غمش در نهانخانه دل نشیند
اولین خواننده مقام «نوایی» درگذشت
مراد علی سالار احمدی ـ خواننده موسیقی مقامی ـ و خواننده مقام مشهور «نوایی» بعد از تحمل بیماری و به دلیل کهولت سن و عارضه قلبی از دنیا رفت.
سعدیا مرد نکونام نمیرد هرگز؛ شاید هیچ جمله دیگری را نتوان برای این خبر جایگزین مصرای بی‌نظیر استاد سخن سعدی انتخاب کرد. متاسفانه موسیقی نواحی ایران بازهم شاهد از دست دادن یکی دیگر از ذخایر معنوی خود بود. این هنرمند به دلیل عارضه قلبی مدتی در بیمارستان بستری بود که بعد از مدتی مرخص شد و در نهایت شب گذشته، ۲۰ مرداد ماه در بیمارستان تربت جام از دنیا رفت.
به گزارش ایسنا، علی مغازه‌ای ـ پژوهشگر موسیقی اقوام ـ با اعلام این خبر گفت: مراد علی سالار احمدی متولد سال ۱۳۱۳ و اولین خواننده‌ای بود که مقام نوایی با صدای او ثبت و ضبط شد. این هنرمند از نسل خوانندگان قدیم تربت جام و حافظ و میراث‌دار مقام‌ها و نغمه‌های دیرین منطقه شرق خراسان بود.
دبیر هنری فستیوال آینه‌دار افزود: این هنرمند با استادان بزرگانی چون مرحوم نظر محمد سلیمانی، مرحوم نور محمد درپور، مرحوم غلامعلی پور عطایی، مرحوم ذوالفقار عسکریان، سرور احمدی، همراهی و همخوانی کرده بود.
مغازه‌ای با بیان اینکه سالار احمدی از سال ۱۳۵۳ به واسطه پژوهش‌های فوزیه مجد ـ پژوهشگر موسیقی اقوام ـ به جامعه هنری و موسیقی معرفی شد، ادامه داد: مقام نوایی اولین بار با صدای او توسط فوزیه مجد ثبت و ضبط و توسط آقای مسعودیه آوانگاری شد که در کتاب موسیقی تربت جام نیز منتشر شده است.
این پژوهشگر موسیقی اقوام گفت: این خواننده، زاده و بزرگ شده تربت جام بود که قبل از انقلاب در فستیوال‌های بزرگی چون جشن هنر شیراز اجرا کرد و درخشید. بعد از انقلاب نیز سال‌ها از او خبری نبود. آخرین اجرای او در سال ۱۳۹۲ با همراهی ذوالفقار عسگریان و غلامحسین غفاری در فستیوال آینه‌دار ضبط و منتشر شده است.
خوب شد یادش کردیم
اما همین ماه پیش بود که در خبری اعلام شد “اعطای درجه یک هنری به چهره‌های پیشکسوت موسیقی نواحی خراسان”
علیرضا سلمانی علی آبادی، مراد علی سالار احمدی و علی غلامرضائی آلمه جوقی، سه استاد پیشکسوت موسیقی نواحی خراسان، درجه یک هنری گرفتند.
شورای ارزشیابی هنرمندان و نویسندگان کشور در تازه‌ترین نشست خود درجه هنری استادان و چهره‌های پیشکسوت موسیقی نواحی را مشخص و تصویب کرد.
علیرضا سلمانی علی آبادی، در حوزه تخصصی نوازندگی دوتار خراسان، مراد علی سالار احمدی در حوزه تخصصی آواز محلی خراسان و علی غلامرضائی آلمه جوقی در حوزه تخصصی دوتار خراسان درجه یک هنری گرفتند.
اسامی این افراد با تائید پنج نفر از استادان موسیقی در کمیته تخصصی موسیقی، در آخرین جلسه به تایید و تصویب استادان و متخصصان شورا رسید.
نمایندگان تام الاختیار وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، سازمان برنامه و بودجه و فرهنگستان هنر در این جلسه حضور داشتند.
مطابق مصوبات دولت و شورای عالی انقلاب فرهنگی، اعطای درجه یک هنری به هنرمندان و نویسندگان، هم‌طراز با مدرک دکترا در دانشگاه‌های رسمی کشور است و دریافت کنندگان درجه یک هنری، از همه امتیازات مربوط به قانون مدیریت خدمات کشوری برخوردار خواهند بود.
