چرم؛ صنعت با قدمت
بی‌شک یکی از مهمترین پوشش ها، برای انسان از ابتدای تاریخ تا کنون پوست حیوانات بوده و تا امروز هم هنوز به عنوان یک عنصر تقریبا بی جایگزین در صنایع پوشاک مورد توجه است.ولی نوع استفاده از پوست به مرور و در طول تاریخ تغییر کرده و امروزه بعد از فرآوری های خاصی که روی آن انجام می شود،مورد استفاده قرار می گیرد.هنر- صنعت چرم ،امروزه مرز های خود را از صنعت پوشاک گذرانده و به بازار زیورآلات و وسایل لوکس هم وارد شده است.(مستانه صدیقی)از فعالان رشته چرم است که علاوه بر تحصیل و کارشناسی در رشته صنایع دستی در چندین نمایشگاه کشور آثار چرم دوزی او به نمایش درآمده است.دقایقی را با این هنرمند خراسانی به گفت‌وگو نشستیم.
به عنوان اولین سوال از مزایا وخواص چرم بگویید و مختصری از چگونگی فرآوری آن را توضیح دهید؟
چرم بادوام و انعطاف پذیر است و از دباغی پوست حیوانات به دست می آید. چرم به دلیل داشتن ویژگی تنفس پذیری و عبور هوا نقش مهمی را در تولید پوشاک دارد. پوست خام ودباغی نشده حیوانات در حالت طبیعی خود، قابل استفاده نیست چون به مرور زمان پوسیده شده و با تغییرات دما دچار تغییر می شود در سرما سخت و خشک و دراثر حرارت و گرما شل و نرم می شود که البته همین خاصیت هم در بعضی موارد استفاده مفید است .
دباغی کردن ، پوست فسادپذیر و بد بو وغیر قابل استفاده را به یک مادهٔ طبیعی پایدار، با عمر مصرف بالا ، زیبا و انعطاف پذیر برای کاربردهای گوناگون تبدیل می‌کند. استفاده از چرم چه به تنهایی و چه به صورت ترکیب با چوب و فلز قدمت بسیار زیادی دارد که البته روش دباغی در گذشته وحال کاملا متفاوت ودر قرن های اخیر سهل تر است.
آیا تفاوتی بین چرم و جیر وجود دارد؟
در حقیقت جیر نوعی چرم با سطحی صاف و مخمل مانند است که در تهیه چکمه، دستکش، کیف و دیگر محصولات مورد استفاده قرار می گیرد. عموما از پوست های بزی و گوسفندی ایجاد می شود. در ساخت جیر، سطح گوشتی پوست را پرداخت می‌کنند تا به صورت مخملی دربیاید.
درباره چرم گاوی هم مختصری توضیح دهید؟
چرم گاوی و گوساله ای، دارای الیاف متراکم است به همین دلیل مقاومت بالایی دارد، سطح آن صاف و در اصطلاح بدون گرین می باشد، بر اساس مورد مصرف به صورت نرم و خشک در ضخامت های متفاوت ارائه می شود کاربرد عمومی آن در تهیه کفش و انواع کیف و کمربند و گاه در تهیه لباس و دستکش هم از آن استفاده می گردد در مواردی هم پوست سالم به عنوان کفپوش و به جای فرش استفاده شده یا هنرمندان با استفاده از هنر طراحی و تکه دوزی فرم های مختلف هندسی زیبایی ایجاد می کنند که به عنوان دم دری یا کفپوش استفاده می‌شوند.
دلایل برتری و ارجحیت چرم طبیعی نسبت به چرم مصنوعی و فوم چیست؟
این برتری می تواند دلایل گوناگونی داشته باشد مثلا خاصیت قابلیت عبور بخار آب (یا همان خصلت تنفسی) چرم طبیعی که متاسفانه فوم یا چرم مصنوعی فاقد این خاصیت بوده و باعث تعرق زیاد مصرف کننده و آزار پوستی می شود .دیگر مزیت چرم طبیعی استحکام و دوام بالای چرم طبیعی که مهمترین خصوصیت آن است البته ناگفته نماند که چندسالی است که چرم شتر و شتر مرغ با استقبال مصرف کننده و هنرمندان زیادی مواجه شده است.
