چراغ سبز بی‌موقع صالحی به سعودی‌ها
در حالیکه عربستان سعودی از رویکرد خصمانه خود نسبت به ایران عقب نشینی نکرده است، یکی از مقامات سیاسی و دیپلماتیک ایران بازهم از نگاه مثبت ایران به گفتگو با عربستان سخن گفته است. علی اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی در گفتگو با شبکه الجزیره سخنان تازه‌ای درباره نگاه ایران به عربستان مطرح کرد که از سوی رسانه‌ها به عنوان چراغ سبز ایران به عربستان تفسیر شده است.
صالحی گفت: “ایران جز خوبی برای کشور‌های خلیج فارس نمی‌خواهد. ما خواستار امنیت و ثبات در این کشور‌ها هستیم، اما آن‌ها نگاه دیگری دارند. رئیس جمهوری ایران و وزیر خارجه ما بار‌ها گفته اند آماده مذاکره با عربستان به ویژه درباره مشکلاتشان با ایران هستیم.”
صالحی تاکید کرد: «ایران هیچ نظری به سرزمین و ثروت‌های عربستان سعودی ندارد.»
این سخنان در شرایطی مطرح می‌شود که عربستان سعودی نه تنها هیچ چراغ سبزی برای بهبود روابط با ایران نداده است، بلکه هر روز به دامنه اقدامات ضد ایرانی اش می‌افزاید. هفته گذشته محمد بن سلمان ولیعهد عربستان به سه کشور پاکستان، هند و چین سفر کرد. سفر‌هایی که در آن‌ها با استقبال زیادی روبه رو شد و او وعده‌های بزرگی به مقامات این کشور‌ها داد. این وعده‌ها آنقدر بزرگ بود که خیابان‌های اسلام آباد مملو از پلاکارد‌های خوش آمد گویی به بن سلمان بود و نخست وزیر هند نیز برای استقبال از ولیعهد سعودی پروتکل تشریفات کشورش را نقض کرد و شخصا به فرودگاه رفت و به بن سلمان خوش آمد گفت. ناظران معتقدند یکی از اهداف هر سه این سفر‌ها مقابله با ایران بوده است. پاکستان مرز‌های مشترک وسیعی با ایران دارد و این مرز‌ها امروز امنیت مناسبی ندارند و ناامنی در این مرز‌ها به سود عربستان است. از سوی دیگر هند و چین خریداران اصلی نفت ایران به حساب می‌آیند. آمریکا و عربستان ماه هاست به دنبال قانع کردن شرکای اقتصادی ایران برای خوداری از خرید نفت ایران هستند. به اعتقاد تحلیلگران محمد بن سلمان در این سفر به دنبال قانع کردن هند و چین برای کاستن از روابط اقتصادی با ایران و اطمینان از تامین نفت مورد نیاز این کشور‌ها بوده است. اینکه اهداف ولیعهد سعودی چقدر در این سفر‌ها تحقق یافته روشن نیست، اما در ماهیت این سفر‌ها نیز شکی وجود ندارد. چرا که دقیقا چند روز قبل از این سفر سرویس‌های اطلاعاتی دفتر بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر رژیم صهیونیستی با انتشار ویدیویی از حاشیه نشست‌های جانبی کنفرانس ورشو مدعی شدند که تل آویو و کشور‌های عربی بر سر مقابله با ایران هم رای و هماهنگ هستند. در این ویدئو عادل الجبیر، وزیر خارجه سابق و وزیر مشاور کنونی دولت عربستان در امور خارجه به عنوان یکی دیگر از شرکت کنندگان در این نشست ضمن تاکید بر تهدید ناشی از یک «ایران مسلح به بمب اتم» فعالیت‌های موشکی ایران را محکوم و این کشور را به حمایت و انجام عملیات تروریستی متهم می‌کند. عادل الجبیرهمچنین در ادامه سخنان خود خواهان اعمال تحریم و مجازات‌های بیشتر بر ضد ایران شد. چند روز بعد عادل جبیر در پاکستان باز هم علیه ایران سخن گفت. او تاکید کرد که ایران حامی اصلی تروریسم طی ده‌ها بوده است. این ادعا دقیقا پس از آن مطرح شد که در یک حمله تروریستی در سیستان و بلوچستان حدود 30 نیروی سپاه پاسداران به شهادت رسیدند. ایران پس از این حمله به تندی به پاکستان هشدار داد که اجازه تاخت و تاز تروریست‌ها در مرز با ایران را ندهد. اظهارات عادل جبیر در پاکستان علیه ایران، وزارت خارجه ایران را به واکنش تندی وادار کرد. بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه، دولت سعودی را “پدرخوانده تروریسم تکفیری در جهان” توصیف کرد. او گفت: «دولت سعودی به عنوان خاستگاه تفکری بنیادگرا که محل صدور تروریسم سازمان‌یافته در سطح جهان است، فاقد هرگونه صلاحیت و اعتبار برای متهم کردن دیگر کشورهاست.» با این حال اعتراض‌ها در ایران به پاکستان و عربستان پایان نیافت. مقامات نظامی ایران معتقدند حمله تروریستی سیستان و بلوچستان با حمایت مالی عربستان صورت گرفته است. فرماند‌هان نظامی تاکید کردند انتقام این حمله را خواهند گرفت. روز پنجشنبه سرلشکر قاسم سلیمانی فرمانده نیروی قدس سپاه در این باره گفت: “هشدار می‌دهم ایران را آزمایش نکنید و هر کسی ایران را آزموده پاسخ محکم آن را گرفته است، ما از باب دوستی با پاکستان صحبت می‌کنیم و می‌گوییم نگذارید مرز‌های شما موجب ناامنی در کشور‌های همسایه شود، هر کسی این نقشه را برای پاکستان کشیده هدفش انشقاق پاکستان است.”
