از توزیع کیسه های غذا تا فهم یک درد
کمتر امکانات زندگی یا بهتر است بگوییم نیازهای اولیه برای ادامه حیات در مناطق حاشیه شهر وجود ندارد، به ویژه آب شرب و حتی وجود سرویس‌های بهداشتی مناسب
روز چهارشنبه، 9 خرداد ماه سال جاری نشست خبری جمعیت امام علی(ع) به بهانه برگزاری نهمین سال اجرای آیین کوچه گردان عاشق، با حضور اصحاب رسانه در محل دفتر روزنامه «صبح امروز» برگزار شد.
در ابتدای این جلسه، محمدرضا خدامی، مسئول رسانه جمعیت امام علی(ع) ضمن تشکر از روزنامه «صبح امروز» برای قبول میزبانی این نشست خبری گفت: این نشست بهانه خوبی در آستانه طرح کوچهگردان عاشق است که کمی عمیق‌تر به معضلات اطراف شهر مشهد بپردازیم. اینکه سالی یک‌بار آن هم در این ایام دور هم جمع شویم و صرفا گزارشی از کارهای انجام شده طی سال ارائه دهیم و بعد همه چیز به همین‌جا ختم شود، دردی را دوا نمی‌کند و کاری را پیش نمی‌برد.
وی در ادامه افزود: امسال می‌خواهیم علاوه بر ارائه گزارش و بازتاب خبری توزیع کیسه‌های آذوقه در مناطق محروم و حاشیه‌ای مشهد، بخشی از معضلات مشکلات شناسایی شده در این محلات را توسط اصحاب رسانه اطلاع‌رسانی کنیم، بلکه آیین رسیدگی به محرومان حضرت علی(ع) نه فقط در شب‌های قدر بلکه در تمام سال احیاء شود.
به مسئولیت اجتماعی خود عمل کنیم
نرگس قدمگاهی، عضو جمعیت و مسئول برگزاری آیین کوچهگردان عاشق در مشهد گفت: امیدوارم این جلسات موجب تقویت ارتباط موثر ما با رسانه‌ها باشد و نسبت به مسئولیت اجتماعی خود در قبال این شهر و مردمان آن بی تفاوت نباشیم. همچین امیدوارم شاهد تغییرات مثبت در حاشیه شهر مشهد باشیم.
وی در ادامه افرود: فعالیت ما در حاشیه شهر؛ دو جنبه پژوهشی و اجرایی دارد که ما به واسطه حضور فعالان در این مناطق به شناخت وسیعی نسبت به معضلات موجود می‌رسیم. همچنین براساس همین شناخت است که فعالیت‌هایمان را سازمان‌دهی و برای ادامه فعالیت نیز برنامه ریزی میکنیم.
با صدای بلند از مجرای رسانه
قدمگاهی تصریح کرد: مسئله فقر، یک موضوع تک بعدی و مستقل نیست و عوامل متعددی دست به دست هم می‌دهند که فقر به وجود بیاید. مشکلات اقتصادی و معیشتی، بیکاری، اعتیاد، کم سوادی و بی‌سوادی، مشکلات حقوقی و سایر موارد مثل زخم کهنه می‌شوند و عفونت به تمام شاکله خانواده و جامعه سرایت می‌کند. برای مثال، یکی از دلایل کودک‌آزاری، ضعف قوانین موجود در کشور ماست. در این رابطه قوانین حمایتی و بازدارنده مناسبی ندارین یا در رابطه با افراد فاقد مدارک شناسایی هنوز تدبیر ویژه‌ای اتخاذ نشده است. ما باید به نحوی صدای مظلومیت حاشیه نشینان را به گوش مسئولین و سایر اقشار جامعه برسانیم.
آب شرب و سرویس بهداشتی ندارند
این عضو جمعیت بیان کرد: در برخی از مناطق شناسایی شده در حاشیه، مشکلات و معضلات موجود فراتر از نیازهای ثانویه انسان است. متاسفانه با توجه به اینکه بیشتر این مناطق نزدیک‌ترین فاصله را با شهر مشهد دارند، اما هنوز از زیرساخت‌های زندگی شهری در کوچه‌های این مناطق خبری نیست. برخی از این روستاها از داشتن لوله کشی و آب شرب، وجود مرکز بهداشت، آسفالت و حتی داشتن سرویس بهداشت محروم هستند. بله متاسفانه، برخی از این مناطق با توجه به هم‌جواری به کلانشهر مشهد، از وجود جزئی‌ترین امکانات اولیه زندگی محروم‌اند و سایر نهادهای دست‌اندرکار برنامه مدونی و بلند مدتی برای این نواحی ندارند. برای حل این معضلات باید بتوانیم صدای خود را به نهادهای متولی که در امر شهر سازی فعال هستند برسانیم و یا در بحث بیماری‌ها باید صدای خود را به فعالان بخش بهداشت و درمان برسانیم بلکه بتوان قدمی کوتاه اما موثری در حاشیه شهرمشهد برداشت.
