محمد قهرمان؛ شاعری بزرگ در سبک هندی
مراسم اعطای اولین دوره جایزه ادبی استاد «محمدقهرمان» شاعر و مصحح متون سبک هندی، در تالار دکتر شریعتی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد.
کتابداری چون قهرمان
دکتر یاحقی عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی و داور اولین جایزه ادبی محمد قهرمان در همایش «اولین جایزه ادبی محمد قهرمان» اظهارکرد:آشنایی من با دکتر محمد قهرمان به‌زمان آغاز دوران دانشجویی و پیش از آن برمی‌گردد که برای استفاده از کتابخانه دانشگاه فردوسی به این دانشگاه می‌آمدم و همواره او را می‌دیدم که در سمت یک کتابدار، سخت مشغول مطالعه و تصحیح کتب است.
این استاد تمام دانشگاه فردوسی ادامه داد: در آن زمان قهرمان یک کتابدار ساده بود اما آنچنان پژوهش می‌کرد که هیچ کتابداری چون او را ندیده بودم. وی خاطرنشان کرد: خوشا کتابدارانی که چنین زندگی‌ای دارند و نه آنچنان که برخی کتابداران ما هیچ ارتباطی با کتابخانه ندارند، من همیشه آرزو داشتم که روح قهرمان در کتابخانه دانشگاه فردوسی جاری باشد و کتابداران بعدی نیز چون او باشند اما متاسفانه آنقدری چنین اتفاقی نیافتاد.
این عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی افزود: پس از مدتی که من عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی شدم، او را مجدد دیدم که مشغول چاپ نسخه دیوان صائب است و در همان دوره بود که من او را با یونس جعفری که در هند می‌زیست آشنا کردم و این دو با یکدیگر در زمینه صائب همکاری کردند. وی عنوان کرد: قهرمان وجود عزیزی برای دانشگاه فردوسی، خراسان بزرگ و حتی ایران بود، او ادبیات دوره صفوی را به خوبی می‌شناخت و در این زمینه صاحب‌نظر بود. برای هرچه که از او در حوزه ادبیات صفوی می‌پرسیدی، پاسخ داشت و نام شاعر هر شعری را که از وی سوال میکردی، می‌دانست.
تسلط در بومی‌سرایی و رباعیات
عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی اظهار کرد: توانایی محمدقهرمان در شعر محلی و بومی‌سرایی تربت حیدریه نیز بسیار شایسته بود و شاید کمتر کسی در دوره ما می توانست به این مقام در بومی‌سرایی برسد. وی ادامه داد: دوستی‌های محمد قهرمان با نوپردازان نیز امری نیست که مخفی باشد، قهرمان با مهدی اخوان ثالث و محمدرضاشفیعی‌کدکنی ارتباط تنگاتنگی داشت تا جایی که گویی آن‌ها یکی بودند اما عجیب است که شیوه شعری آن‌ها چنین با هم متفاوت است.
این عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی عنوان کرد: در جایی شنیده بودم که اخوان یک بار به قهرمان گفت که «این سبک هندی را رها کن» قهرمان نه سبک هندی را رها کرد و نه دوستی با اخوان را. واقعا کمر شعر سبک هندی بعد از درگذشت استاد قهرمان شکست و ما بعد از او و یارانش هنوز کسی را در این سبک نداریم. وی عنوان کرد: این اواخر مرحوم قهرمان به رباعی نیز خیلی علاقه‌مند شده بود به نظرم باید مجموعه رباعیات قهرمان را نیز گردآوری کنیم، زیرا شامل اشعار بسیار قدرتمندی است که در آن هم طنز خیام و هم تلفیق کار بیدل وصائب و خیام دیده می‌شود.
عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی و داور اولین جایزه ادبی محمد قهرمان گفت: وجه دیگر کار محمد قهرمان شاعری و غزلسرایی او بود که بیش از هربخش دیگری می‌درخشد. می‌توان گفت قهرمان یکی از بهترین غزلسرایان دوره ما است تا جایی که بسیاری از غزلیات وی با غزلیات صائب و بیدل اشتباه گرفته می شود.