در این شرایط آشفته برخی رسانه‌های عربی مدعی شدند که چین احتمالا به دنبال میانجیگری میان ایران و عربستان باشد. سردبیر روزنامه سعودی «عکاظ» روزنامه نزدیک به هیات حاکمه و یکی از مهم‌ترین نشریه‌های عربستان نوشت؛ میانجیگری چین برای حل اختلاف میان تهران و ریاض در جریان سفر محمدبن‌سلمان، ولیعهد سعودی به پکن دور از انتظار نیست. این ادعا پس از آن مطرح شد که هیات عالی رتبه دیپلماتیک ایران به ریاست علی لاریجانی رئیس مجلس و حضور محمد جواد ظریف و بیژن زنگنه وزرای خارجه و نفت عازم چین شدند. دقیقا در روزی که سفر هیات ایرانی پایان یافت، محمد بن سلمان ولیعهد عربستان وارد پکن شد. البته پس از پایان سفر بن سلمان به چین مشخص نشد که چنین پیشنهادی مطرح شده باشد. از سوی دیگر با توجه به اتفاقات اخیر و بالاگرفتن تنش‌ها میان عربستان و ایران بعید است که چنین پیشنهادی به جایی برسد. حالا سوال این است که در این شرایط آیا پالس‌های مثبت برخی مقامات ایران همچون علی اکبر صالحی به عربستان قابل توجیه است؟ آیا چشم انداز مثبتی برای بهبود روابط وجود دارد یا نه؟ چین میانجی ایران و عربستان می‌شود؟ باید گفت که جمهوری اسلامی ایران پیش از این چند بار مواضع خودش را درباره عربستان سعودی اعلام کرده بود. نیازی نیست که ایران به تکرار این مواضع بپردازد. حاکمان در عربستان و احتمالا ابوظبی از تکرار مواضع حسن نیت، سوء برداشت می‌کنند. آن‌ها تصور می‌کنند که ایران خیلی نیازمند روابط با این کشورهاست و برداشت آن‌ها از زاویه مثبتی نخواهد بود. به این ترتیب با توجه به روانشناسی ذهنیت حاکمان عربستان این تکرار اصلا مناسب نیست و بهتر است انجام نشود. چندبار رئیس جمهور و وزیر خارجه موضع حسن نیت ایران را اعلام کردند و دیگر نیازی به تکرار آن نیست. اغلب سفر‌های مقامات عربستانی به کشور‌های خارجی از جمله سفر اخیر به پاکستان، هند و چین با هدف محدودسازی مراودات اقتصادی ایران با این کشور‌ها در بعد تامین انرژی و همکاری‌های تجاری است. عربستان با نوعی دامپینگ انرژی و پتروشیمی به دنبال افزایش فشار‌های اقتصادی به ایران است. البته این سفر‌ها هدف دیگری هم دارد و آن هم فرار از محاصره سیاسی- تبلیغاتی بن سلمان پس از ماجرای خاشقچی از سوی کشور‌های غربی به ویژه اروپایی است. آن‌ها می‌خواهند این محاصره را با سفر به کشور‌های آسیایی بشکنند. در این شرایط حداقل باید یکی دو سیگنال مثبت از سوی عربستان دریافت شود، پس از آن مقامات ایرانی از آن پالس‌های مثبت استقبال کنند. درباره احتمال میانجیگری چین میان ایران و عربستان هم باید گفت کشور‌های آسیایی به خصوص پاکستان، هند، چین و … به نفعشان است که منطقه خلیج فارس یک منطقه امن و باثبات باشد و همراه با آرامش و عقلانیت مدیریت شود چرا که همه این کشور‌ها به انرژی این منطقه نیاز مبرم دارند. برای ایجاد آرامش و ثبات، رعایت حداقل‌های حقوق کشور‌های منطقه باید مراعات شود. امنیت یا برای همه هست یا برای هیچ کس نخواهد بود. کسب منافع اقتصادی و تجاری یا برای همه هست یا برای هیچکس نخواهد بود؛ بنابراین هم کشور‌های داخل این منطقه و هم دیگر کشور‌های آسیایی باید ملاحظه معادلات حساس و ضعیف منطقه را انجام دهند.