روحانی باز هم به رای مردم نیاز دارد
چرخ روابط روحانی و اصلاح طلبان خوب نمی چرخد. او از مدت ها قبل و به وقت چینش کابینه دوازدهم ، آب پاکی را روی دست جریان حامی خود ریخته بود اما زمزمه های موجود در مورد سپردن وزارت راه و شهرسازی به پرویز فتاح و یا انتصاب لطف الله فروزنده به عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی؛ دیگر چیزی نیست که اصلاح طلبان برتابند.
عملکرد روحانی تا امروز و گمانه زنی هایی که در مورد تغییرات کابینه می شود اصلاح طلبان را در یک دوراهی بزرگ قرار می دهد. دو راهی که عبور از آن احتمالا با پیامد سنگینی همچون ایجاد گسست در درون این جریان همراه خواهد بود. نشانه های اولیه این گسست اختلاف نظر فعالان سیاسی اصلاح طلب در مورد مناسباتشان با دولت روحانی است. گروهی از اصلاح طلبان همچنان پای روحانی ایستاده و از او حمایت می کنند اما گروه دیگری از آنان عملکرد دولت را مورد نقد دانسته و بر این باورند که جریان اصلاح طلبی باید خود را به موقع نجات داده و زیر آوار ناکارآمدی های دولت نماند. برای همین شاهد بودیم که برخی از دورن این جریان به روحانی پیشنهاد استعفا دادند. از سید حسین موسویان گرفته تا علی عبدالعلی‌زاده وزیر مسکن و شهرسازی دولت اصلاحات که گفته بود «وقتی دولت کاری برای مردم نمی‌کند، بهتر است رها کند و برود…مسئولیت‌ها تا وقتی ارزش دارد که انسان بتواند خدمت کند و اگر نمی‌تواند خدمت کند باید کنار برود.»
انتقاد مشفقانه
استعفای روحانی تنها راهکار پیشنهادی این گروه اصلاح طلبان نبود. راه دوم از نظر آن ها فاصله گرفتن از دولت و تنها گذاشتن روحانی بود. توصیه به جهانگیری برای جدا شدن از دولت و آماده شدن برای ورود به انتخابات بعدی از همین جا نشات می گرفت.
امید اصلاح طلبان برای حل و فصل این اختلاف نظر به راه حل میانه ای است که گروهی دیگر پیشنهاد می دهند. این گروه از اصلاح طلبان خوب می دانند که هزینه عملکرد فعلی دولت روحانی را چه کسی و چه طور می دهد اما راه حل بهتری هم سراغ ندارند. آنان تجربه تلخ مجلس ششم را فراموش نکرده و اطمینان دارند که خروج از قدرت اصلا به نفعشان تمام نمی شود. برای همین است که چهره ای همچون محمدرضا عارف رئیس شورای عالی سیاست گذاری اصلاح طلبان می گوید « از مردم بابت مشکلات عذر خواهی می‌‌کنیم چون دولتی را روی کار آوردیم که نمی‌خواهد یا نمی‌تواند منویات اصلاحات را پیاده کند؛ البته منطقی هم نیست رو در روی آن بایستیم. ما مجبوریم صورت‌مان را با سیلی سرخ کنیم.»
تحلیل گران این جریان نیز کم و بیش همین نظر را دارند. مصداقش محمدرضا تاجیک که اگر چه «گره زدن استراتژیک زلف اصلاح‌طلبی به زلف دولت اعتدال» را جفا می خواند اما می گوید: «میزان هم‌گرایی و واگرایی برای اصلاح‌طلبان باید، از یکسو، ملاک‌های اصلاح‌طلبی، و از سوی دیگر، ملاحظات و استلزامات ملی باشد. آنچه باید در هر مرزبندی محفوظ بماند سرمایه تاریخی گرانسنگی به‌نام اصلاحات است. بنابراین، استراتژی اصلاح‌طلبان در مواجهه و تعامل با دولت باید استراتژی حمایت اصلاح‌طلبانه یا حمایت منتقدانه باشد. »
بخشی از جریان اصلاح طلب رادیکال تر از آن است که به این توصیه ها گوش کند و به هیچ وجه حاضر نیست هزینه ناکارآمدی دولت روحانی و یا ائتلاف نانوشته خود روحانی با جریان اصولگرا و نهادهای حاکمیتی را بدهد. همین طیف تندرو هم اما چشمش به دهان رئیس دولت اصلاحات است و وقتی خبر می رسد که در یکی از دیدارهای اخیر با اصلاح طلبان آنان را به همراهی با روحانی توصیه کرده است؛ رضایت می دهند.