تاریخچه استفاده ازچرم در ایران به چه صورت است؟
جدا از استفاده انسان های اولیه از چرم تاریخچه استفاده از چرم در ایران با استفاده از شواهد بدست آمده قدمت بسیار زیادی دارد به گفته ابن يمين، ايرانيان باستان از پوست حيواناتي همچون گاوميش و گاو و گوسفند براي نوشتن استفاده مي کردند همچون نوشتن فرمان هاي درویشان بر روي چرم و بنا بر برخي روايات ، اوستا را بر دوازده هزار قطعه پوست گاو نوشته بودند و هچنين پوست نوشته های مربوط به دوره اشکانی که در اورامان کردستان يافت شده اند و در موزه بريتانيا نگهداري مي شوند
در دوره عباسی این هنر رونق فراوانی خصوصا در زمینه ساخت چکمه و قبضه شمشیر و افسار و رکاب و زین اسب و پوستین وغیره داشته است خصوصا جلدهای چرمی طلاکوب شده از مهمترین محصولات این دوره اند.
این هنر همچنان تا دوره قاجار حتی پس از حمله مغول به قدری رواج یافته بود که امیرکبیر آثاری را از پوست ، به نمایشگاه لندن فرستاد و در آن زمان چرم ایران به هندوستان و خاور نزدیک صادر می شده است
اولین کارخانه چرم در سال 1308 در تبریز بناشده و پس از آن در همدان و تهران که در سال 1311 اولین کارخانه مکانیکی و ماشینی چرم سازی در همدان بنا شد که این امر موجب تحول عظیمی در تولید انواع چرم شد.
وضعیت امروز این هنر صنعت چگونه است ؟
امروزه این هنر زیر مجموعه صنایع دستی محسوب شده و یکی از هنرهای پر طرفدار و پرکاربرد است که البته متاسفانه امروزه به دلیل عدم مدیریت کافی در این رشته تولیداتی با کیفیتهای بسیار پایین سبب افت کیفی و کمی بازار شده اند
باتوجه به استقبالی که خانواده ها از این هنر دارند چقدر چرم دوزی می تواند به اقتصاد خانواده کمک کند؟
به گمان من به علت اینکه چرم دوزی یکی از هنرهایی هست که صرفا جنبه تزئینی نداشته وارتباط مستقیم با زندگی مردم دارد و کاملا قابل استفاده و مصرف است جزو هنرهایی است که همیشه طرفداران بسیاری دارد
خود شما به چرم دوزی با چه رویکردی نگاه می کنید؟
خیلی از هنرمندان با دیدگاه در آمد زایی به این هنر مشغولند که البته در صورت رعایت کیفیت مناسب و خلاقیت در طرح بسیار موفق عمل کرده اند اما من به این هنر صرفا از دیدگاه هنری گرایش دارم و کمتر به فکر در آمد زایی هستم
دورنمایی که برای این هنر متصور هستید، چیست؟
به اعتقاد من به علت اینکه چرم دوزی با توجه به این که علاقمندان بی شماری دارد هنوز به طور شایسته و بایسته معرفی نشده و من فکر می کنم این هنر بسیار جای پیشرفت دارد و در آینده حتما بسیار از این هنر خواهیم شنید
مزایایی که چرم را نسبت به دیگر صنایع متمایز می کند و باعث انتخاب شما شده چیست؟
چرم نوعی حس بومی و واقعا سنتی را به من القا می کند و بیشتر از هر هنر سنتی دیگر شاید به روزگار مدرن امروز نزدیک باشد. خصوصا اینکه محصولات بدست آمده از چرم‌های مصنوعی و محصولات مشابه اصلا قابل رقابت با چرم طبیعی نیستند.
محمدرضا سرسالاری