محورهای یک استیضاح
در شرایطی که برخی از تندرو‌ها و میانه روهای اصولگرا در بیرون مجلس شورای اسلامی با استیضاح محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه موافق نیستند، اما به نظر می‌رسد که امضا کنندگان آن قصد ندارند کوتاه بیایند و قرار است امروز استیضاح وزیر، مورد بررسی قرار گیرد. البته شرایط در داخل مجلس با توجه به اینکه فراکسیون‌ها موافق استیضاح نیستند کاملا به نفع ظریف است، اما با این حال محورهای استیضاح «ظریف» تا حدود زیادی جالب توجه است که در ادامه به بررسی آنها می پردازیم.
بی‌توجهی به اقتصاد در دیپلماسی کشور
به طور کلی در تمامی وزارتخانه‌های دنیا یک معاونت اقتصادی داریم، اما در ایران تا همین چند وقت پیش چنین بخشی وجود نداشت تا اینکه همین اواخر فردی به عنوان معاون اقتصادی انتخاب شده است. اما در کنار این باید در نظر داشت که کلا هر آنچه که در خارج مرز‌های کشور باشد در حیطه اختیارات و وظایف وزارت امورخارجه محسوب می‌شود. البته زمانی که وزرای امور خارجه برای مذاکره به کشورهای دیگر می‌روند، کارشناسانی آنها را همراهی می‌کنند، اما با این حال باید خیلی زودتر از اینها معاونت اقتصادی در وزارت امور خارجه تشکیل می‌شد؛ بنابراین وزارت امور خارجه تا حدودی زیادی در این مسئله غفلت کرده البته این مسئله دلیل دارد. واقعیت این است که مراکز تصمیم‌گیری در ایران در خصوص مسائل اقتصادی آنقدر متنوع و متعدد است که شاید سهمی به وزارت امور خارجه نرسد. ضمن اینکه این وزارتخانه مدت‌هاست که خود را درگیر برجام کرده و ممکن است این هم دلیلی برای کم توجهی به معاونت اقتصادی باشد.
عدم توجه کافی به توسعه و فعال‌کردن روابط با کشورهای قاره آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین
باید گفت که این ایراد کاملا بی جا است. زیرا نمی‌توان گفت که روابط دیپلماتیک ایران با این کشورها خیلی محدود بوده یا اصلا رابطه‌ای نداشته ایم. واقعیت این است که ساختار سیاسی کشور خیلی این فرصت را ایجاد نمی‌کند که وزارت امور خارجه این فضا‌ها را باز کند. از طرف دیگر ما جذابیت‌هایی که مد نظر خیلی از کشورها است را نداریم. نکته دیگر این است که بار‌ها ما به لحاظ مسائل حقوق بشری محکوم شدیم که البته این محکومیتها با اعمال نفوذ کشورهایی مانند آمریکا علیه کشورمان صادر شده و هرچند لازم الاجرا نبوده، اما ما این بدنامی را با خود یدک کشیدیم. به همین دلیل است که خیلی از کشورها نسبت به رابطه با ایران خیلی بی میل هستند. این در حالی است که ما به خیلی از کشورها به خصوص در آفریقا امتیاز می‌دهیم که بتوانیم از آرای آنها در مجامع بین‌المللی استفاده کنیم. ظریف باید در مجلس هم همین‌ها را بیان کند. عدم ارتباط ما با بسیاری از کشورها هیچ ارتباطی به وزارت امور خارجه ندارد و مربوط به نوع نگاهمان به دنیا است که خیلی انحصاری است. زیرا ما نگاه ایدئولوژیک به مسائل و دنیا داریم و به همین دلیل است که خیلی از کشورها تمایلی به ارتباط با ایران ندارند.
استفاده از برخی سفیران ناکارآمد
باید گفت که سفرای ما خیلی خوب نیستند. به تازگی مطلبی در یکی از نشریات داخلی منتشر شد که در آن ادعا شده بود که کشورمان سفیری در یکی از کشورهای اروپایی دارد که حتی زبان انگلیسی را هم به خوبی نمی تواند صحبت کند. اما دلیل این مسئله آن است که ما افراد را به واسطه شایستگی و آگاهی و کارآمدی انتخاب نمی‌کنیم. معیار و ملاک انتخاب افراد بیش از هر چیز میزان وابستگی و تعهدشان به انقلاب و دین است که البته اینها به تنهایی کافی نیست. البته ارتباط خانوادگی و سازمانی افراد هم در میان است. این هم مختص سفرا نیست و خیلی از مقامات داخلی ما هم شایستگی لازم و کافی برای مسندی که در آن فعالیت دارند را دارا نیستند.
