حیات خانه کوزه‌کنانی در هاله‌ای از ابهام
اگرچه صدای چکمه‌های استعمار سال‌هاست که در مشهد شنیده نمی‌شود اما پاتوق آمریکایی‌ها در این شهر که بعنوان کنسولگری استفاده می‌شده امروزه به واسطه معماری باشکوه ایرانی‌اش از ارزش تاریخی بالایی برخوردار است.
طبق پژوهش‌های منتشره در کتاب «کنسولگری‌ها، مستخدمان و مستشاران خارجی در مشهد» نوشته «علی نجف زاده» اولین ردپای آمریکایی‌ها در مشهد در سال 1257 به ثبت رسیده‌است که یک کشیش مسیحی امریکایی از طرف «بنگاه کتب مقدس بریتانیا و کشورهای خارجی» برای تبلیغات دینی و یادگیری لهجه مشهدی به این شهر سفر کرده است.
با توجه به فضای فرهنگی و مذهبی حاکم بر مشهد، تبلیغ مسیحیت پس از چندماه در این شهر متوقف و دوباره چندسال بعد در قالب خدمات پزشکی آغاز می‌شود که البته بازهم راه به جایی نمی‌برد.
حدود سال‌های 1325تا1326 و پس از پایان جنگ جهانی دوم حضور آمریکایی‌ها در مشهد در قالب هیئت‌های اقتصادی و تجاری پررنگ شد تا جایی که با افزایش تعداد آن‌ها، اولین زمزمه‌های تاسیس کنسولگری این کشور در کلانشهر مذهبی ایران شنیده شد و این اتفاق در سال 1328 با استقرار کنسول آمریکا در خانه «کوزه کنانی» به وقوع پیوست.
این منزل که در محله چهارباغ و کوچه پنجه واقع شده‌است در ابتدا متعلق به اسماعیل خان شجاع‌الملک هزاره بود که آن را به حاج عبدل‌الحسین زوار تبریزی فروخت و ورثه وی نیز آن را به حاج کاظم کوزه‌کنانی واگذار کردند. دست آخر این خانه باشکوه کنسولگری آمریکا شد و امروزه نیز حسینیه فروشانی‌های خمینی شهر است.
اما پایان کار بنای تاریخی به همینجا ختم نمی‌شود و شنیده‌ها از تخریب آن خبر می‌دهد.
خانه کوزه کنانی، خانه‌ای متعلق به یکی از اعضا مشروطه
رضا سلیمان نوری رییس هیئت مدیره گردشگری چهارباغ خراسان درباره قدمت تاریخی خانه کوزه کنانی می‌گوید: این بنای تاریخی که حدودا 120 سال از عمر آن می‌گذرد در نزدیکی خانه داروغه واقع شده است و یکی از چند خانه بزرگ و تاریخی مشهد به شمار می‌رود.
وی در ادامه می‌افزاید: این بنا متعلق به خانواده کوزه کنانی یکی از معترضین مشروطه بوده که توسط پسر وی در مشهد ساخته شده است و معماری بنا متعلق به دوران قاجار بوده و در اوایل بعد از انقلاب به ثبت ملی رسیده است.
سلیمانی درخصوص ارزش تاریخی این بنا می‌گوید: مصالحی که در این خانه به کار رفته آجر وگچ است و دارای پنج نشیمن گاه با یک زیر زمین می‌باشد که این خانه به دلیل استقرار کنسولگری امریکا در مشهد حائز اهمییت است.
پیاده سازی 4اصل ترومن در مشهد
وی در مورد علت تبدیل شدن خانه کوزه کنانی به کنسولگری آمریکا تصریح می‌کند: به دلیل اختلافات صاحب خانه با دولت در زمان پهلوی اول این ملک شخصی به آمریکا برای تاسیس کنسولگری سپرده می‌شود.
ریئس هیئت مدیره گردشگری ادامه می‌دهد: با توجه به حضور جامعه آمریکایی ها در مشهد این کنسولگری بیشتر با هدف اقدامات آمریکا در راستای 4 اصل ترومن شکل گرفت.
سلیمان نوری با اشاره به 4 اصل ترومن بیان می‌کند: این اصل در واقع بعد از جنگ جهانی دوم و با هدف هماهنگ سازی برنامه های آمریکا با کشورهای جهان سوم در خراسان به وجود آمد که بیشتر این اقدامات شامل پیشبرد اهداف اقتصادی آمریکا در ایران بود.
