سنگینی «پلمپ» بر در چایخانه‌ها
در مضر بودن و زیانبار بودن مصرف قلیان تردیدی نیست. این را اول نوشته تاکید کردیم که کسی نوشته اقتصادی مارا از حوزه سلامت و جامعه مورد بررسی قرار ندهد. رسانه ها در این باب می گویند و باید بگویند. آن وجهی که ما در این مطلب به آن می پردازیم، امنیت در فضای کسب و کار است. روایتی از یک ماجرا که در همین نزدیکی مشهد روی می دهد.
قانونی که آمد و رفت
29 تیر سال 96 بود که رییس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشتند اعلام کرد «قهوه خانه دارها مجوز ارائه قلیان را ندارند.» صادق نیت با اشاره به این که قانون اساسی اجازه تاسیس چایخانه را دارند اما اجازه عرضه دخانیات ندارند تاکید کرد که از این پس غضره مواد دخانی و قلیان در این مکان‌ها ممنوع است. اگر چه اجرای این تصمیم با سیاست های سفت و سختی دنبال نمی شد ولی با حمایت نمایندگان مجلس از این تصمیم تجمعاتی مختلفی در سطح کشور در اعتراض به این تصمیم صادر شد.
استدلال نمایندگان مردم در بهارستان این بود که قلیان به سلامت جامعه آسیب می زند و هزینه های سلامت را دو چندان می کند. البته آن سوی قضیه که ضرر و زیان صنف قهوه خانه دار و کافه دار از ممنوعیت قلیان بود در نظر گرفته نشد و معیشت آن ها دچار آسیب شد.
نمی‌توان مصرف را ممنوع کرد
البته معدود کسانی هم در خانه ملت مخالفت کردند. محمد حسین قربانی، نماینده آستانه اشرفیه و نایب رئیس کمیسیون بهداشت مجلس یکی از کسانی بود که به تصویب این قانون در مجلس اعتراض کرد و گفت: «نمی توان در مقطعی مصرف قلیان در قهوه خانه ها را ممنوع کنیم و در زمان دیگر آن را آزاد کنیم یا در برخی شهرها قانون مذکور شکل اجرایی به خود گیرد اما در دیگر شهرها، افراد آزادانه بتوانند قلیان مصرف کنند.»
این نماینده مردم در مجلس دهم، تصریح کرد: «باید در زمینه مصرف قلیان سیاست و مدیریت واحدی در پیش گرفته شود اگر بر اساس قانون مصرف قلیان در اماکن عمومی ممنوع است باید جلوی آن گرفته شود؛ باید یکبار برای همیشه تعریف درستی از اماکن عمومی داشته باشیم و اگر به راستی مصرف قلیان در این اماکن ممنوع است جلوی آن گرفته شد.»
1 بهمن ماه سال 96 نمایندگان مجلس شورای اسلامی با یک فوریت طرح استفساریه ای موافقت کردند که در صورت تصویب نهایی، مصرف کنندگان دخانیات در قهوه خانه ها و اتاق های استعمال دخانیات مستقر در فرودگاه ها و پایانه های مسافربری مشمول پرداخت جزای نقدی نمی شوند.
در موضوع این استفساریه که یک فوریت آن به تصویب مجلس رسید، آمده است: آیا اماکن عمومی مذکور در تبصره 1 ماده 13 قانون جامع کنترل ومبارزه ملی با دخانیات مصوب 15 شهریور 1385 با اصلاحات والحاقات بعدی شامل قهوه خانه ها و قهوه خانه های سنتی و اتاق های استعمال دخانیات مستقر در فرودگاه ها و پایانه های مسافربری نیز است؟
طراحان در پاسخ این استفساریه تاکید کردند: خیر اماکن عمومی مذکور در تبصره 1ماده 13 قانون جامع کنترل ومبارزه ملی با دخانیات شامل قهوه خانه ها و قهوه خانه های سنتی واتاق های استعمال دخانیات مستقر در فرودگاه ها ودر پایانه های مسافربری نمی شود.
گفتنی است در تبصره 1 ماده 13 قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات آمده است: مصرف دخانیات در اماکن عمومی یا وسایل نقلیه عمومی موجب حکم به جزای نقدی از 50 هزار (50000) ریال تا 100 هزار (100000) ریال است.