در این دیار، به سراغ هر موسیقی‌شناس اصیل بروید، نشانی من را به شما خواهد داد
بعد از انتشار این خبر روزنامه خراسان به سراغ این استاد رفت و شاید هیچ کدام از خواننده‌ها فکرشرا هم نمی‌کردند این آخرین مصاحبه احمدی باشد. در ادامه صحبت‌های دلنشینش را با هم مرور می‌کنیم.
از معدود بازماندگان نسل اصیل خنیاگران خطه خراسان است که با تحمل سال‌ها رنج، گنج بی‌بدیل موسیقی محلی تربت جام را به نسل‌های پس از خود منتقل کرده است. در مهد موسیقی نواحی خراسان، تربت جام پرورش یافته اما طنین آوازش، نامش را خیلی دورتر از این مرزها برده است. استاد مرادعلی سالاراحمدی که رسم هنرمندی را از پدر به ارث برده و با این که استاد دیگری نداشته و دغدغه‌مندی های بسیاری در زندگی اش دارد اما شاگردان بسیاری را بدون هیچ چشم داشتی تربیت می‌کند و تحویل جامعه هنری کشور می‌دهد.به بهانه اعطای نشان درجه یک هنری به استاد مرادعلی سالاراحمدی، استاد مسلم آواز محلی خراسان به همراه علیرضا سلیمانی علی آبادی(فرزند استاد مرحوم حاج قربان سلیمانی)، در حوزه تخصصی نوازندگی دوتار خراسان و علی غلامرضایی آلمه جوقی در حوزه تخصصی دوتار خراسان، سراغی از پدر آواز و موسیقی مقامی تربت جام می‌گیریم در حالی که کسالت دارد و از انتشار این خبر بی‌اطلاع است.
بلندآوازه از جام تا تمام جهان
«در این دیار، به سراغ هر موسیقی‌شناس اصیل بروید، نشانی من را به شما خواهد داد…»استاد مرادعلی سالاراحمدی، حرفش را با این جمله آغاز می‌کند. تصدیق این نکته را پیش از این استادان مختلف موسیقی برای ما بیان کرده‌اند. هرکه با موسیقی مقامی اندک آشنایی دارد، از استاد سالار احمدی به عنوان خواننده تراز اول و پیش کسوت یاد می‌کند.احمدی از 12 سالگی همراه پدرش، غلامحسین سالاراحمدی که یگانه زمان خودش بود، تمرین آواز و خواندن می‌کرد. صدای خوش در میان فرزندان خاندان احمدی موروثی بود. اما به جز وی، فرزند دیگری میراث‌دار استعداد پدری شان نشد. او بیان می‌کند: علاوه بر میراث پدری، این خاک هم محمل هنرمندان زیادی در عرصه موسیقی مقامی بوده است.می گوید حرفه‌اش دهقانی است؛ راهی که سال‌ها منبع درآمد او و خانواده‌اش بوده است. اما عشق و علاقه به موسیقی کار خودش را می‌کند و احمدی را تا اقصی نقاط عالم دنبال خود می‌کشاند.او تعریف می‌کند که در طول 70 سال فعالیت هنری، استادی نداشته و دوره آموزشی خاصی ندیده است و استادان شاخصی همچون حاج نورمحمد درُپور و غلامعلی پورعطایی و… در شمار هم‌دوره‌های وی محسوب می‌شوند. با این حال هنرمندان زیادی را پرورش داده است که امروز به جایگاه های خوبی در زمینه موسیقی دست یافته اند. از بین استادان دوتارنواز حاضر عطاءا… سرور و از میان خوانندگان هم غلامحسین غفاری در زمره شاگردان شناخته شده‌تر این استاد آواز محلی خراسان هستند. شاگردانی که امروز استاد احمدی با افتخار از آن ها یاد می‌کند.به جز استعداد و تمایلات خانوادگی، دیگر دلیل انتخاب رشته آواز را به جای زمینه‌های نوازندگی یا آهنگ سازی که ریشه در آن آب و خاک هنرپرور دارد، محدودیت‌های زمانه می داند و می‌گوید: در دوران جوانی ما، استاد دوتارنواز مطرح یا ادوات موسیقی پیدا نمی‌شد. ولی علاقه وافرم به خواندن باعث شد به صورت حرفهای تری پیگیر آوازخواندن شوم. به این ترتیب من و دوستم، نظرمحمد سلیمانی، به شهرستان تایباد رفتیم تا با چند تن از دوتارنوازان آن شهر گروه تشکیل و جدی تر هنرمان را نشان دهیم.