اینجا جایی برای بچه‌ها نیست!
انگار دنیا خاکستری محض باشد و کودکی و بازی و پاکی سرش نشود. انگار آدم روی زمین کم باشد و حتما باید پای بچه‌ای در میان باشد که عذر و تقصیری گناهی را به گردن کوچکش بگیرد. به جای درست کردن دنیای قشنگ، به جای تدارک سیسمونی و عروسک، به جای ماشین کنترلی، توپ و آب‌بازی، یقه کودکی‌هایشان را گرفته‌ایم وخیلی زود درگیر عقده‌ها و تحقیرها و حقارت‌ها بزرگسالی کرده‌ایم. از نا مهربانی در حق آتنای پارس آبادی گرفته، تا بنیتا، ملیکا، امیرحسین، ستایش، و نوجوانان شوشتر، از بی‌رحمی آدم بزرگ‌ها گرفته تا لکه‌دار کردن دامن کوچک‌ترها، انگار می‌خواهیم ثابت کنیم این دنیا جای خوبی برای بچه‌ها نیست. این آدم‌ها حال و روزشان خوش نیست. این بچه‌ها جایشان اینجا نیست و قانون برای بغل کردن و دلداری دادنشان زیادی پیر است.
چند روز پیش خبر تجاوز به پسربچه‌های 12 ساله شوشتری، داغ دل تمام فعالان کودک در این کشور را تازه کرد. فرقی نمی‌کند این بچه‌ها متعلق به کجای ایران باشند. به مشهد، تهران، کرج یا شوشتر یا… ما آنها را سرمایه‌های این کشور می‌دانیم و از جای جای میهن به احترامشان می‌ایستیم و کمبودها را مطالبه می‌کنیم. به احترام کودکان این سرزمین بار دیگر به کنوانسیون حقوق کودکان می‌پردازیم و مواد قانونی آن را با منصوره حسینی، فعال حقوق کودکان بررسی می‌کنیم.
حقوق کوچک دربرابر ظلم‌های بزرگ
فعال حقوق کودک و نوجوان با اشاره بیان مصادیق قانونی کودک آزاری گفت: بررسیکودکآزاریوعللوزمینههایبروزآندرقالبیکمشکلوآسیباجتماعیمیتوانددرشناختمشکلوعللوبروزآنوارایهراهکارهایلازمبرایپیشگیریومقابلهباآنبسیارموثروراهگشاباشد. اندیشمندانقرنحاضررا «عصرکودکان»نامیدهاندوامروزهکودکاندرجاییکهبایدامن‌ترینمکانبرایآنانباشد،بیشازهرجایدیگردرمعرضخطرهستند.
درکنوانسیونحقوقکودکان ۲۰ نوامبر ۱۹۸۹ مواردخشونتعلیهکودکاندرمواردزیرموردبررسیقرارگرفته است. ماده ۱۶ (حفظمحدودهخصوصی) :
۱-محدودهشخصیوخصوصیهیچکودکیقابلتعرضنیست. اینمحدودهکهشاملهمهجوانبمربوطبهامورخانوادگی،مسکونی،حیثیتیومکاتباتشخصیاست،نبایدبطورعمدیاغیرقانونیآسیبببیند.
۲-برخورداریازحمایتقانونیدرمقابلچنینآسیبهایی،حقکودکاست.
ماده ۳۴ در برگیرنده حمایتدربرابرسوءاستفادهجنسی از کودکان است که در آن اینطور آمده:
حکومتهایعضوپیمان،خودراموظفمیدانندکهکودکرادرمقابلهرگونهسوءاستفادهجنسیحمایتکنند. حکومتهابرایاینمنظوردستبهاقداماتیدرسطحداخلوخارجازکشورمیزنندتا:
الف) کودکانبهروابطجنسیغیرقانونیویااجباریکشاندهنشوند.
ب) کودکاندرزمینهفاحشهگریمورداستفادهقرارنگیرند.
ج) ازکودکاندرپورنوگرافیاستفادهنشود.
حسینی در ادامه با اشاره به بحث حمایت از کودکان در برابر سوء استفاده به تشریح ماده 19 این قانون پرداخت و افزود:
۱) حکومت‌هاباتکیهبرتمامامکاناتقانونی،اداری،اجتماعیوآموزشی،کودکرادرمقابلهرشکلازرفتارسهلانگارانهباآنها،سوءاستفادهجنسیوتجاوزجسمییاروانی،حمایتمیکنند.
۲) اقداماتحمایتیحکومت‌هاهمراهاجرایروش‌هاوبرنامههایاجتماعیاستکهبرایکشفوپیشگیریاینجرایمنسبتبهکودکموثرباشند. همچنیندرمانآسیبواردهبرکودکوکمکبهوالدینویاسرپرستدررابطهباسوءاستفادههایذکرشدهدربند ۱ اینمادهبرعهدهحکومت‌هااست.
