تلاشی برای ترغیب ایران به خروج از برجام
پس از هفته‌ها بحث وجدل درباره تمدید یا لغو معافیت‌های هسته‌ای ایران، سرانجام وزارت خارجه آمریکا جمعه شب با صدور بیانیه‌ای رسمی، برخی از این معافیت‌ها را تمدید و در عین حال محدودیت‌های جدیدی را اعمال کرد. طبق این بیانیه، معافیت‌های تمدیدشده به سایر اعضای برجام اجازه می‌دهد که بدون نگرانی از تحریم شدن، کار در پروژه‌های تغییر کاربری تاسیسات هسته‌ای فردو و اراک را ادامه دهند.
در روزهای اخیر، برخی محافل مخالف ایران در کنگره به شدت وزارت خارجه آمریکا را برای لغو کل معافیت‌های هسته‌ای تحت فشار قرار داده بودند. هرچند که این مخالفان نتوانسته‌اند جلوی تمدید شدن معافیت‌ها را بگیرند، اما ظاهرا فشار‌های آنان باعث شد تا وزارت خارجه آمریکا محدودیت‌هایی اعمال کند که ادامه اجرای برجام را به خطر می‌اندازد. آمریکا مدت معافیت‌ها را از 180 به 90 روز کاهش داده است. کلسی دیونپورت، رئیس بخش سیاست عدم اشاعه در انجمن کنترل تسلیحات، به ان‌بی‌سی‌نیوز گفته است که کمتر کردن مدت معافیت‌ها حمایت آمریکا از پروژه‌های تغییر کاربری فردو و اراک در آینده را مبهم می‌کند. به گفته دیونپورت، کاهش مدت معافیت‌ها در کنار تحریم صادرات نفت ایران، ممکن است باعث خروج ایران از توافق هسته‌ای شود.
طبق برجام، ایران می‌تواند در چند تاسیسات هسته‌ای، مانند فردو، اراک و بوشهر، برخی فعالیت‌های هسته‌ای صلح‌آمیز داشته باشد. در پنجم نوامبر 2018، همزمان با اجرای دور دوم تحریم‌های آمریکا علیه ایران، وزارت خارجه آمریکا، با صدور بیانیه‌ای به استمرار همکاری‌های بین المللی هسته‌ای در تاسیسات یادشده مجوز‌هایی داد که تا به امروز ادامه دارند. اما در روزهای اخیر، این مجوزها، خصوصا مجوز فردو و اراک، در کانون جدال‌های تندرو‌های واشنگتن قرار گرفته است. محافل مخالف جمهوری اسلامی در واشنگتن می‌گویند این مجوزها باید مانند معافیت‌های فروش نفت لغو شوند. به رغم اینکه هدف اصلی معافیت‌های هسته‌ای فعلی، تغییر کاربری تاسیسات فردو و اراک است، اما تندرو‌های واشنگتن با تمدید آنها مخالفت کردند. مخالفان تمدید معافیت‌ها ادعا می‌کنند که ایران از اینگونه معافیت‌ها برای زنده نگه داشتن آمال هسته‌ای خود استفاده می‌کند تا در وقت مناسب فعالیت هسته‌ای غیرصلح‌آمیز انجام دهد. برخی نمایندگان کنگره نیز با طرح این استدلال که آمریکا از برجام خارج شده است، با تمدید معافیت‌های هسته‌ای مخالفت کردند. سناتور تد کروز یکی از این نمایندگان است که بر لغو معافیت‌های هسته‌ای اصرار می‌کند و حتی تایید جفری ابرهارت، نامزد مورد نظر دونالد ترامپ برای تصدی سمت نماینده ویژه آمریکا در امور عدم اشاعه، در کمیته روابط خارجی مجلس سنا را به لغو معافیت‌های هسته‌ای مشروط کرد. یک مقام جمهوری خواه در کنگره آمریکا به ان‌بی‌سی نیوز گفته است که کروز تلاش می‌کند که دولت ترامپ اجرای برجام را متوقف کند. اگرچه برخی معافیت‌های هسته‌ای تایید شد، اما به نظر می‌رسد که مخالفت کروز و همفکرانش در نوع تمدید معافیت‌ها اثرگذار بوده است تا