برگشت ریش‌سفید‌ها در لباس داور
برخی دوست‌دارند که دعواها بین دیوارها حل شود و در بوق کرنا به گوش هیچ‌کس نرسد. باخودشان فکر می‌کنند رفت و آمد به دادگستری ضروری نیست و تمایلی به طرح بحث در حضور قاضی به عنوان شاکی ندارند. محرمانه‌بودن دعوی‌های حقوقی نیز از این قاعده مستثنی نیست. طرفین دعوی به دنبال مسالمت‌آمیزترین شیوه ممکن برای حل مشکلات خود می‌گردند و درمان این درد جایی نیست جز اتاق داور.
داوری در دعاوی یا حکمیت از کهن ترین روش‌های حل و فصل اختلافات و دعاوی از جمله ساز و کارهایی است که می‌تواند ضمن تحمیل هزینه کمتر به اصحاب دعوا و به ثمر رسیدن دعاوی در مدت زمان بسیار کوتاهتر، اثرات مثبت بر سرنوشت مرافعات قضایی در کشور داشته واز حجم سنگین پرونده ها در مراجع قضایی و غیر قضایی به طرز قابل توجهی بکاهد.
داور شخصی است که برای قطع و فصل مرافعه میان دو یا چند شخص انتخاب می‌شود البته در قانون آیین‌دادرسی شرایط ویژه‌ای برای داورهای حقوقی در نظر گرفته شده است. داوری در دعاوی و میانجیگری هر دو از روش های مرسوم حل اختلافات و دعاوی خارج از دادگاه محسوب شده، هزینه و زمان کمتری به طرفین تحمیل می کند و به کم شدن حجم پرونده ها در محاکم کمک شایانی می کند
رجوع به هر کدام از دو روش برای حل اختلاف به توافق و رضایت قبلی یا بعدی طرفین دعوا بستگی داشته و در استفاده از روش های داوری یا میانجیگری الزام قانونی وجود ندارد.
متاسفانه امر داوری و استفاده از داوران حقوقی بین مردم آن‌طور که باید جا نیافتاده و اگر آنان از مزیت‌های استفاده از این متخصصین حقوقی بهره ببرند، مشکلات حقوقی به سادگی حل و فصل می‌شود.
در این زمینه گفت‌وگویی داشتیم با برخی از اساتید دانشگاه و وکلای زبده در این حوزه که مزایای وجود داور، چالش‌ها و مشکلات پیش‌رو را با آنان درمیان گذاشته و بررسی کردیم.
- با توجه به اهمیت آشنایی شهروندان کشور با موضوع داوری و حل و فصل اختلافات از طریق رجوع به یک داور دیدگاه شما درباره راه‌ها و ابزارهای آشناسازی مردم، با مقوله داوری چیست ؟
سید احمد احمدی، استاد دانشگاه و وکیل پایه یک دادگستری در این زمینه گفت: ببینید از دیدگاه من ، بخش زیادی از مردم کشور نه اطلاعات حقوقی دارند و نه اینکه حقوقدان هستند. در واقع مسایل حقوقی ، یک رشته مسایل تخصصی است ، که تمام افراد ، قادر به کسب اطلاع از آنها نیستند و از آن جمله است قوانین و مقررات مربوط به داوری! منظور من از قوانین و مقررات داوری ، این است که مردم کشور ما بدانند و اطلاع داشته باشند ، که برای حل و فصل اختلاف خودشان به جای مراجعه به دادگاه ، می توانند به داور رجوع نمایند. رای داور ، چنانکه مستحضر هستید مثل رای دادرس و قاضی دادگاه لازم الاجراء هست .
این وکیل پایه‌یک دادگستری افزود: حال سوال شما که فرموده اید راه های آشناسازی کدام است پاسخ بسیار ساده و روشنی دارد استفاده از ظرفیت و پتاسیل های رسانه های جمعی ، صدا و سیما در اولویت هستند و در وهله بعد آموزش های عمومی در مراکز علمی باید توسعه پیدا کند حتی اگر لازم اسنت باید در هفته مشاغل ، در سطوح پایین تر تحصیلی دانش آموزان را با شغل داوری ، آشنا سازیم.
