عدم شفاف سازی سازمان‌های دولتی باعث بی اعتمادی مردم در کمک رسانی
متاسفانه و بعلت بسیاری از بی تدبیری ها و عدم برنامه ریزی‌های زیست محیطی که در حوصله این گزارش نمی‌گنجد، طی سال‌های گذشته شاهد اتفاقات و بلایای طبیعی تلخ بسیاری بودیم.
در این بین زلزله کرمانشاه و سیلی که بسیاری از استان‌های کشور را درگیر کرد سرآمد اتفاقات تلخ دهه اخیر کشور بوده اند.
اما مساله حایز اهمیت در این بین چگونگی رویارویی با این اتفاقات چه از سوی مسئولین و چه از سوی مردم بوده است . شاید مهم ترین عنصر قابل بررسی در این بین نحوه کمک رسانی به مردم سیل زده و رساندن کمک ها چه به صورت نقدی و چه غیرنقدی به آنان بوده است.
طی سالیان اخیر و به لطف پیشرفت فضای مجازی نحوه رساندن کمک ها به دست مردم با تغییراتی مواجه بوده است . این تغییر را می توان با مقایسه بین این رخدادها و زلزله بم متوجه شد چراکه این تغییر چه در نحوه کمک رسانی و چه در افراد واسطه کمک دچار تغییرات فراوانی شده است.
یکی از مهمترین این تغییرات شاید تقسیم حجم کمک های دریافتی بین نهادهای رسمی و سلبریتی‌ها و بخشهای خصوصی بوده است.
نمی‌توان منکر شد که افراد بسیاری دچار بی اعتمادی به سازمان‌های رسمی و دولتی شده اند و مایلند کمک‌های خود را هرچند جزئی به بخش خصوصی و افراد شناخته شده بسپارند.
اما دلیل این امر چیست؟
دلیل این بی اعتمادی از سوی بسیاری از افراد به سازمان‌ها و نهادهای رسمی چیست؟
در این خصوص با گفتگو با دکتر جعفر شاهرخی جامعه شناس حوزه ارتباطات اجتماعی پرداختیم. وی با اشاره به
عدم شفاف سازی نهادهای دولتی از فعالیت‌های خود برای مردم این مساله را سبب اصلی کاهش اعتماد مردم به نهادها و روی آوردن به سلبریتی‌ها می‌شود.
دکتر جعفر شاهرخی در پاسخ به بی‌اعتمادی مردم نسبت به ارگان‌های دولتی برای جمع‌آوری کمک‌های مردمی برای اقشار آسیب‌دیده، اعتماد را عامل مهم کنش‌ها و ارتباطات اجتماعی و مهمترین پارادایم نظم و تفکرات جامعه‌شناسان خواند و افزود: اعتماد، بستر روابط اجتماعی و مهمترین بعد سرمایه اجتماعی است و نقش بسیار مهمی در تدوین و حفظ نظم اجتماعی دارد.
وی اعتماد را نگاه مثبت به یک اتفاق یا فرد خارجی یا به عبارتی بیانگر میزان ارزیابی پدیده‌ای که با آن روبرو شده‌ایم، تعریف کرد و گفت: میزان اعتماد بین شخصی یعنی اعتماد بین اعضای خانواده یا خویشان در جامعه ما نسبتا بالاست. اما در روابط مدنی و اجتماعی ما با کاهش متوسط رو به پایین اعتماد مواجه هستیم.
شاهرخی ضمن بیان اینکه اعتماد دارای دو بعد اعتماد‌کننده و اعتماد‌شونده هست، گفت: در تعامل اعتماد هر دو بعد انتظار بر‌آورده شدن منافع خود را دارند و در تلاشند تا زیان احتمالی از سمت بعد مقابل خود را به حداقل برسانند.
وی خاطر‌نشان کرد: انواع اعتماد اجتماعی شامل اعتماد شهروندان به شهروندان، اعتماد به یکدیگر در حوزه‌های مختلف، نخبگان سیاسی و سایر بخش‌ها، نخبگان به گرایشات رفتاری عامه مردم است.
شاهرخی در پاسخ به اینکه چرا مردم به سلبریتی‌ها اعتماد می‌کنند، گفت: میزان این اعتماد نسبت به گذشته کاهش داشته است و دلیل اصلی این اعتماد را عدم شفافیت در پاسخگویی نهادهای رسمی نسبت به فعالیت‌های انجام شده، دانست.
