برابری دیه خلاف قرآن نیست
سروش محلاتی: حکم برابری دیه زن و مرد برخلاف قرآن نیست، چون قرآن در این زمینه مساله را مسکوت گذارده است
روز گذشته 28 مرداد نشست تخصصی “امکان‌سنجی برابری دیه زن و مرد” با حضور جمعی از مسئولین شهری و کشوری در هتل همای مشهد برگزار شد.
در ابتدای این نشست معاون رئیس جمهور در حوزه زنان و خانواده گفت: امروز کشور ما بیش از هر زمانی در معرض تهدیدات و آسیب‌هاست. از جمله در حوزه‌هایی چون عدالت در معرض اتهام هستیم، بنای این کار می‌تواند به کارآمدی و استحکام نظام جمهوری‌اسلامی کمک می‌کند.
معصومه ابتکار افزود: مقابله با فساد، نابرابری‌ها و… بایستی در سه قوه صورت گیرد در این زمینه کم‌کاری‌ها و مشکلاتی نیز وجود دارد. بحث عدالت، ریشه در مباحث فقهی و حقوقی دارد که نمود ظاهری این احکام و قوانین بایستی حس عدالت را در جامعه گسترش دهد. باید توجه داشت که حس عدالت ریشه گرفته از نگاه توحیدی و قرآنی است.
ابتکار ادامه داد: آرمانهای عدالت‌خواهی جزو مسائلی بود که در ذهن مردم از همان ابتدای انقلاب شکل گرفته بود و همین آرمانهای مردمی موجب ریشه گرفتن انقلاب اسلامی شد.
معاون رئیس‌جمهور با بیان اینکه “جمهوری اسلامی ایران در حوزه زنان، گام‌های بسیار مهمی برداشته است” تشریح کرد: پیشرفت‌های گوناگونی در حوزه زنان پس از انقلاب چون بهبود کیفیت زندگی زنان، افزایش امید به زندگی زنان نسبت به ابتدای انقلاب، خدمات گسترده بهداشتی و درمان، افزایش قد ایرانیان در این چهل سال در مقایسه با دیگر کشورها همگی نشانگر سرما‌یه‌گذاری کشور در این موارد است.
حدود 27درصد زنان ایرانی دارای تحصیلات دانشگاهی
وی با اشاره به فعالیت زنان در جامعه امروز ایران توضیح داد: حدود ۲۷ درصد زنان ایرانی تحصیلات دانشگاهی دارند که در زمان پیش از انقلاب این میزان از تحصیلات بسیار بسیار کم بوده است. این‌ها همگی دست‌آوردهای جمهوری اسلامی است.
وی با اشاره به فعالیت‌هایی که در معاونت زنان و خانواده در رابطه با احقاق حقوق زنان انجام شده افزود: یکی از اقدامات مناسبی با پیگیری‌های خانم مولاوردی در معاونت زنان و خانواده شکل گرفته بررسی دو دوره ارزش کار خانگی زنان براساس یکسری محاسبات اقتصادی و چارچوب بین‌المللی بوده است. برای نمونه ارزش کار یک زن در تولید غذا در خانه چقدر است؟ بررسی این مسائل از لحاظ نگاه اجتماعی بسیار اهمیت دارد.
ابتکار اظهار کرد: یک بار این اطلاعات در سال ۱۳۸۵ بار دیگر در سال ۱۳۹۵ بررسی شده که برای دست‌یافتن به این موضوع که ارزش کار خانگی زنان در این دهه چه میزان بوده است. بایستی توجه داشت که ارزش کار خانگی زنان در ایران روبه افزایش بوده است و ۲۵ تا ۳۰ درصد تولید کار ناخالص ملی کار زنان خانه‌دار است.
زنان امروز دارای جایگاه اجتماعی مطلوب
معاون رئیس‌جمهور توضیح داد: این دسته از مطالعات در بحث دیه نیز بسیار کاربردی خواهد بود. اگر با این استدلال پیش رویم که ارزش اقتصادی و اعتبار اجتماعی زنان را همان‌طور که در دوران جاهلیت برای پرداخت دیه درنظر می‌گرفتند، مدنظر قرار دهیم، از وضعیت دیه برای زنان امروز جامعه‌مان بهتر می‌شد. زنان امروز ایران دارای جایگاه اجتماعی مطلوبی هستند، نزدیک ۴۱ درصد کارمندان دولت خانم‌ها هستند، ۳۰ درصد اعضای هیئت‌علمی دانشگاه‌ها خانم هستند. ۴۰ درصد تولیدات کشاورزی به‌وسیله زنان روستایی تولید می‌شود همین زنانی که دیه آن‌ها نصف آقایان است.