کوتاه آمدن اصلاح طلبان تندرو و پذیرش راه حل میانه تحت عنوان« انتقاد مشفقانه اصلاح طلبان از دولت» هم خطر گسست و انشقاق در درون این جریان را کاهش می دهد و هم مقدمه خوبی برای ادامه همکاری با دولت است. همکاری هایی که شاید در همین دیدار اخیر روحانی و اصلاح طلبان کلید خورده باشد.
چرخش محسوس روحانی
بی تردید بررسی مناسبات اصلاح طلبان و روحانی بدون توجه به رفتار و عملکرد او مقدور نیست. به باور بسیاری از اصلاح طلبان و تحلیل گران سیاسی او بعد از انتخابات ریاست جمهوری 96 چرخش محسوسی داشته است. روحانی نه در چینش کابینه توجهی به انتظارات جریان حامی خود داشت و نه در سیاست های خود. بسیاری از وعده های او در حوزه سیاست داخلی از جمله رفع حصر، افزایش آزادیهای اجتماعی و حقوق شهروندی روی زمین مانده است. روحانی نه تنها در این زمینه ها گامی برنداشته بلکه در مقابل مسائلی همچون برخورد با اعضای اصلاح طلب شوراهای شهر نیز ساکت مانده است.
مواضع روحانی در سیاست خارجی نیز زیر و رو شده است. او که روزگاری با چراغ سبز نشان دادن به حامیان ارتباط با غرب و حتی آمریکا در مرکز توجه ها قرار گرفت و رای آورد ، امروز با ولادیمیر پوتین نشست و برخاست کرده و پروژه مذاکره به آمریکا را بایگانی کرده است. این تغییر موضع، خود به مذاق اصولگرایان خوش آمده و بستر چرخش به سوی آنان را مهیا کرد. برخی از فعالان سیاسی البته گمان می کنند که روحانی در چرخش خود هدفی فراتر از جلب نظر اصولگریان را دارد.
نیاز روحانی به رای ملت
اصلاح طلبان خواستار جدایی از روحانی و معتقدان به چرخش روحانی عموما بی نیازی او از صندوق رای را ملاک قرار داده و اینطور استدلال می کنند که حسن روحانی بعد از دو دوره ریاست جمهوری از رای مردم بی نیاز شده، لذا جریان اصلاح طلب که همچنان به رای مردم نیازمند است باید به فکر خود بوده و پیش از آنکه دیر شود، راه خود را از دولت جدا کند. توجه به این موضوع که ناکارآمدی دولت در حوزه اقتصاد، سیاست و … حجمی از یاس و ناامیدی را به جامعه تزریق کرده و بدنه اجتماعی اصلاح طلبان در معرض خطر است، ضرورت فاصله گرفتن از دولت را جدی تر می کند اما نکته ای که نمی توان و نباید از آن غافل شد این است که برخلاف تصور، روحانی هنوز از صندوق رای بی نیاز نیست.
دولت دوم روحانی قبل از پایان کار خود همکاری با یک مجلس دیگر را نیز تجربه خواهد کرد و به صلاحش است که با یک مجلس همسو و اصلاح طلب سر و کار داشته باشد. بر این اساس می توان اینطور استنباط کرد که روحانی حتی اگر با نهادهای حاکمیتی و اصولگرایان نیز ائتلاف کرده باشد، باز هم ناگزیر است که تا پایان دولت دوازدهم با اصلاح طلبان کج دار و مریز رفتار کند. با این منطق جلسه اخیر اصلاح طلبان و روحانی که به میزبانی آقای رئیس جمهور برگزار شد، منطقی تر جلوه می کند. خصوصا اگر توجه داشته باشیم که مدعوین این دیدار عموما اصلاح طلبان حامی روحانی بودند نه اصلاح طلبان منتقد.
این طور که به نظر می رسد ، روحانی و اصلاح طلبان وارد یک آتش بس شده اند. آتش بسی که لزوما به معنای نه جنگ ، نه صلح نیست. این آتش بس بستری برای تعریف دوباره پروژه های مشترک است. پروژه ای مثل کسب کرسی های بیشتر از مجلس یازدهم.