آمریکا همزمان با تمدید برخی معافیت‌ها، محدودیت‌های جدیدی بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران اعمال کند. این محدودیت‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که ممکن است ایران را به نقض مفاد برجام مجبور کنند. طبق بیانیه وزارت خارجه آمریکا، انتقال اورانیوم غنی‌سازی‌شده ایران به خارج در ازای دریافت اورانیوم طبیعی (کیک زرد) و نیز ارسال آب سنگین مازاد ایران به عمان ممنوع شده است. بر اساس مفاد برجام، ایران فقط می‌تواند 300 کیلو اورانیوم غنی‌شده نگهداری کند و اورانیوم مازاد خود را صادر کند. اکنون با ممنوعیت صادرات اورانیوم مازاد، ایران دو راه خواهد داشت که هر دو به نقض برجام منجر خواهند شد. نخست؛ طبق برجام غنی‌سازی اورانیوم در سطح 3.67 درصدی را ادامه دهد. اگر ایران چنین کند و مقدار اورانیوم غنی‌شده آن از 300 کیلو فراتر رود، این امر نقض صریح برجام خواهد بود. چرا که براساس برجام ایران نمی‌تواند بیشتر از 300 کیلو اورانیوم غنی‌سازی شده نگهداری کند. دوم؛ ایران غنی‌سازی را کاملا متوقف کند تا مقدار اورانیوم غنی شده از 300 کیلو فراتر نرود. این هم نقض برجام خواهد بود. چون ذیل برجام ایران حق غنی‌سازی 3.67 درصدی را دارد. به نظر می‌رسد که هدف دولت آمریکا از اینگونه محدودیت‌های معنادار این است که یا ایران را به توقف کامل غنی‌سازی مجبور کند یا اینکه ایران را به نقض برجام وادار کند. مورد اول صریحا در بیانیه وزارت خارجه آمریکا ذکر شده است. در این بیانیه آمده: «ایران باید تمام فعالیت‌های حساس اشاعه‌ای، از جمله غنی‌سازی را متوقف کند، و ما اقداماتی که از ادامه غنی‌سازی حمایت کند را نخواهیم پذیرفت.»
اتحادیه اروپا روز شنبه با صدور بیانیه‌ای با انتقاد از عدم تمدید معافیت‌های نفتیو هسته‌ای ایران، اعلام کرد که این اتحادیه تجارت مشروع با ایران را از طریق عملیاتی کردن اینستکس ادامه خواهد داد. در این بیانیه آمده است:
«ما، نمایندگان عالی اتحادیه اروپا و وزیران امور خارجه آلمان، انگلیس و فرانسه، تصمیم آمریکا مبنی بر عدم تمدید معافیت‌های نفتی ایران را با تاسف و نگرانی مورد بررسی قرار می‌دهیم و تصمیم آمریکا مبنی بر عدم تمدید کامل معافیت‌های مربوط به عدم اشاعه هسته‌ای را نیز در چارچوب “برنامه جامع اقدام مشترک” با نگرانی دنبال می‌کنیم. رفع تحریم‌های هسته‌ای بخشی اساسی از برجام است که نه تنها بر روابط تجاری و اقتصادی با ایران، بلکه مهم‌تر از آن بر زندگی مردم ایران تاثیر مثبتی می‌گذارد. ما از اعمال مجدد تحریم‌ها توسط آمریکا پس از خروج‌شان از برجام عمیقا متاسفیم و عمیقا معتقدیم که برجام در افزایش صلح و ثبات خاورمیانه نقشی کلیدی دارد.آژانس بین المللی انرژی اتمی در 14 گزارش تاکید کرده که برجام همچنان عملیاتی بوده و اهدافش را محقق کرده است. ما پایبندی ایران به برجام را همانند آژانس بین المللی انرژی اتمی تایید می‌کنیم و از ایران می‌خواهیم که به اجرای مستمر برجام تحت تعهدات کامل مرتبط با برجام و همچنین پیمان عدم اشاعه هسته‌ای ادامه دهد.»
علی روغنگران