زندگی خرج دارد!
غالبا سرشان پایین است و مشغول کار! انگار نافشان را پای کارهای تمام نشدنی قیچی کرده باشند. کسی نیست که پولی توی مشت بچگیشان بگذارد و بگوید: «برای خودت بستنی بخر!». حسرت بستنی‌های تابستانی، کلاس‌های ورزش و حتی یک‌بار غذا خوردن در یک از رستوران‌های شهر به دلشان مانده است. این‌ها بچه‌های کار هستند، کسی نگران دیر برگشتن آنها نیست و در که باز می‌شود، می‌پرسند: «امروز چقدر کاسبی کردی؟». از شش سالگی به جای مدرسه، کار را شروع می‌کنند، زباله‌ها را زیر و رو می‌کنند به بوی متعفن آنها عادت می‌کنند. دنبال ضایعات بهتر می‌گردند و هرگز کسی از آنها نمی‌خواهد انشایی با موضوع ” در آینده می‌خواهی چکاره شوید؟” بنویسند. سرشان پایین است و تمام آرزویشان این است که شب هر چه زودتر از راه برسد. کیسه‌های پُر را روی زمین بگذارند و بدوند در کوچه و با توپ بی‌باد پلاستیکی «سوباسو» شوند. این بچه‌ها محصول فقر، تبعیض، تفاوت طبقاتی، اعتیاد، بی‌سواد و… هستند، حتی از اولیه‌ترین و اصلی‌ترین امکانات زندگی انسان محروم‌اند.
تعداد کودکان کار مشخص نیست
مدیرکل بهزیستی خراسان رضوی با اشاره به کودکان کار در مشهد گفت: تاکنون 665 کودک کار در استان شناسایی و برای ساماندهی تحویل بهزیستی شده اند که بیش از 90 درصد آنها مربوط به کلانشهر 3.5 میلیون نفری مشهد است.همچنین 60 درصد از جامعه هدف سازمان بهزیستی، کودکان هستند و هم اینک این نهاد در استان 100 هزار کودک را در مهدهای کودک و 30 هزار کودک را در روستاها و حاشیه شهرها زیر پوشش دارد.
وی افزود: کمیته ساماندهی کودکان کار و خیابانی 14 سال پیش با عضویت13 سازمان شکل گرفت اما بسیاری از سازمانها وظایف خود را انجام نداده و در زمینه رسیدگی به حقوق کودکان کار کوتاهی می کنند.
بهزیستی می‌خواهد کار کودک ریشه‌کن شود
پوریوسف با بیان اینکه کودکان کار دارای خانواده هستند و برای کمک به حل مشکلات خانواده فعالیت اقتصادی دارند، خاطرنشان کرد: کودکان زیر 15 سال از سوی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی ممنوعیت مطلق کاری دارند. هدف بهزیستی ریشه کن کردن پدیده کودکان کار است اما برای دور ماندن کودکان کار از سایر آسیب‌های اجتماعی در کمین، این سازمان ساماندهی کودکان و نوجوان کار زیر 18 سال را عهده دار است.
پوریوسف ادامه داد: اگرچه موضوع کودکان خیابانی با کودکان کار متفاوت است اما بطور معمول تا 80 درصد کودکان خیابانی جمع آوری شده کودکان کار دارای خانواده و مشغول فعالیت اقتصادی هستند که تحویل خانواده خود می شوند.
استثمار کودکان جرم است
طبق ماده 32 کنوانسیون حقوق کودکان، به کار کودک و سن و شرایط کار کودکان توجه شده است و از دولت‌ها خواسته شده است که باید از استثمار اقتصادی کودک و هرگونه کاری که برایش زیان‌بار بوده و یا موجب توقف در تحصیل او شده و یا برای بهداشت جسمی، روحی، اخلاقی و اجتماعی او مضر باشد، جلوگیری نمایند و برای تامین این منظور، حداقل سن و حداکثر ساعات کار و سایر ضمانت اجراهای آن را تصویب و به اجرا درآورند.
زباله گردی، کار طاقت‌فرسا در کوره‌های آجرپزی، دست‌فروشی، جمع‌آوری ضایعات، کار در رستوران و… از جمله مشاغل کودکان کار این شهر است.