فقدان مدارک هویتی در حاشیه شهر
قدمگاهی با اشاره به نداشتن هیچگونه اوراق هویتی از قبیل شناسنامه، کارت ملی و… افزود: شاید کمی عجب به نظر برسد اما با اطمینان می‌گویم فقدان مدارک شناسایی تنها دامن اتباع ساکن در حاشیه شهر مشهد را نگرفته، ما در برخی از این روستاها ایرانی‌های بلوچی را داریم که همچنان فاقد این مدارک هستند. ما به عنوان یک تشکل مردمی، نمیتوانیم به تنهایی این معضلات را ریشهکن کنیم و این امر نیازمند این است که اصحاب رسانه، به اطلاع رسانی در مورد این معضلات بپردازند تا مطالبهگری نسبت به حل این گونه مسائل، به تدریج، شکل بگیرد.
این عضو جمعیت با اشاره به اجرای آیین کوچه گردان عاشق گفت: این طرح قدیمی ترین برنامه جمعیت امام علی(ع) است و حدود 19 سال از اجرای آن در کل کشور می‌گذرد. این طرح با الگوی گیری از مرام پسندیده حضرت علی(ع) که کیسه‌های غذا را به ایتام و نیازمندان می‌رساندند، انجام می‌شود. امسال نیز به رسم هر ساله این آیین با حضور اعضای جمعیت و جمعی از عموم مردم اجرا می‌شود. حدود 420 کیسه مواد غذایی در شهر مشهد و 8000 کیسه در کل کشور، تهیه شده و شب‌های قدر، در حاشیه شهر و خانه‌هایی که از قبل شناسایی شدهاند توزیع می‌شوند.
اجرای آیین کوچه گردان عاشق
قدمگاهی بیان کرد: هدف این آیین صرفا پخش کیسه‌های مواد غذایی نیست بلکه هدف ما شناسایی فقر در این مناطق، اطلاع رسانی و آگاهی‌دادن به مردم، در جهتی است که به یاری همدیگر برخیزند و در عین حال، از وضعیت محلات آگاه شوند. این کیسه‌ها راه ورود ما به این مناطق و داخل خانواده‌ها است. از این طریق می‌توانیم به سایر معضلاتی که گریبان این خانواده‌ها را گرفته است، رسیدگی کنیم. از سال گذشته تا کنون موارد بسیاری از جمله پیگیری‌های تحصیلی برای دانش‌آموزان محروم و ساکن در این مناطق را به ثمر رسانده‌ایم اما برخی از مشکلات مسائل زیر ساختی است که عموم مردم ساکن در این مناطق را درگیر کرده است. همین‌جا از شما اصحاب رسانه و عموم مردم دعوت می‌کنم در همایش کوچهگردان عاشق که در شب‌های 19 و 23 ماه رمضان برگزار می‌شود شرکت داشته باشید.
زیر پوست آسیب‌های اجتماعی
وی افزود: زمانی که ما از فقر صحبت میکنیم، باید تبعات آن را هم در نظر داشته باشیم؛ که تبعات سهمناکی، مثل اعتیاد، توزیع مواد مخدر، زن معتاد، بچه معتاد و حتی جنین معتاد است. فقر باعث می‌شود که بزه متولد شود. یکی از مهم‌ترین عوامل فقر، مهاجرت از روستاها به حاشیه شهر است. بیکاری، خشکسالی افراد را از روستاها به سمت حاشیه شهر می‌کشاند. اما کسی که شاید در روستای خودش مشغول کشاورزی بوده و با اندک حقوقی روزگار را می‌گذارنده حالا به این مناطق مهاجرت کرده و نه‌تنها نتوانسته شغل بهتری برای خودش دست و پا بلکه با آسیب‌های کهنه حاشیه شهر دست و پنجه نرم می‌کند.