وی اولین بار در شیراز برنامه اجرا و در همان برنامه جایزه نخست اجرای موسیقی را دریافت می‌کند در حالی که استاد محمدرضا شجریان یکی از حاضران در برنامه است و از کیفیت آوازخوانی استاد سالار احمدی شگفت‌زده می‌شود. با این همه، سال‌ها تلاش هنرمندانه لازم بود تا نام مرادعلی سالاراحمدی را بلندآوازه سازد. تا این که سال 72 گروهی از فعالان پایتخت‌نشین عرصه موسیقی در پی هنرمندان موسیقی خراسان به تربت جام می‌روند و با ترتیب دادن تور هنری از لبنان تا تونس، انگلستان و ایتالیا برای معرفی هنر شرقی، راهی دیار فرنگ می‌شوند.این استاد پیش کسوت، خاطرات خوب خود را مربوط به سال‌هایی می داند که هنوز کهولت و بیماری سراغش نیامده بود؛ دورانی که به عنوان اولین استاد آواز تربت جام، شب‌ها در منزلش به آموزش هنر موسیقی به نوآموزان می‌پرداخت. شماری از چهره‌های امروز موسیقی خراسان و کشور به واسطه تعلیمات وی به جایگاه های درخوری رسیده‌اند.
موسیقی تربت جام به همه اقشار تعلق دارد
احمدی معتقد است: از بهترین موسیقی‌های نواحی ایران، موسیقی تربت جام است و خوانندگان این آب و خاک نسبت به بقیه، صداهایشان خاص‌تر است. اندوهی از کویر به همراه این صدا به میراث رسیده که آن را متفاوت می کند.وی تاکید می‌کند:هر سرزمینی تلفظ و طنین موسیقایی مخصوص به خودش را دارد ولی مهم ترین ویژگی موسیقی تربت جام بهره‌مندی از لهجه اصیل فارسی است که عام و خاص را با خود همراه می‌سازد. زیرا با حفظ ارزش‌ها و اصالت خود، از گذشته به امروز منتقل شده و به نسبت برخی دیگر از انواع موسیقی که دستخوش تغییر و دگرگونی شده‌اند، با کمترین انحراف از مسیر اصلی، جایگاه بومی خود را حفظ کرده و متعهد به ارزش‌هایش باقی مانده است.وی ادامه می‌دهد: یکی از دلایل این اتفاق، استفاده از متون و کتابهای کهن ادبی و انتقال سینه به سینه این هنر از استادان به شاگردان است. در گذشته برای آوازهای جامی هم از اشعار محلی افرادی چون دادعلی و هم از دیوان حافظ استفاده می‌کردند. خلاصه آن که اتکای ترانه‌ها به متونی ارزشمند و قوی بود و هر چیزی خوانده نمی شد.وی جمشیدی، سرحدی، کوچه‌باغی، نوایی، ا…مدد، معراج‌نامه و نوروزخوانی را انواع ترانه‌ها و سبک‌های آوازخوانی محلی تربت جام می داند که احمدی از این همه، بیشتر متخصص دو مقام کوچه‌باغی و نوایی است. وقتی از پدر آواز موسیقی جام تفاوت این سبک و سیاق‌ها را جویا می‌شویم، به سادگی و زیبایی هرچه تمام‌تر ما را به شنیدن چند بیت از دو مقام ا.. مدد و نوایی مهمان می‌کند: ا… مدد ا… مدد یا احمد جامی مدد/ از مسجد نور آمدم/ دل خسته رنجور آمدم/ با دیده ی کور آمدم … غمش در نهانخانه دل نشیند/ بنازی که لیلی به محمل نشیند/ نوایی نوایی الهی براُفتد نشان جدایی.
در پایان فقط می‌توان گفت درست است که مراد علی سالار احمدی در میان ماحضور فیزیکی ندارد اما نوای دلنشین حنجره‌اش تا ابد در گوش تمام عاشقان فرهنگ و هنر باقی خواهد ماند.
انتهای خبر/