وی افزود: رسانه‌ها، اخبار را به صورت یک طرفه به مردم انتقال می‌دهند و همچنین با انتقال اخبار و حواشی که سبب تضعیف روحیه مردم می‌شود، چه در زمان بحران و چه در زمان امنیت، باعث کاهش امنیت اجتماعی می‌شوند.
کارشناس ارشد ارتباطات اجتماعی اذعان داشت: عدم پاسخگویی و شفاف‌سازی کافی نهادهای رسمی نسبت به فعالیت‌های خود، دلیل بر عدم انجام رسیدگی‌های لازم نیست. اما مردم لازم دارند که بدانند نهادهای رسمی در حوزه‌ی مدیریت بحران در راستای اتفاقات اخیر چه کرده‌اند. این عدم آگاهی سبب می‌شود مردم مرجع خود را از نهادهای رسمی به سلبریتی‌ها یا همان چهره‌های مردمی که این لقب خود را نیز از رسانه‌ها گرفته‌اند و خود را زبان گویای توقعات مردم می‌دانند، تغییر دهند.
وی در ادامه افزود: کاریزمای غیر‌واقعی که رسانه‌ها به سلبریتی‌ها می‌دهند سبب این اعتماد‌سازی کاذب می‌شود، چرا که این افراد از همه حساسیت‌ها و مدیریت‌ها برخوردار نیستند و بدون اطلاع از معذوریت‌های اجتماعی، مشکلات را صرفا عوامانه مطرح می‌کنند و عوام نیز می‌پسندند. این افراد از نا‌شفافی پاسخگویی نهادهای دولتی استفاده می‌کنند و از حوزه‌ی تخصصی خود خارج و به حوزه‌های دیگر ورود پیدا کرده‌اند و اظهار نظر می‌کنند. در حالی که این رفتار از نظر جامعه‌شناسی به دلیل مسئولیت اجتماعی که این افراد دارند، صحیح نیست.
وی تصریح کرد: اصل اظهار نظر کردن بد نیست اما نوع نگاه و اظهار‌نظر‌های غیر‌تخصصی برای مردم مشکلاتی را ایجاد می‌کند. اما مردم ما هوشمند هستند، شاید در کوتاه مدت اعتماد‌های مقطعی و کاذب نسبت به سلبریتی‌ها پیدا کنند اما در‌نهایت نمی‌توان گفت اعتماد اجتماعی بیشتری نسبت به سلبریتی‌ها دارند.
شاهرخی اضافه کرد: باید مدیریت بحران در اجتماع تقویت شود و تا این اتفاق نیفتد ما در کشور به جای سازمان مدیریت بحران، سازمان بحران مدیریت خواهیم داشت.
وی ترجیح شخصی خود را نهادهای رسمی اعلام کرد و گفت این نهادها حسابرسی و مورد رصد اجتماعی و دولتی و سازمان‌های نظارتی قرار می‌گیرند. ما ممکن است در بخشی از یک راه یا انجام کاری مشکل داشته باشیم اما ریشه این اتفاقات درست است و به هیچ عنوان نمی‌توان گفت کمک‌های مردمی در نهادهای دولتی تلف می‌شود و به دست نیازمندانش نمی‌رسد. خود مردم و رسانه‌ها باید به نهادها کمک کنند تا مردم نه فقط در زمان بحران که بعد از آن نیز دیده شوند و در جریان نتیجه اقدامات انجام گرفته، قرار بگیرند.
وی در خصوص تاثیرگذاری رفتار اشتباه یک فرد با جایگاه اجتماعی بالا بر روی دیگر افراد یا سازمان‌ها گفت: در رفتار اجتماعی نباید نگاه ما به رفتار دیگران باشد و هرکس مسئول عمل خودش است. این رفتار مشابه این است که در یک کلاس درس، شاگردان درس نخواندن یکی را علت درس نخواندن خود بیان کنند.
وی افزود: هر کسی مسئول رسالت خود است. هدف مشخص است و اگر کسی از مسیر انحراف پیدا کرد ما نباید هدف را فراموش کنیم. ما متکی به آموزه‌های اخلاقی و دینی هستیم و هرکس باید رسالت خود را انجام دهد.در پایان تصریح کرد: خوشبختانه ما مردمی را داریم که در مناسبات اجتماعی و مواقع خاص که نیاز به کمک یکدیگر دارند، بهترین کمک‌کننده بهم هستند.
و هم نهادهای رسمی و هم سلبریتی‌ها باید بدانند که می‌توانند تاثیر زیادی بر روی روابط و اعتماد اجتماعی داشته باشند.
نوشین تمیمی