مصائب و موانع سرپرستی کودکان بی‌سرپرست
پذیرش حضانت و تحت تکفل گرفتن کودک از بهزیستی و پذیرش سرپرستی او اقدامی است که پیشینه بالایی دارد اما متاسفانه هنوز این اقدام به میزان مطلوب و تعداد بالا در کشور صورت نمی‌گیرد.
در واقع پذیرش حضانت کودکان بی سرپرست آخرین اقدام زوجینی است که موفق به داشتن فرزند بیولوژیک یا خونی خود نشده اند. این در حالیست که سالانه در کشور تعداد قابل توجهی از کودکان به علت عدم داشتن سرپرست یا سرپرست واجد شرایط لازم بی سرپرست و بدسرپرست شناخته شده و به بهزیستی سپرده می‌شوند.
اگر افراد خصوصا زوج‌های جوان به این باور برسند که می‌توانند با پذیرش یکی از این کودکان زندگی خوبی را برای کودکی معصوم که فاقد شرایط رفاهی مطلوب است به عهده بگیرند شاید پذیرش حضانت کودک از بهزیستی را در آخرین مرحله تلاش برای داشتن فرزند قرار ندهند.
این مساله البته لازمه یک تحقیق دقیق و موشکافانه است که در حوصله این گزارش نیست.
اما با وجود تمامی این مسائل زوجین بسیاری متقاضی پذیرش کودک از این سازمان هستند که متاسفانه اغلب از شرایط سخت آن گله مند هستند.
در گفتگو با یکی از زوجینی که سال گذشته اقدام به پذیرش حضانت فرزند از سازمان بهزیستی داشته اند صحبت‌هایی از بالا بودن میزان رفاه اقتصادی مطلوب از سوی بهزیستی و لزوم بخشیدن ملک یا سپرده بانکی به کودک مطرح شد که ایشان این عوامل را مانع از به عهده گرفتن سرپرستی کودک خواندند.
در این خصوص به گفتگو با زیبا مجرد، کارشناس مسئول دفتر امور کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست استان خراسان رضوی پرداختیم. وی در ابتدا تسهیل شرایط واگذاری این کودکان را منطقی خواند و گفت: در سال گذشته ۵۲۰ کودک به خانوادههای متقاضی تحویل داده شده است که این خود گواهی است بر منطقی بودن این روند.
*تسهیل در تحویل کودکان بدسرپرست به خانوادههای متقاضی
وی درخصوص سخت بودن مراحل واگذاری سرپرستی کودکان گفت: از سال ۱۳۹۲ و با تصویب قانون حمایت از کودکان و نوجوانان، این مراحل تسهیل و بخشیدن فرزند به خانوادههای واجد شرایط راحت‌تر از پیش شده است.
وی با اشاره به این که در گذشته فقط کودکان بلاهویت یا بلاصاحب تحویل خانوادههای واجد شرایط می‌شدند گفت: اکنون کودکان بدسرپرست نیز به خانواده های متقاضی تحویل داده می‌شوند. در واقع بهزیستی در جهت حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان حق کودک را پرورش یافتن در محیطی سالم، ایمن و با رفاه نسبی می‌داند.
وی با تاکید بر تغییر رویه بخشیدن فرزند به خانوادههای مستعد افزود: پیش از این تنها زوجینی اجازه سرپرستی کودکان را داشتند که خود فاقد فرزند باشند اما در حال حاضر نه تنها این شرایط برای افراد دارای فرزند نیز موجود است، بلکه امکان تقبل تکفل فرزند در دختران مجرد دارای شرایط فکری،مادی و روانشناختی لازم نیز وجود دارد.
مجرد در خصوص شرایط کلی واگذاری کودکان شرایط عمومی را تابعیت ایرانی، دین اسلام، عدم‌اعتیاد و عدم سوپیشینه دانست و شرایط تخصصی را نیز شامل توانایی اقتصادی، موقعیت اجتماعی مناسب و موقعیت فرهنگی مطلوب دانست.
وی تصریح کرد: بعد از گذر از این مراحل خانواده‌ها با ارائه مدارک اولیه در خصوص شرایط اقتصادی، موقعیت اجتماعی و شرایط فرهنگی خود، سه جلسه مشاوره روانشناسی و دو جلسه بازدید مددکاری با فاصله زمانی مناسب خواهند داشت که پس از طی تمام این مراحل و تایید بهزیستی کودک به ایشان سپرده خواهد شد.