فرصت‌سوزی و عدم انتخاب سفیر برای برخی کشورهای دوست که ارتباط خوبی با آنها داریم، مانند چین و هند
در حال حاضر ایران در چهار کشور سفیر ندارد. این در حالی است که مثلا ما با چین مبادلات بسیاری داریم و این برای هیچ کس مشخص نیست که چرا ظریف در این خصوص کم توجهی کرده است. آیا واقعا فرد مناسبی برای این جایگاه وجود ندارد یا افراد زیادی هستند و انتخاب از میان آنها سخت و زمان بر است؟ البته نباید این نکته را فراموش کرد که انتخاب برخی سفرا صرفا در اختیار وزارت امور خارجه نیست و بعضی نهاد‌ها هم در انتخاب این افراد سهیم هستند. به خصوص ممکن است درباره چین هم به دلیل همان حجم مبادلات و نوع ارتباطات تا حدود زیادی از سوی همین نهاد‌ها اعمال نفوذ انجام شود.
دستگیری دیپلمات‌های ایرانی در کشورهای اروپایی به بهانه واهی و عدم مقابله به مثل و تحرکات کافی در دفاع از دیپلمات‌ها
به نظر می‌رسد نمایندگان برایشان فرقی ندارد چه مسئله‌ای را مطرح کنند و فقط برایشان مهم است که ظریف را به مجلس بکشانند و استیضاح کنند. اگر منظور این افراد اسدالله اسدی است که ایشان رسما متهم بودند. حالا نمایندگان انتظار مقابله به مثل دارند؟ یعنی چه؟ یعنی برویم سفیر بلژیک را بازداشت کنیم؟ تازه آنها سریعا سفیرشان را از ایران خارج کردند که با کلی دردسر توانستیم دوباره سفیر این کشور را به ایران بازگردانیم. اسدی رسما متهم شده و همه خبرگزاری‌ها و مقامات رسمی هم این را اعلام کرده اند. خب وقتی اینگونه در خصوص سیاست خارجی اظهار نظر می‌کنند باید هم رابطه ایران با بسیاری از کشورها محدود یا قطع باشد. وقتی آنقدر نگاه غیرمنطقی داریم چگونه می‌توانیم انتظار داشته باشیم که با همه کشورها در ارتباط باشیم؟
عدم استفاده از فرصت‌هایی که مقاومت در منطقه فراهم کرده است
این کاملا روشن است که اصلا بحث مقاومت در اختیار وزارت امور خارجه نیست. گویا نمایندگان قصد دارند ظریف را توی فضا‌های دیگری بکشند و برای زیر سوال بردن عملکرد او به هر موضوعی هم چنگ می‌زنند. این را همه می‌دانند که بحث مقاومت اصلا ارتباطی به وزارت امور خارجه و شخص ظریف ندارد. اصلا طی این پنج سال حسن نصرالله حتی یکبار هم با ظریف دیدار نداشته است.
به‌کارگیری افراد نامطمئن در مذاکرات حساس و مهم
مشخص نیست که منظور از نامطمئن چیست. آیا منظورشان ناکارآمدی و ضعیف بودن است؟ موضوع این است که جز محمد جواد ظریف که اصلا نمونه ندارد، در خصوص عراقچی و باقی افراد بهتر بود از افراد کارآمدتری استفاده می‌شد. مثلا علی اکبر صالحی اصلا گزینه مناسبی برای فعالیت‌های دیپلماتیک نیست. ایشان بسیار انسان خوب و فرهیخته‌ای هستند، اما باید فرد بهتری انتخاب می‌شد. یک دیپلمات باید از همه تحولات دنیا و تاریخ کشورها آشنایی داشته باشد. افرادی باید به عنوان دیپلمات انتخاب شوند که علاوه بر اینکه تاریخ ایران را به خوبی می‌دانند، به تاریخ کشورهای دیگر هم مسلط باشند.
عدم تامین منافع ملت ایران در قرارداد‌های منعقد شده
این موضوع هم مانند همان بی توجهی به ارتباط با برخی کشورها است. موضوع این است که ما به همه مسائل به صورت ایدئولوژیک نگاه می‌کنیم. واقعیت این است که منافع ملی ما با مصالح ایدئولوژیک قاطی شده است. اصلا الان لازم است که وزارت امور خارجه یک تعریف جدیدی از منافع ملی ارائه کند. همین سردرگمی‌ها مانع از آن می‌شود که مقامات وزارت امور خارجه به خوبی عمل کنند. مادامی که ما سعی کنیم همه مسائل را از منظر ایدئولوژی نگاه کنیم اکثر قرارداد‌های بین المللی و روابط با کشورهای دیگر به نفع منافع ملت نخواهد بود؛ لذا لازم است که ما این نگاه را تغییر دهیم.
در پایان باید گفت که بی تردید محمد جواد ظریف یکی از بهترین دیپلمات‌های حال حاضر ایران است. اما باید در نظر داشت که به هرحال او هم یک انسان است و ممکن است در جاهایی اشتباه کند، ولی این به آن معنی نیست که توانایی و عملکرد خوب وی را نادیده بگیریم و مداوم به دنبال تخریب او باشیم. ظریف طی این پنج سال عملکرد بسیار خوبی داشته و در کنارش هم گاهی اشتباهاتی داشته که یک امر طبیعی است.
علی روغنگران