- مطلب اخیری که اشاره کردید، به نظر یک اقدام اساسی و جدی است اما چرا شما به این قشر و به این گروه از جامعه یعنی طیف کم‌سن و سال‌تر نظر داشته اید ؟
احمدی بیان‌کرد: علت اینکه پیشنهاد اینجانب با محوریت نقش آموزش و پرورش مطرح شد این است که ما باید یک نگاه بلند مدت نیز داشته باشیم و آینده کشور نیز ، از نظر ما دور نباشد. بنابراین راه های دیگری که عرض شد یعنی رسانه های جمعی و صدا سیما فقط می توانند مشکل میان مدت و کوتاه مدت ما را حل کنند اما باید پیشگیرانه و آینده نگرانه نیز به مساله پرداخت.
- همانطور که می دانید در کشور ما موسسات داوری نیز در قالب داوری سازمانی ، به معرفی داوران می پردازند و نقش مهمی در حل و فصل اختلافات مردم دارند. ارزیابی شما از فعالیت موسسات داوری چیست؟
این استاد دانشگاه تصریح کرد: در تمام دنیا، امور قضایی و حقوقی به صورت تخصصی دنبال می‌شود این بدان معناست که در حوزه‌ها و قلمروهای مختلف مسایل مبتلا به حقوقی، نیازمند تخصص‌گرایی هستیم. متاسفانه، در کشور ما کسانی که به مشاغل و حرف حقوقی اشتغال دارند فعالیت‌هایشان را بصورت تخصصی دنبال نمی‌کنند. به طور مثال، در حال حاضر بخش زیادی از وکلای محترم دادگستری، انواع پرونده های حقوقی کیفری ثبتی و املاک را مورد پذیرش قرار می دهند در حالی‌که بطور مثال نوع دعاوی دیوان عدالت اداری و ماهیت قضایی دعاوی مربوط به این دیوان مسایل تخصصی و عمیقی دارد که در حوزه تخصص فارغ التحصیلان رشته حقوق عمومی است اما ما ملاحظه می کنیم که بسیاری از مردم، در ارجاع پرونده‌های خودشان در این مورد نیز به وکلایی که تخصص لازم در این زمینه را ندارند مراجعه می‌کنند.
وی افزود: بهتر است کانون‌های وکلا پروانه وکلا پروانه وکالت تخصصی صادر نمایند البته در گام اول بهتر است در این مورد مطالعات و بررسی‌های لازم نیز صورت پذیرد. اما برگردیم به پرسش شما و توضیح این امر لازم است که اغلب موسسات داوری در زمینه مسایل ارجاعی خودشان همچون وکلای دادگستری، بصورت تخصصی عمل نمی‌کنند. در حالی‌که فعالیت موسسات داوری، امروزه بسیار والا و پر اهمیت شده و به تدریج بخصوص در حوزه داوری‌های تجاری بین المللی، نیازمند تربیت داوران متخصص در حوزه اختلافات بین المللی تجار هستیم.
این استاد دانشگاه گفت: اینجاست که نقش موسسات داوری، فوق العاده ارزنده و قابل ذکر است در واقع موسسات داوری باید با یک سازماندهی مطلوب و با داشتن ساز و کار مناسب و برنامه‌های مدون، به اصطلاح ماموریت و چشم انداز خود را با محوریت تخصصی‌کردن فعالیت‌های خودشان، برای مخاطبان و مراجعان روشن سازند. من شخصاً به‌عنوان کسی که در زمینه داوری داخلی و بین المللی فعالیت داشته ام کمتر در شناسنامه و پیشینه موسسات داوری موجود، می‌ببینم که در مورد این دو مساله، تحلیل یا ارزیابی شفاف و روشنی از سوی این موسسات مطرح شده باشد و این نقص کار موسسات داوری خواهد بود. البته خوشبختانه در استان خراسان‌رضوی طیف وکلا و حقوقدانان جوان به این عرایض که هم اکنون خدمت شما عرض نمودم توجه کافی دارند و من بر این باورم که آینده روشنی می توان برای موسساتی که به این مساله توجه دارند، پیش بینی نمود.
