دیگری از سخنانش مدعی شد اتحادیه اروپا نمی‌تواند کاری برای نجات برجام انجام دهد. او خروج ایران از برجام را اقدامی «غیرقابل توصیه» توصیف کرد و گفت: «من بار‌ها در گفتگو با همتایان ایرانی‌ام گفته‌ام که به عقیده من، عاقلانه‌تر است که ایران، صرفنظر از هر نتیجه‌ای در این توافق باقی بماند.»
او افزود: «چون به محض اینکه ایران اولین گام‌ها را در واکنش به خروج آمریکا از برجام بردارد و خروج از این توافق را اعلام کند، فردای آن روز همه فراموش خواهند کرد که ایالات متحده آغازگر نابودی این توافق بوده و همه تقصیر‌ها گردن ایران خواهد افتاد.»
پوتین گفت که آینده توافق به روسیه مربوط نیست، چون این کشور «آتش‌نشان نیست. ما نمی‌توانیم همه جا منجی باشیم به خصوص وقتی که مسئله به دیگران هم بستگی دارد. ما نقش خودمان را ادا کردیم و آماده‌ایم کماکان نقش مثبت ایفا کنیم.»
پوتین این سخنان را یک روز پس از دیدار با مایک پمپئو وزیر خارجه آمریکا مطرح کرده است.
یک سال پس از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای، شورای عالی امنیت ملی ایران روز 18 اردیبهشت‌ماه در بیانیه‌ای اعلام کرد قصد دارد «در راستای صیانت از امنیت و منافع ملی مردم ایران، و در اعمال حقوق خود مندرج در بند‌های 26 و 36 برجام» برخی اقدامات خود ذیل برجام را متوقف کند. جمهوری اسلامی در این بیانیه که در اولین سالگرد خروج آمریکا از توافق هسته‌ای صادر شده به کشور‌های باقی‌مانده در برجام 60 روز فرصت داده برای اجرای تعهدات خود به ویژه در حوزه‌های بانکی و نفتی اقدام کنند. این بیانیه همچنین هشدار می‌دهد در صورتی که کشور‌های گروه 1+4 در ضرب‌الاجل یاد شده به تعهداتشان عمل نکنند، ایران به صورت مرحله به مرحله تعهدات دیگری را متوقف خواهد کرد. اتحادیه اروپا روز 19 اردیبهشت‌ماه با صدور بیانیه‌ای ضرب‌الاجل ایران را رد کرد و گفت: «قویا» به ایران توصیه می‌کند «از انجام اقداماتی که موجب تشدید مشکلات می‌شود، خودداری کند.»
کشور‌های اروپایی بعد از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای برجام وعده داده‌اند با تضمین منافع اقتصادی ایران، این توافق را حفظ کنند. این کشورها، علی‌رغم ایستادگی‌های لفظی و سیاسی در برابر اقدام آمریکا تا کنون هیچ اقدام عملی برای محقق کردن وعده‌هایشان صورت نداده‌اند.
پس از اعلام ایران مبنی بر توقف برخی اقدامات خود در قالب برجام، تنش‌ها در خاورمیانه نیز افزایش یافت. در این بین برخی کشور‌های منطقه و جهان از جمله عراق، قطر، روسیه و برخی کشور‌های اروپایی سعی می‌کنند از تنش‌ها بکاهند.
دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین روز چهارشنبه گفت: روسیه از تصمیمات اخیر طرف ایرانی متاسف است. او گفت: روسیه تشدید تنش را زیر نظر دارد.
ایران و آمریکا اعلام کرده اند به دنبال جنگ نیستند، اما سخنگوی کرملین می‌گوید در سفر مایک پومپئو به روسیه، وزیر خارجه آمریکا تضمینی در این زمینه نداده است.
باید گفت که استراتژی روسیه در قبال پرونده هسته‌ای ایران همیشه این بوده که از توافق برجام به طور کامل حمایت کند. روسیه از ابتدای پرونده هسته‌ای ایران به نوعی نقش یک میانجی را میان ایران و غرب بازی کرده است. هر وقت اختلافات دو طرف بالا گرفته است روسیه تلاش کرده که در میانه بایستد و مسائل را حل و فصل نماید. اما حالا شرایط متفاوت است. “با خروج آمریکا از توافق هسته‌ای و ناکارآمدی اقدامات اروپا برای حفظ این توافق، ایران تصمیم گرفته که به صورت گام گام عمل به تعهدات خود را کاهش دهد. در این شرایط روسیه معتقد است که حفظ توافق بسیار دشوار شده است. پوتین می‌گوید که این کشور دیگر نمی‌تواند به حفظ توافق برجام کمکی کند. چرا که نه آمریکا حاضر به عقب نشینی است و نه اروپا به توافق عمل می‌کند. در این شرایط ایران هم حق دارد که به تعهداتش عمل نکند.” شاید بتوان گفت که حرف‌های رئیس جمهور روسیه در واقع نوعی انصراف از میانجیگری است. در شرایط کنونی چند حالت وجود دارد، یا اینکه درگیری نظامی صورت گیردکه بسیار ضعیف است، یا اینکه اروپا به توافق عمل کند که باعث شود ایران نیز در توافق بماند که آن هم ضعیف است و یا اینکه آمریکا به توافق بازگردد که امکان تحقق آن هم اندک است. پس وضعیت به همین حالت باقی خواهد ماند و مسئله به نوعی به بن بست کشیده شده است. روسیه از ابتدا به دنبال حل پرونده هسته‌ای ایران بوده است، اما حالا می‌گوید دیگر کاری از دستش ساخته نیست. راهبرد روسیه منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای است. این کشور از هر اقدامی که به این راهبرد کمک کند حمایت می‌کند. روسیه معتقد است که اگر یک کشور در منطقه به سلاح هسته‌ای دست یابد رقابت تسلیحاتی به راه می‌افتد و دیگر کشور‌های منطقه نیز تلاش می‌کنند به سلاح هسته‌ای دست یابند. روسیه از ابتدا موافق توافق هسته‌ای ایران بود. حالا هم بهترین حالت برای این کشور آن است که همه طرفین به برجام عمل کنند.
علی