*سال گذشته 1000 خانواده درخواست فرزندخواندگی داشتند
وی خاطر نشان کرد: برای تسهیل در امر واگذاری سرپرستی کودکان، تمرکز کار فرزند خواندگی از ستاد استان خارج و در بین شهرستان‌ها توزیع شده است که این اقدام باعث تسریع روند بررسی‌های مربوطه شده است. به حدی که در سال گذشته درخواست حدودا ۱۰۰۰ خانواده در خراسان رضوی مورد بررسی قرار گرفت وجمعا ۶۲۷ خانواده تایید صلاحیت شدند که ۵۲۰ نفر از این خانواده‌ها اکنون فرزند خود را تحویل گرفته‌اند و مابقی این افراد نیز به مرور فرزند خود را تحویل خواهند گرفت.
وی تاکید کرد: ۲۰۰ خانواده باقی مانده نیز یا فاقد شرایط لازم بودند و یا پیگیری‌های خود را به انتها نرساندند.
وی افزود: همچنین زمان تحویل این کودکان، در صورت فراهم بودن شرایط خانواده‌ها به ۶ ماه کاهش یافته است.
مجرد در پاسخ به شرایط اقتصادی اخذ فرزند گفت: قانون‌گذار در قانون تعیین کرده است که خانواده متقاضی سرپرستی کودک، باید یک‌دوم اموال منقول و غیر‌منقول خود اعم از ملک، طلا، پول نقد و لوازم منزل را به نام کودک بزنند، اما بهزیستی این شرایط را تسهیل کرده و کافیست خانواده متقاضی فقط یک‌سوم از یک ملک را به نام کودک بزنند.
وی در پاسخ به این سوال که شاید بسیاری از افراد توانایی مالی مالکیت یک ملک را نداشته باشند اما از نظر روحی و فکری توانایی و پذیرش مسئولیت فرزند را داشته باشند گفت: به عنوان فعال حقوق کودکان در طی سالیان اخیر و مشاهده موارد ضد و نقیض به این باور رسیده ام که شرایط به هیچ عنوان سخت و غیر ممکن نیست.
*شرایط آسان برای خانواده هایی که توانایی مالی ندارند
وی افزود: خانواده‌هایی که از سطح اجتماعی و فرهنگی خوبی برخوردار باشند و فقط از جهت مالی توانایی بنام زدن یک‌سوم از یک ملک را نداشته باشند، با دادن یک تعهد یا وصیت‌نامه محضری مبنی بر تخصیص یک‌سوم از یک ملک به کودک در زمانی که توانایی مالی لازم را پیدا کنند، می‌توانند سرپرستی کودک را بر عهده بگیرند که این مساله ضمن نشان دادن حسن نیت خانواده ها شرایط را برای اغلب زوجین واجد شرایط فرهنگی فراهم می‌کند.
مجرد ادامه داد: این شرایط برای دفاع از حقوق این کودکان که در آینده از خانواده متقاضی ارث نمی‌برند و بعد از واگذاری نیز قانون دیگر حامی آنان نیست، لازم و ضروری است.
او تصریح کرد: اولویت اصلی ما در سپردن تکفل کودک به یکخانواده داشتن کانون گرم است نه مسائل اقتصادی. اینکه کودک پس از طی شرایط دشوار زندگی و حضور در خانواده‌هایی با شرایط نابسامان حق حضور در کانونی آرام و رفاه نسبی را دارد.
کارشناس مسئول دفتر امور کودکان بی سرپرست و بدسرپرست در پایان این مصاحبه از پذیرش همه کودکان معرفی شده از سمت دادگستری به دلیل کودک‌آزاری یا رها‌شدگی کودک خبر داد و اضافه کرد در سال گذشته نزدیک به هفتاد مورد کودک‌آزاری به بهزیستی ارجاع داده شده است، که پس از بررسی صلاحیت پدر‌ومادر و گرفتن گواهی عدم صلاحیت ایشان، در نوبت واگذاری به خانوادههای دیگر هستند.
مجرد با تاکید بر اهمیت کار تیمی در بهزیستی و تاکید بر سرنوشت و تربیت کودکان گفت: بپذیریم که این کودکان سازندگان آینده دنیا هستند بنابراین وظیفه بهزیستی پرورش این افراد در محیطی مناسب است چراکه اگر با سهل‌گیری بیش از اندازه با این مسال برخورد کنیم در واقع کودک را از چاله که همان خانواده بیولوژیک وی است به چاه یعنی خانواده غیر بیولوژیک و فاقد شرایط انداخته ایم.
مجرد تاکید کرد: نتیجه کار تیمی در مرکز، تقریبا ۱۶۰ کارشناس روانشناسی و مددکاری در سطح استان خراسان رضوی است که در سال ۱۳۹۷ باعث تسریع امر فرزند خواندگی بوده است.
نوشین تمیمی