وی خاطر نشان می‌کند: این خانه تاریخی بعد از انقلاب به حسینیه فروشانی های خمینی شهر فروخته شد و اکنون به منظور حسینیه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
خانه کوزه کنانی اقامتگاه یا بنای تاریخی
سلیمان نوری با اشاره به خارج شدن این اثر از لیست آثار ملی می‌گوید: خانه کوزه کنانی در سال 88 از لیست میراث فرهنگی خارج شد و مالکان کنونی بنا که خمینی شهری هستند قصد داشتند تا بنا را به منظور ساخت اقامتگاه تخریب کنند.
وی با توجه به پیگیری های انجام گرفته در این خصوص خاطر نشان می‌کند: حدود سه سال گذشته اقشار فرهنگی جامعه طی نامه ای به میراث فرهنگی خواستار جلوگیری از تخریب ان شدند و شهرداری موظف شد که بدون اجازه نامه کتبی از سوی سازمان میراث فرهنگی دست به هیچ اقدامی نزند.
ریئس هیئت مدیره انجمن توسعه گردشگری چهارباغتصریح می‌کند: تاکنون رایزنی‌هایی از سوی مالکان شخصی این خانه با مسئولین میراث فرهنگی و شهرداری انجام شده که بر طبق آن قراربر مرمت این بنا دال بر حفظ مجموعه تاریخی آن شده است و مابقی زمین‌های اطراف این خانه می‌تواند برای ساخت اقامتگاه استفاده شود.
توافقات اولیه پابرجا می‌ماند؟
با اینکه ظاهرا توافقاتی برای حفظ این بنای تاریخی صورت گرفته است اما براساس شنیده‌ها هنوز هم احتمال تخرب آن وجود دارد و همه چیز به تصمیم نهایی مالکین برمی‌گردد.
در جلسه‌ای هم که محمدحسن طالبیان معاون میراثفرهنگی کشور، براتی معاون گردشگری و زیارتاستانداری، مکرمی فر مدیرکل میراث فرهنگی وگردشگری خراسان رضوی، اکبری معاون میراث فرهنگی خراسان رضوی، دیناری معاون سرمایه گذاریو تامین منابع خراسان رضوی، زمانی رئیس ادارهمیراث فرهنگی مشهد و نماینده های انجمن توسعهگردشگری چهارباغ حضور داشتند، دو طرف توافقکردند، طرحی ارائه دهند که هم حفظ و ترمیم این اثرتاریخی مدنظر قرار داده شود و هم نیازهای مالکانفعلی بنا که جمعی از اهالی مردم خمینی شهر اصفهانهستند، تأمین شود.
حیدرعلی پیمانی رئیس هیئت امنای حسینیه فروشانی های خمینی شهر درباره این توافق چنین گفت: من پیشاز این هم گفته بودم نظر ما بر این است، طرحی اجرا شود که متضمن هر دو اولویت باشد؛ یعنی از طرفی ایناثر تاریخی فرهنگی را برای مشهد حفظ و از دیگرسونیازهای مالکان فعلی بنا را نیز تأمین کنیم؛ در راستایهمین هدف نیز طرحی به اداره کل میراث فرهنگیاستان پیش تر تحویل شده است و امادگی داریم طرحیرا در چارچوب نظرات طالبیان معاون میراث فرهنگیکشور ارایه کنیم.
پیرو همین صحبت، معاون میراث فرهنگی کشور همقبول کرد دو طرف مطیع نظر نهایی هییتی ازمتخصصان مورد تایید دو طرف باشند. تلاش می کنیمکه این موضوع تا پایان ماه مبارک رمضان تعیین تکلیفشود. به گفته پیمانی قرار شده است طی هفته های آیندهپس از بازید میدانی بنا، نظر نهایی اعلام شود.
ابوالفضل مکرمی فرمدیرکل میراث فرهنگی، صنایعدستی و گردشگری خراسان رضوی در این باره گفت: « از ماجرای این اثر تاریخی فرهنگی و سرگذشت آنآگاه هستم و می دانم که آنان آماده همکاری هستند ومیراث هم از این همکاری استقبال می کند و برای حفظاین یادگارِ تاریخی پای کار می آید.»
نگار طاهونچی