وی با بیان اینکه “امروز نگاه به زنان از لحاظ اقتصادی بسیار تغییر کرده و زنان از لحاظ اعتبار اجتماعی و اقتصادی تاثیر زیادی بر جامعه دارند” توضیح داد: نقش‌های اقتصادی زنان به دلیل اقتضائات جامعه روبه افزایش است. زمانی که ما به نگاه قرآنی بازگردیم متوجه می‌شویم که خداوند درباره خلق انسان در قرآن، از نفس واحد سخن گفته و به بحث جنس اشاره‌ای نکرده است. درواقع روح و کرامت انسانی زن و مرد از دیدگاه قرآن با هم تفاوتی ندارد.
دیه در انتظار اجرای عدالت
ابتکار بیان کرد: نگاه قرآن کاملا عادلانه و به دور از تبعیض است. حتی در عالم جنینی دیه دختر و پسر تفاوتی ندارد. در این راستا امروز بایستی برای کارآمدی نظام جمهوری اسلامی ایران بحث عدالت را به مفهوم واقعی و با توجه به تحولاتی که در دنیا انجام شده درنظر گرفت.
وی با اشاره به خواسته نسل جوان ایران برای تحقق عدالت ادامه داد: نسل جوان کاملا در مواجهه این اتفاقات و تحولات در دنیا قرار دارد، بنابراین چنین شرایطی ما و جمهوری اسلامی را موظف می‌کند که در زمینه اشاعه عدالت تلاش کنیم.
وی توضیح داد: سلسله مباحث حقوقی در حوزه زنان ادامه خواهد داشت. درواقع می‌خواهیم این مباحث حقوقی در حوزه علمیه و دانشگاه مورد بحث و بررسی قرار گیرد و تلاش داریم که در چارچوب شرع مقدس باشد و از سویی دیگر پاسخگوی نسل جوان و مردم کشور باشیم در همه زمینه‌ها باشیم.
برابری دیه خلاف قرآن نیست
یک استاد فقه دانشگاه گفت: حکم برابری دیه برخلاف قرآن نیست، چون قرآن در این زمینه مساله را مسکوت گذارده است. منبع دیگر عقل است که آن هم برابری دیه را به عنوان یک حکم خلاف خود نمی‌داند و از این جهت نیز مشکلی در کار نیست.
حجت‌الاسلام محمد سروش‌محلاتی در ادامه این نشست گفت: از منابع چهارگانه استنباط احکام فقهی در قرآن مساله‌ای در زمینه مقدار دیه زن و مرد نداریم؛ بنابراین امکان سنجی این حکم براساس منبع قرآن منتفی است و حکم برابری دیه برخلاف قرآن نیست، چون قرآن در این زمینه مساله را مسکوت گذارده است. منبع دیگر عقل بوده که آن هم برابری دیه را به عنوان یک حکم خلاف خود نمی‌داند و از این جهت نیز مشکلی در کار نیست.
وی افزود: براساس فقه امامیه، اجماع یک دلیل مستقل در کنار روایات به حساب نمی‌آید؛ بنابراین در این زمینه تنها روایات مورد نظر خواهد بود. در حقیقت سوال این است که آیا برابری دیه زن و مرد از نظر روایات ممکن است یا خیر؟ در پاسخ به این پرسش دو رویکرد متفاوت وجود دارد که نخستین آن معلوم و مشهور است که در فقه عامه و امامیه وجود دارد. نتیجه آن هم این است که دیه زن نیمی از دیه مرد است. این فتوا مستند به روایات فراوانی از پیامبر (ص) و اهل بیت(ع) و نیز یاران وی است.
محلاتی تاکید کرد: امروز عملاً تساوی دیه بین زن و مرد بدون این تعبیر جنبه قانونی در کشور دارد و نیمی از ضرر و زیان را مجنی‌علیه از جانی می‌گیرد و نیمی را از صندوق دریافت می‌کند. درواقع پرسشی که مطرح است که آیا به لحاظ فقهی بدون در نظر گرفتن عناوین ثانویه و بدون مناقشه‌کردن در ادله، آیا راهکار دیگری برای برابری دیه زن و مرد وجود دارد یا خیر؟ در اینگونه مباحث مساله جنبه نظر یا فتوا ندارد بلکه یک احتمال است که می‌تواند در مراحل بعدی تایید یا رد شود.