استاد دانشگاه فردوسی مشهد تصریح کرد: بنابراین وجهی از شخصیت قهرمان، شخصیت او به عنوان یک محقق بود، او آثار دوره صفوی را تصحیح می‌کرد که صائب نگین این آثار به حساب می‌آید. وی خاطرنشان کرد: قهرمان یک خصیصه خوب داشت و آن این که می آموخت و تربیت می کرد و شاعرپروری داشت، شاعران کنونی ما نیز باید چنین کنند و استعدادها را بپرورانند تا جای بزرگان ما اینقدر خالی نباشد.
دکتر یاحقی در بخش دیگر از سخنان خود با بیان اینکه هردوره‌ای باید تاریخ خود را بسازد اظهار کرد: اینکه چون بزرگان تاریخ ما گفته‌اند که دوره صفویه دوره انحطاط ادبی بوده دلیل نمی‌شود که ما دیگر ادبیات این دوره را نکاویم بلکه هر دوره‌ای خود باید مجدد تاریخ را بررسی کند و ما نیز از این قائده مستثنی نیستیم. وی ادامه داد: ما برای رسیدن به نتیجه در خصوص هردوره تاریخی باید مجدد آن را بررسی کنیم نه اینکه به عنوان مثال بسنده کنیم که بزرگانی چون ملک‌الشعرای بهار از دوره تاریخی صفویه به ضعف ادبی یاد کرده‌اند و دیگر بررسی نکنیم که این دوره چه ادیبان بزرگی داشته است.
اهمیت دوره صفویه
دکتر محمود فتوحی استاد زبان و ادبیات فارسی در این همایش ادبی گفت: بسیار خوشحال هستم که تلاش‌های دوستان به‌خصوص ارادتمندان به استاد قهرمان نتیجه بخشید و امروز نخستین دوره از مراسم اهدای استادقهرمان آغاز کردیم و امیدوارم استمرار یابد. وی درادامه با طرح این موضوع که » در جامعه ما هنوز این سوال مطرح می‌شود چرا عصر صفویه و دوره‌ای که انحطاط ادبیات می‌نامند اینچنین مورد توجه قرار بگیرد؟» بیان کرد: در دوره صفویه که به آن اطلاق سیاسی می‌گویند دوره ای است که ایران را باید به جهاتی در نگاه دقیق ما قرار دهد و پنج دلیل برای اهمیت این دوره بازگو خواهم کرد تا بیشتر مورد توجه محققین تاریخ، ادبیات، زبان و فرهنگ ایرانی واقع شود.
دکتر فتوحی در ابتدا اشاره به قلمرو وسیع حکومتی دوره صفویه کرد و افزود: در سه قرن دوران حکومت سلسله صفویه، دوره «امپراطوری فرهنگی ایرانی« قرار دارد و هیچ دوره‌ای فرهنگ ایرانی با این وسعت تأمل بین‌المللی ندارد، از یک‌سو در بنگلادش و هندوستان تأثیراتش را می‌بینید و زبان فارسی را به‌عنوان زبان رسمی می‌دانند، از این طرف تا دریای سیاه زبان فارسی وسعت پیدا کرد. به این‌خاطر ایرانی‌ها همیشه جهان را با فرهنگشان تحت تأثیر قرار دادند تا با شمشیرشان، و این وسعت فرهنگی و قلمرو فرهنگی در این دوره است.
این استاد دانشگاه زبان و ادبیات فارسی اظهار کرد: دومین دلیل برای اهمین دوره صفویه، دوره تنوع افق‌های فکری، فلسفی، زیبایی شناسی و سیاسی است، اسناد این دوره خیلی بیشتر از دوره‌های پیشین است. در دوره زیبایی‌شناسی انقلابی که در نگارگری و نقاشی اتفاق می افتد و تحولاتی که در معماری هندی و ایرانی و تلفیق این دو به وجود می آید، مکتب‌های بغداد و هندی و انبوهی قلمروهای دست نخورده برای محققان وجود دارد که می‌تواند مورد بررسی و کاووش قرار گیرد.وی گفت:پیوند زیبایی شناسی ایرانی با هندی در نگارگری، شعرو ادبیات، خوشنویسی فضای وسیعی برای محققین فراهم می کند تا ببنیم تاکنون چه کردیم؟
در ادامه مراسم داور اولین جایزه ادبی محمد قهرمان گفت: دلیل سوم انبوه و کثرت منابعی که در این دوره وجود دارد و باید مطالعات بیشتری در این زمینه داشته باشیم، بخشی از فهم ودرک ما درباره تاریخ قبل از صفویه مرهون منابع دوران صفویه است.