بر این اساس، در صورت تصویب نهایی این طرح، مصرف کنندگان دخانیات در قهوه خانه ها و اتاق های استعمال دخانیات مستقر در فرودگاه ها و پایانه های مسافربری مشمول پرداخت جزای نقدی نمی شوند.
به نظر می رسید که این مساله حکم قاطعی برای مخالفت ها با عرضه قلیان باشد و چایخانه دارها و کافه دارها بتوانند مانند سایر اصناف به فعالیت بپردازند.اما اجرای این قانون در عمل هنوز به صورت سلیقه ای و موردی اعمال می‌شود.
پلمب چندباره قهوه خانه‌ها در اطراف مشهد
چند روز پیش در تماس هایی که با خبرنگار ما از سوی مردم صورت گرفت، خبرها حاکی از پلمپ قهوه خانه ها و چایخانه‌ها برای چندمین بار در ییلاقات اطراف مشهد و طی سال‌های اخیر بود.
از تعدادی از کافه داران خواستیم که برای ما از جزئیات این تصمیم بگویند. احمدی یکی از آن‌ها به صبح امروز گفت: چرا مشهد را از سایر شهرها جدا می کنند؟ ممنوعیت های این چنینی اشتباه است. قهوه خانه ها و سفره خانه ها دیگر جزو اماکن عمومی نیستند.
وی تاکید کرد: از زمانی که این قانون تصویب شده و بگیر و ببندها ادامه دارد، ما شاهد رواج مراکز زیر زمینی هستم. مکان هایی که هیچ نظارتی بر آن ها نیست و اتفاق های ناگواری می افتد.
اجرای قانون سلیقه ای است
سپهرنژاد یکی دیگر از کافه داران این منطقه می گوید: در مشهد هم قانون سلیقه ای اجرا می شود و ما شاهدیم که بسیاری از کافه ها بازند و کسی با آن ها برخورد نمی کند ولی با تعداد محدودی که مجوزدار هم هستند برخورد و آن ها پلمپ می شوند.
برای مثال این ممنوعیت و پلمپ در قهوه خانه های مناطقی از شهر مانند بولوار امام رضا طرقبه بوده است و بسیاری از قهوه خانه‌ها در نقاط دیگر شهر به ارائه خدمات گذشته مشغولند.
وی اضافه کرد: این پلمپ سلیقه ای موجب ناراحتی افراد فعال در این صنف شده است تکرار این اتفاق باعث می شود که ما احساس ناامنی شغلی داشته باشیم. تعدادی از کارگران ما در این مدت بیکار شده و به مشاغل کاذب روی آورده اند. آن ها شرمنده روی زن و بچه شده اند.
سپهرنژاد می گوید: هر چند وقت یک بار ما را تعطیل می کنند و این مساله به کابوس شبانه روزی ما تبدیل شده است. من دو دهه است که در این شغل هستم و متاسفانه ما به این ضرر دادن عادت کرده ایم، رسم شده که بعد از پا گرفتن کسب و کارهای اینچنینی یکی از سازمان های مربوط سدی بر سر راه ما ایجاد کنند.
وی با اشاره به اینکه هر کافه مجموعا به صورت مستقیم و غیر مستقیم به اشتغالزایی برای بیش از 40 نفر می‌پردازد گفت: کاش مسئولین این موضوع را درک کنند. بسیاری از این کافه‌ها و سفره خانه ها با مخارج بالا و سود کم در مکان اجاره ای فعالیت می‌کنند و تنها راه کسب درآمد آنان قلیان است. اگر قلیان را از سفره خانه‌ها بگیریم دیگر مراجعی برای صرف غذا و دیگر خدمات نداریم چراکه فردی که صرفا قصد صرف نهار یا شام داشته باشد رستوران‌های قدیمی و شناخته شده را ترجیح می‌دهند.
احمدزاده یکی دیگر از کافه داران به خبرنگار ما گفت: یک مشکل دیگر که وجود دارد نامعلوم بودن سرنوشت قلیان های جمع آوری شده است. صاحبان کافه قیمت تقریبی هر قلیان را دسته کم 200 هزار تومان ارزیابی می‌کنند که اگر حدودا هر کافه را مجهز به صد قلیان بدانیم مبلغی حدودا 20 میلیون تومان خواهد شد و در واقع در پی هر ممنوعیت و جمع آوری قلیان از کافه ها سرمایه هنگفتی از هر قهوه خانه جمع آوری می شود که این مساله در کنار ابهام موجود در سرنوشت این قلیان ها ضرر و زیان بزرگی را به صاحبان این مشاغل وارد می‌کند.