خشونت‌های فیزیکی در صدر
این فعال حقوق کودکان تصریح کرد: خشونتعلیهکودکانطیفوسیعیازرفتارهایآسیبرسانمیباشداماتمامیاینرفتارهاحولچهارمحور(آزارهایجسمی، جنسی، غفلت،آزارهایعاطفی–روانی)میگردد.بعدازخشونت‌هایفیزیکیاعمالخشونت،بیشترمتوجهاعمالخشونت‌هایروانینسبتبهکودکاندرخانوادهاست،موردبعدیبرپیچیده‌ترینبحثخشونتدرخانواده،یعنیتجاوزوسوءاستفادههایجنسیازکودکان،کهدربیشترمواردبخاطرغفلتیااهمالسرپرستطفلپیشمیآیدکهبهبررسیهریکبطورخلاصهبیان می‌کنم.
تصور غلط یا شکنجه؟
حسینی گفت: خشونتجسمیآشکارترینشکلخشونتیکهممکناستعلیهکودکانواقعشود،هرگونهاقدامفیزیکیکهجسمکودکراباهدفآسیبرساندنیاکنترلویموردآزارقراردهداست. انواعمختلفکودکآزاریجسمیشاملشلاقزدن،بستنکودکباطنابیابااشیاء،کوبیدنبهدیوار،سوزاندنباآبجوشیامایعاتداغویااستفادهازآتشسیگار (حدوددهدرصدازکودکآزاری‌هاناشیازسوختگیاستشاملکودکانبدسرپرستمی‌باشد) وتکاندادنشدیداست. هرچند موارد گزارش شده کودک آزاری در مشهد نشان می‌دهد بسیاری از والدین مطلع نیستند که روش‌های تربیتی که برای فرزند خودش استفاده می‌کنند مصادیق کودک آزاری محسوب شده و جرم تلقی می‌شود.
اختلاف نظر درباره حدود تربیت
این فعال حقوق کودک و نوجوان بیان کرد: تعریفهایکودکآزاریجسمیتحتتأثیرقوانینومقرراتوارزش‌هایفرهنگیهرجامعهخصوصاًدرزمینهتربیتاطفالوتنبیهومجازاتآنانقراردارد.ضربوجرحجزءخشونتاستامادرمورداینکهآیاتنبیههایبدنیمانندپشتدستزدن،پسگردنییابهپشتبچهزدنجزئیازخشونتجسمیمیشودیاخیراختلافنظروجوددارد. وهمینامرباعثگردیدهاستکهدرموردآزارجسمیتعریفواحدیوجودنداشتهباشد.
دربسیاریازکشورها،قوانینجنایییامدنی (خانواده) یاهردویآنها،حقوالدینوسایرسرپرستانرابرایاستفادهازشکلهایخشونتآمیزتنبیهبهگونهایخاصتأییدمیکنند،اینقوانیناغلبتصریحدارندکهچنینتنبیهیباید «معقول»و (متعادل) باشدوبدینترتیبتصمیمدرخصوصتعیینمیزان (معقول)خشونترابرعهدهبزرگسالان،فعالانحمایتازکودکوسرانجامدادگاههامیگذارد. کمیتهحقوقکودکاینگونهقوانینرابرایانتقادویژهازآنهامدنظرقراردادهاست.
حسینی تصریح کرد: تعریفسوءاستفادهجنسیازکودکاندربسیاریازجوامعشاملهرگونهفعالیتجنسیباشخصیاستکهراضیبهاینکارنباشدویارضایتاوقانوناًمعتبرنباشد. درمواردیکهیکیازطرفینبهسناعتباررضایتنرسیدهباشد،حتیاگرراضییاخودباعثبرقراریرابطهجنسیباشدمیتوانطرفدیگررابهسوءاستفادهجنسیمحکومکرد.
خشونتی به نام غفلت
چند ماه پیش در اوایل تابستان سال جاری، خبری مبنی بر پرت شدن کودک چهارساله مشهدی از بالکن خانه گزارش شد. در بررسی جزئیات این حادثه متوجه شدیم، والدین این کودک علی‌رغم حضور فرزند نوپای خود در خانه و اطلاع از داشتن عدم وجود حفاظ مناسب در بالکن درب ورودی آن را باز گذاشته و در کسری و غفلت چند دقیقه‌ای این حادثه تلخ اتفاق افتاده است. مادر این طفل چهارساله درباره جزئیات این حادثه گفت: او را به پدرش سپردم و برای انجام کاری رفتم. در حالی که درب وردی بالکن به دلیل گرمای هوا باز بود. پدرش برای گرم کردن غذا به آشپزخانه رفته بود که متوجه سقوط جسمی به داخل حیاط شد.