- به‌طور كلي روش‌هاي حل اختلافات حقوقي اشخاص شامل چه مواردي مي‌شود؟
حمیدرضا آفرین، وکیل پایه‌یک دادگستری در پاسخ به این سوال گفت: ما يك روش قضايي حل اختلاف داريم كه در محاكم و دادگاه‌ها اتفاق مي افتد و روش‌هايي هم داريم كه در دنيا جايگزين روش دادرسي قضايي شده است. اين روش‌ها عبارتند ازسازش،كارشناسي و داوري كه شناخته شده‌ترين و موثرترين و در عين حال مورد حمايت‌ترين آنها همين داوري است.
- مولفه‌هاي برتري داوري نسبت به دادرسي قضايي چه مواردي هست و اساسا دليل اقبال به اين روش در جهان چيست؟
آفرین تصریح کرد: ببينيد جايگاه ممتاز داوري در حل اختلافات خصوصا تجار ناشي از چندين مولفه است و همين موارد باعث اقبال ممتاز به آن مي‌شود. از اين ميان مي‌توان به سرعت در رسيدگي، تخصص در رسيدگي،كاهش تشريفات، اختيار طرفين اختلاف در تعيين فرد مطمئن و مورد اعتماد براي داوري، رعايت احترام بيشتر به طرفين اختلاف و نتيجتا حفظ روابط تجاري طرفين را نام برد.
- وجه تمايز كارشناسي با داوري در چيست؟
این وکیل پایه یک دادگستری افزود:اين سوال بسيار خوب و به‌جایی است. يكي از آفات داوري همين تعيين كارشناس در مقام داور است. درست است كه تخصص فني به داوري كمك مي‌كند اما نبايد فراموش كرد ماهيت داوري يك كار حقوقي است نه فني. داور بايد شخصي اگاه به قانون و مسلط به فنون رسيدگي و حل اختلاف باشد و طبيعتا چنين شخصي ميتواند از تخصص كارشناسان در مواقع لازم بهره ببرد. بسيار ديده شده كه كارشناسي. از طرف دادگاه بعنوان داور منصوب شده و به جاي راي، نظريه كارشناسي داده است و در واقع حل اختلاف نكرده و طرفين را با چالش جديدي مواجه كرده است. وجه تمايز اصلي كارشناسي با داوري در همين است كه كارشناسي صدور يك نظر فني است و داوري صدور راي به منظور فصل اختلاف طرفين می‌باشد.
- در فرآيند داوري چه امري ميتواند آسيب‌هاي احتمالي را كاهش دهد؟
آفرین عنوان کرد: پاسخ سوال شما شايد موارد متعددي باشد اما بهترين گزينه داوري سازماني است.داوري يك موسسه داوري معتبر بصورت سازماني ميتواند حداكثر نظارت را اعمال كند تا امكان اشتباه را به حداقل برساند.
- بستر توسعه داوري در ادارات و شركت‌ها چگونه فراهم مي‌شود؟
وی افزود: ببينيد قانون تكليف و حمايت نسبتا خوبي در اين مورد دارد. ما البته هنوز در مورد شركت‌ها و اموال دولتي با محدوديت قانوني مواجه‌ايم. اما موضوع اينست كه تلاش عملياتي و موثري در مورد همان جاهايي كه محدوديت نيست هم انجام نشده است. شركت‌هاي خصوصي و تجار ايراني و حتي تجار خارجي كه با ايرانيان مراوده دارند بايد با موسسات داوري معتبر آشنا شوند واز امتيازات داوري مطلع و بهره مند شوند. مديراني كه با اين اشخاص ارتباط دارند بايد بستر اين توسعه را فراهم نمايند.
- مزیت استفاده از داور در مسائل حقوقی چیست؟
محمد خسروی، دادستان انتظامي كانون كارشناسان رسمي دادگستري گفت: داوری روش حل اختلافات بین اشخاص بدون دخالت مقام‌های رسمی حکومتی توسط، شخص یا اشخاصی که توسط خود اشخاص از بین افراد صلاحیت دارد انتخاب می‌شوند. داوری روشی است برای حل اختلاف که مصلحت آمیز، الزام ور،کم هزینه و کار آمد. در ماده 116 قانون برنامه پنج ساله ششم توسعه اقتصادی کشور قوه قضائیه مکلف شده نهاد داوری را حمایت و توسعه دهد. وکلای دادگستری و موسسات داوری که در آن وکلای دادگستری باشند می تواند مهم ترین نهاد جهت مراجعات اشخاص برای داوری باشد.
نیلوفر اقبال