دکتر فتوحی با توجه به شکل‌گیری دولت ملی در این دوره خاطرنشان کرد: چهارمین دلیل دوره شکل گیری دولت ملی در ایران است و فهم ساختارهای سیاسی امروز بدون فهم دولت صفویه امکان‌پذیر نیست، امکان ندارد بسیاری از ساختارهای ایدئولوژی امروز مطالعه بگیرید و دوره صفویه را نشناسید. وی در ادامه گفت: متأسفانه جریان‌هایی درآغاز شکل‌گیری مطالعات آکادمی در ایران این دوره را مغفول دانستند و به حاشیه راندند وگسستی بین ما و تاریخ ایجاد کردند. خیلی از فرایندهای آن دوران بیخبریم و حتی دلیل انحطاط و سقوط آن اطلاعی نداریم.
دکتر فتوحی تأکید کرد: در حوزه آموزش تاریخ بدی داریم، چون فقط خون و خونریزی داریم و تاریخ هنر و معماری و اندیشه های سیاسی نداریم، چه کسانی این دوره از تاریخ آموزی را به ما دیکته می‌کنند و متأسفانه هر دولتی این روش را دنبال می‌کند. وی به آخرین نکته اشاره کرد و گفت: خیلی از محققان وکسانی که بیرون از مرزهای ایران دوره صفویه را مطالعه می‌کنند این دوره را برخلاف افرادی که دوره انحطاط می‌دانند آن دوره را دوره رنسانس ایرانی در حوزه‌های مختلف حساب می‌کنند.
استاد دانشگاه زبان و ادبیات فارسی در ادامه به رشد اجتماعی آن دوران اشاره‌ای نمود و خاطر نشان کرد: پویایی اجتماعی در دوره صفویه خیلی زیاد است و سطح سواد اجتماعی بالا می‌رود، در قهوه‌خانه‌ها پر از شعر و قصه و نکته و نکته سنجی بود و کانون‌های فرهنگی بودند، امروزه این وضعیت اجتماعی باید بیشتر مورد بحث و گفتگو قرار بگیرد و فیلم‌سازان ما بیشتر فیلم بسازندو حتی نمایش نامه نویس‌ها و کسانی‌که کار فرهنگی می‌کنند و تاریخ را بازخوانی می کنتد و باید سراغ این دوره بروند و ببیند برما چه گذشته و همیشه مصیبت و غم و اندوه نبوده است.
دکتر فتوحی در پایان عنوان کرد: تکثر صدا نشانه جامعه دموکراتیک است و این تکثر صدا جدا از تکثر نگاه برنمیخیزد و ما باید تاریخی داشته باشیم متکثر در هنر و ادبیات و فلسفه، و این تاریخ متکثر می تواند فضای متکثری را رقم بزند. وی گفت: مرحوم شادروان قهرمان این نشست به همت والای او است امیدوارم تدوام پیدا کند.
ارسال تعدای آثار به نخستین جایزه ادبی
سلمان ساکت دبیر این جایزه و رئیس مرکز آثار مفاخر و اسناد دانشگاه فردوسی در این همایش با اشاره به گزارشی از فعالیت‌های انجام شده در خصوص برگزاری نخستین جایزه ادبی استاد قهرمان، بیان کرد: در دوره اول این جایزه، کتاب‌ها و رساله‌های مقاطع تحصیلات تکمیلی در حوزه ادبیات دوره صفویه و سبک هندی در سه سال اخیر بررسی و داوری شده است. وی اظهار کرد: 20 اثر به این دبیرخانه این جایزه ادبی ارسال شد که 14 اثر زیر نظر استاد شفیعی کدکنی مورد داوری قرار گرفت و در پایان جائزه ادبی استاد قهرمان در نخستین دوره به سعید شفیعی رئیس کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد اصفهان اهدا می‌شود.
رئیس مرکز آثار مفاخر و اسناد دانشگاه فردوسی با اشاره به ویژگی‌های شخصیتی استاد قهرمان، بیان کرد: اهدای جوائز ادبی به برگزیدگان سبب توسعه زبان فارسی می‌شود. وی البته گریزی به رونمایی از تمبر نخستین جائزه ادبی استاد قهرمان در سال 94 و برگزاری نشست خبری در اردیبهشت سال گذشته می‌زند و این نشست خبری را آغازی برای اعلام فراخوان این جایزه عنوان می‌کند. در پایان این مراسم از همسر استاد قهرمان تقدیر شد.