حسینی گفت: ازمصادیقغفلتنسبتبهکودکانمیتوانبهمواردذیلاشارهنمودبیتوجهیوغفلتجسمانیمانندترکوبهحالخودرهاکردنطفلویاعدمرسیدگیبهوضعیتتغذیهکودکاست. اینعدمتوجهممکناستبهنتایجیچونپرتابشدنطفلازبلندی،دسترسیطفلبهاشیاءخطرناکمثلچرخگوشتروشن،خروجویازخانهو…شود.
غفلتواهمالازجهتپزشکی.ایننوعازغفلت،زمانیاستکهاهمالوالدیندرمواقعبیماریکودکوتأخیردرمراجعهبهپزشکمنجربهتأخیردرمداواوحادشدنبیماریودرمواقعیازدسترفتنکودکمیشود.
غفلتهیجانی:مانندمحبتنکردنکافیبهکودک،بدرفتاریشدیدیامزمنباهمسرخوددرحضورکودکویابرخوردنامناسببادیگراعضایخانوادهکههمگیممکناستکودکرادرمعرضخطراتشدیدعاطفیقراردهد.
غفلتازجهتتعلیموتربیت:ایننوعازغفلتعبارتاست؛عدمتوجهورسیدگیبهوضعیتتحصیلیکودک،بیاطلاعیویابیتوجهیبهترکتحصیلیافرارازمدرسهکهمعمولاًدرخانواده‌هاییکهازنظرتحصیلاتوپایگاهاجتماعیدررتبهپایینترینقراردارندرخمیدهد. همچنینپایینبودنسطحدرآمدخانواده،زیادبودنتعدادبچههاوناآگاهیوالدیننیزمیتواندازعللایننوعغفلتباشد.
طردکودکانشکلافراطیغفلتاست. برخیاوقاتتصمیمبهطردکودکبرخاستهازنبودسازوکارهایحمایتییادراثرفشارفرهنگیسنتیاست. دربرخیکشورهاکودکانبهدلیلعدمتواناییوالدیندرفراهمنمودنمعیشتزندگی،یاباورآنانمبنیبراینکهفرستادنکودکبهخانوادههایامؤسسههاییکهدارایمنابعبیشتریهستندتنهاراهاطمینانازداشتنیکآیندهبهتربرایکودکانشاناست،طردمیشوند. دربسیاریازگزارشهایکودکآزاری،غفلت،بیشترینرقمرانشانمیدهد.
بی‌تفاوتیِ کُشنده
تعریفکنفرانسبینالمللیسوءرفتارروانیکودکانوجواناندرسال ۱۹۸۳،ازبدرفتاریروانی،عبارتاستاز: «هرگونهرفتارباکودککهطبقاستانداردهایاجتماعیونظرمتخصصان،ازنظرروانشناختیآسیبزاباشد. یعنیهرگونهرفتاریکهبرعملکردرفتاری–شناختیوعاطفیوجسمیکودکتأثیرسوءداشتهباشد. بدرفتاریروانیباکودکخواندهمی‌شود».می‌توانگفتبهلحاظاینکهسایرانواعخشونت (جسمی،جنسیوغفلت) بانوعیبدرفتاریروانیهمراهاستلذاخشونتروانیعلیهکودکنهتنهامیتواندبهشکلیمستقلرخدهدبلکهمیتواندبهعنواننتیجهقهریوتبعیهریکازخشونتهایجسمی،جنسیویاغفلتباشد.
حالسوال این‌جاست علی‌رغم اتفاقات تلخی که برای کودکان این کشور افتاده استچهتمهیداتیاندیشیده‌ایم؟کودکان‌کارکهقشرآسیب‌پذیرتروغیرقابلانکارجامعههستندتحتچهحمایت‌هاییجهتجلوگیریوکاهشخشونت‌هاییکهدرمعرضآنهاهستندقرارگرفته‌اند؟ چند کودک دیگر باید قربانی شوند تا لایحه حمایت از حقوق کودک و نوجوان مصوب شود؟ باید شاهد چند قربانی دیگر از مشهد گرفته تا روستاهای دورافتاده جنوبی‌ترین قسمت‌های ایران باشیم که بحث آبرو و حیثیت را کنار بگذاریم و قانونی به معضلاتی که دامنگیر کودکانمان است بپردازیم؟ آیا مجازات قاتل امیرحسین 10ساله مشهد، آتنای 9 ساله پارس آبادی، آیا مجازات تمام کودک آزاران باعث کاهش این نوع جرم شده است؟ بازخورد قوانین موجود در این زمینه چیست؟
در گزارش دیگر به سایر ابعاد کمبودهای مادی و معنوی برای کودکان و کودک آزاران می‌پردازیم.
نیلوفر اقبال