قسط قلیان هایی که نیست، را می پردازیم
کاوه یکی دیگر از کافه داران که فعال در این حوزه است، می گوید: سالیان سال است چرخه زندگی خود و دیگر همکارانم را از این راه می گذرانم. دردآدور است که خرید قلیان‌ها برای ما به صورت قسطی بوده و هنوز قسط‌های آن به پایان نرسیده است که آن ها را از دست میدهیم.
وی با تاکید بر اینکه این قلیان‌ها از مواد با ارزشی مانند برنج ساخته می‌شوند و یا دارای کیفیت بالایی در کار دست و تراشه چوبی دارند گفت: این طور نمی‌شود که هر روز قانونی وضع شود و ما بدون اطلاع از اینکه فردا قرار است کسی مانع کارما شود یا خیر در این راه سرمایه گذاری کنیم.
چه اشکالی دارد از راه حلال درآمدزایی کنیم؟
صداقت یکی دیگر از این کافه داران به ما می گوید: درد بدتر از درد این پلمب و تعطیلی که دار و ندار ما را گرفته، این است که تهمت زدند و گفتند در این کافه ها مشروبات الکلی سرو و مصرف شده است، این‌ها همه شایعاتی بی سر و ته است. چراکه هیچ فرد آگاهی چنین اقدامی را با جرمی سنگین انجام نمی‌دهد. زمانی که افراد می‌توانند با سود و درآمد کافی از راه حلال و قانونی کسب درآمد داشته باشند چرا باید به راه های این چنینی پای بگذاریم؟
یکی از این افراد ادامه داد: در صورتی که چنین تخلفاتی نیز اتفاق بیافتد بی شک از سوی قهوه خانه ها و کافه ها نیست و حتی در صورت مشاهده هرگونه تخلفی با خود افراد نیز برخورد می شود این موارد در مراکز بدون مجوز و غیرقانونی رخ می دهد نه در کافه هایی که افراد یک عمر برای آن زحمت می کشند.
وی اضافه کرد: تجربه سال های سال فعالیت به من ثابت کرده است که ممنوعیت قلیان و پلمب کافه ها بیش از هرچیز این اشتیاق را در افراد ایجاد می کند و در نهایت موجب مخفی کاری و حتی زیرزمینی شدن کافه ها می شود. این مساله حائز اهمیت است چراکه زمانیکه یک کافه به صورت مخفیانه به فعالیت خود ادامه دهد می تواند در چارچوبی غیر از تعاریف تعیین شده نیز فعالیت داشته باشد و این برخورد باعث می شود که بدون مجوزها تشویق شوند اما با مجوزداران برخورد شود.
تمام اسامی به کار رفته در این گزارش مستعار هستند، آن چیزی که از یافته های ما و سخنان این دوستان براورد می شود این است که از بین بردن امنیت فضای کاری در مشاغلی که به صورت سنتی تعریف شده و با رعایت چارچوب ها فعالیت می کنند، تبعات سختی را به دنبال دارد. اگر ما در جنگ اقتصادی به سر می بریم حداقل انتظار این است که با اصناف مجوزدار و آن هایی که به قانون پایبند هستند مراعت شود این روزها کارگران زیادی در گذر خیابان ها لحظه شماری می کنند تا آن ها را کسی به کار بگیرد.
خانواده ای نیستند که از بیکاری فرزندان خود رنج نبرند، سوال این است که چرا قانون در یک شهر با بقیه نقاط کشور متفاوت باشد و چرا در یک منطقه با مناطق دیگر برداشت متفاوتی از آن شود؟ امیدواریم این گفت و گوها زمینه ای باشد برای پاسخگویی مراجع قضائی و پیگیری های آتی چرا که تکرار تجربه تلخ تجمع صاحبان چایخانه ها در سال 96 و اخبار تلخی که از بیکاری آن ها و کارگران شان منتشر شد، خبر تلخی خواهد بود که ما در آستان سال نو، توقع شنیدنش را نداریم.
نوشین تمیمی