دیه مربوط به تفاوت ارزش زن و مرد نیست
حجت‌الاسلام سروش‌محلاتی گفت: در دهه‌های اخیر بیان دیگری جایگزین‌شده تا این تفاوت توجیه شود. بیان دوم تاکید روی نقش اقتصادی مردان دارد. بر این اساس مسئولیت تامین نفقه در خانواده با مرد است و او در اقتصاد جامعه نقش بیشتری دارد. پس قتل یک مرد ضرر و زیان بیشتری از نظر مادی و اقتصادی بر خانواده و کشور وارد می‌کند و دیه جبران این خسارت مادی و اقتصادی است. دیه مربوط به تفاوت ارزش زن و مرد نیست بلکه تفاوتی ناشی از فعالیت‌های اقتصادی است.
استاد دروس خارج حوزه علمیه قم با طرح این سوال که این مطالب چگونه تشخیص داده شده که دیه ارتباط با عقل دارد و با عاطفه ارتباطی ندارد؟ گفت: این نسبت‌ها آیا مستند به قرآن است؟ خیر؛ مستند به روایت هم نبوده و مستند به کلمات علما هم نیست بلکه یک گمانه‌زنی و حدس و گمان است. چه دلیلی برای اعتبار حدسیات و گمانه زنی‌ها وجود دارد؟
تفاوت خون‌بها با دیه
وی افزود: خون‌بها تعبیر عرفی نیست بلکه فقها هم آن را به‌کار برده‌اند. شیخ بهایی در کتاب جامع عباسی به جای دیه از خون‌بها بهره برده است. این تعبیر ریشه‌دار است. برای اینکه توجیه شود که دیه جبران خسارت اقتصادی است و ربطی به جان و ارزش انسان ندارد، گفته‌شده خون‌بها خط بخورد تا این نظریه تثبیت شود.
حجت‌الاسلام سروش‌محلاتی گفت: سیدمرتضی در رسایل خویش مساله تنصیف دیه زن و مرد را مطرح می‌کند، می‌گوید دلیل این حکم اجماع و دوم این است که جان زن کم‌ارزش‌تر است. تلقی ساده‌ای که در ذهن مردم وجود داشت این بود که لان نفس المرئه ناقصه القیمه؛ جان زن ارزش کمتری از جان مرد دارد.
احکام را با گذر زمان تغییر می‌دادند
وی افزود: اگر آن شرایط تغییر یابد، امضا برداشته می‌شود، چون حکم تاسیسی نیست. این کار را خود ائمه (ع) هم می‌کردند؛ وقتی تغییر عرف می‌شد، حکم را تغییر می‌دادند. مثلا در زمانی که درهم و دینار نبود، ابتدا ۱۰۰ شتر دیه بود، اما امیرالمونین (ع) آن را تغییر دادند. در حدیثی دیگر یکی از ائمه (ع) می‌فرماید قبل از اسلام دیه شتر بود، اما وقتی اسلام آمد و وضع زندگی تغییر کرد، امیرالمونین (ع) دیه را بر درهم قرار دادند. تعیین شتر امری عرفی بود. آیا ما هم می‌توانیم این کار را بکنیم؟ برخی اوقات فقها با شجاعت این کار را کرده اند.
استاد دروس خارج حوزه علمیه قم تاکید کرد: تلقی که قبل از اسلام از مساله دیه به عنوان خون‌بها وجود داشت، این بود که خون‌بهای زن نیمی از مرد است و همین حکم در اسلام مورد امضاء قرار گرفت. درباره اینکه این حکم فلسفه و علت دیگری داشته باشد، چنین چیزی نه براساس منابع و نه براساس حکم عقل، قابل اثبات نیست. اگر این حکم جزو احکام عرفی است و امضای شرع نسبت به عرف در قلمرو همان عرف است، پس با قبول این مقدمات امکان برابری در دیه زن و مرد وجود خواهد داشت. البته بررسی مساله بسیار زیاد است و نمی‌توان به یک بحث مختصر بسنده کرد.
انتهای خبر/