دست‌وپنجه نرم کردن با فقر
یکی از اعضای جمعیت امام علی(ع) در مشهد با اشاره به وضعیت اسفناک کار کودکان حاشیه شهر گفت: بچه های زباله گرد همان بچه هایی هستند که اغلب در قسمت های بالای شهر، تا کمر روی پلاستیک های زباله خم شدند و مشغول جمع آوری ضایعات هستند. این بچه ها اغلب در روستاهای حاشیه شهر زندگی می‌کنند و به دلیل فقر و مسائل اقتصادی مجبور به کار کردن هستند. آنان رنج سنی ۶ تا ۱۳ سال و اغلب به خاطر ساعت‌های کاری سخت و طاقت فرسا، عدم وجود مدرسه در حاشیه شهر و سایر مسائل از تحصیل بازمانده اند.
وی افزود: با گشتن در کیسه‌های زباله آن هم بدون دستکش و رعایت نکات بهداشتی مشغول تفکیک زباله های تر و خشک و ضایعات قابل فروش هستند. طبق آخرین آمار ما قیمت هر کیلو ضایعات ۵۰۰ تومان است و بعد از ساعت ها پیاده روی و زیر و رو کردن زباله‌های متعفن چیزی زیادی عایدشان نمی‌شود. پرسه زدن در خیابان، یعنی در بطن جامعه و حوادث بودن؛ بیرون آمدن کودکان زیر سن قانونی، آن هم با این شرایط هم آسیب‌زا است و هم آسیب‌پذیر.
این عضو جمعیت بیان کرد: گاهی این کودکان کار توسط پلیس دستگیر می‌شوند و متاسفانه به کلانتری انتقال داده می‌شوند و والدینشان را می‌خواهند. در این بازه زمانی این کودکان در محلی به نام کلانتری که با انواع و اقسام حوادث، بزه و جرم از نزدیک روبه رو می‌شوند، نگهداری می‌کنند. تمام چیزهایی را که دیدنشان شاید تا چندسال یا هرگز میسر نباشد در این مکان می‌بینند، قاتل، دزد، عیاش، کلاهبردار و سایر مجرمان و تبهکاران. بماند اگر در صورت نداشتن اوراق هویتی و حضور والدین باید آماده انتقال به مرز باشند. چرا که اکثر این بچه ها تبعه هستند، عده دیگری از بچه‌ها کاملا ایرانی و بلوچ اما بدون مدارک شناسایی هستند. این موضوع در حال حاضر یکی از حادترین مسائل خانواده‌های حاشیه شهر است.
وی تصریح کرد: همه این مسائل را کنار بگذاریم، بچه‌های زباله‌گرد هر روز با کودکان تر تمیزی که دست در دست والدین دم مدرسه ایستاده‌اند یا در انتظار سرویس مواجه می‌شوند. عده‌ای همراه با والدینشان مشغول غذاخوردن در رستوران‌های خوب شهر هستند. این بچه‌ها از همان سن ۶ سالگی متوجه تفاوت وضع زندگی خودشان با دیگران می‌شوند، نداشتن اولیه‌ترین امکانات زندگی را با تمام وجود احساس می‌کنند اما ناچارند که سرشان را پایین بگیرند بخاطر همان کیلویی ۵۰۰تومان زباله‌ها را زیر و رو کنند.
وقتی برای درس خواندن ندارند چرا که امرار معاش و فقر اجازه این کارها را نمی‌دهد. دست‌هایشان همیشه بریده و زخمی است و با انواع بیماری‌ها دست و پنجه نرم می‌کنند.
پذیرفتن پدیده کودکان کار یا ساماندهی؟
این فعال حوزه کودکان کار مشهد خاطرنشان کرد: چند سال پیش طرحی با نام ساماندهی کودکان کار توسط بهزیستی و شهرداری اجرایی شد. در این طرح نه تنها هدف منع کار کودک و اهداف حمایتی از این قشر بود بلکه کار کودک به عنوان یک معضل پذیرفته شده بود. کودکان کار نه تنها از کارهای سخت و آسیب‌زا معاف شدند بلکه با لباس‌های کار مشخص مشغول فروش روزنامه سر چهارراه ها شدند. قانونی وجود ندارد که از کار کودک تحت هر شرایطی حمایت کند و انجام کارهای مختلف با هدف کسب درآمد برای کودکان زیر سن قانونی جرم و تخلف شناخته می‌شود.
در پایان باید تاکید کنم که مسئله کودکان کار موضوعی نیست که بتوان وقت را هدر داد تا اتفاق مهم و جبران نشدنی رخ دهد، همین حالا باید آستین بالا زد قبل از اینکه یک کودک دیگر در کوره‌های آجر پزی مشهد بسوزد، قبل از اینکه تیزی سرنگ‌های آلوده معتادان دست یک کودک دیگر را زخم کند، قبل از اینکه فاصله طبقاتی در این شهر مثل یک گسل دهان باز کند و تبدیل به کوه عقده و بی ارزشی شود.