این عضو جمعین با اشاره به تبعات فقر عنوان کرد: به دنبال فقر، معضلی مثل محرومیت از تحصیل، پیش میآید و وقتی به چرخه حاشیه شهر برگردیم، درگیری با سایر مشکلات از جمله وجود کودکان کار، کودکان معتاد و… را به وضوح می‌بینیم. نبود مناسبات اجتماعی و ساختارهای اقتصادی و شکافت طبقاتی که یک‌سری از امکانات اولیه در بعضی از مناطق حاشیه وجود دارد که همین مسائل دست به دست هم می‌دهند مشکلات را تشدید می‌کنند. در ادامه به روستاهای حاشیه شهر مشهد و معضلات شناسایی شده در آنها می‌پردازیم.
روستای همت آباد دیوار به دیوار مشهد
با وجود فاصله کمی این روستا با شهر مشهد دارد، از طریق میدان نوغان و پل رسالت می‌توانیم به آن دسترسی پیدا کنم. خیابان‌های اصلی این روستا خمینی و طالقانی هستند که تقریبا می‌توان گفت معضلات اساسی این روستا در این خیابان‌ها به چشم میآید. ساکنین این منطقه حتی از ابتدایی‌ترین امکانات زندگی از جمله آب شرب و لوله کشی برخوردار نیستند.
در منطقه همت آباد کارگاه‌های متعدد بازیاقت و تفکیک زباله به چشم می‌خورد. تمام زباله‌هایی که از نقاط مختلف شهر جمع‌آوری می‌شوند، به این کارگاه منتقل و متاسفانه باید گفت که مردان، زنان و به ویژه بچه‌های زیادی در این کارگاه‌ها اشتغال دارند. بچه‌ها و زنان به صورت مستقیم این زباله‌ها را تفکیک می‌کنند. فضای سنگین تعفن، آلودگی، بیماری و پرخطر این کارگاه‌ها به اضافه این موضوع که امکانات اولیه شغلی یعنی دستکش مخصوص، ماسک، چکمه و لباس مناسب وجود ندارد، و این افراد همچنان مشغول کارند.
یکی دیگر از معضلات این منطقه توزیع و مصرف مواد مخدر به صورت علنی است. هیچ وقت نمیتوانیم این دو معضل را کنار هم نبینیم و در این منطقه با مادر و کودک درگیر اعتیاد روبرو هستیم.
شهرآباد گل‌آلود است
دسترسی به این روستا از جاده میامی میسر است و تقریبا در 2 کیلومتری شهر مشهد قرار دارد. در این روستا نیز لوله کشی آب شرب وجود ندارد و برای تهیه و تامین آب شرب باید درصف‌های طولانی تانکرهای آب شرب ایستاد.که متاسفانه این تانکرها گاهی با تاخیر پر می‌شوند که سبب بی‌آبی چندروزه ساکنان این روستا می‌شود. این‌ها درحالی است که این تانکرها اصلا بهداشتی نیستند و در معرض مستقیم آفتاب بوده و حتی آب آن کیفیت مطلوبی ندارد. متاسفانه کوچه‌های خاکی زیادی در این منطقه وجود دارد که گرد و غبار حاصل از آن به شدت در فصل گرما آزاردهنده می‌شود. در فصل سرما نیز این گل و لای عبور و مرور برای مردم سخت و دشوار می‌کند و تنها یک خط اتوبوس در این منطقه وجود دارد که مردم را از شهر آباد به روستاهای دیگرمنتقل می‌کند.
تنها یک مرکز بهداشت در این روستا به چشم می‌خورد که آن‌هم فقط یک روز در هفته باز است و امکانات پزشکی و درمانی یک خط درمیان ارائه می‌شود. فقط یک مدرسه ابندایی خیلی کوچک و مدرسه مقطع راهنمایی دوره اول در این ناحیه وجود دارد و متاسفانه خیلی از خانواده‌ها اجازه نمی‌دهند که دخترانشان برای ادامه نحصیل به شهر بیایند. پس ترک تحصیل اجباری به چشم میآید که در ادامه موجب تشدید ازدواج زود هنگام می‌شود. هیچ مرکز فرهنگی و هنری وجود ندارد و خانواده‌های بلوچ از جمله اقوامی هستند که در این روستا زندگی می‌کنند و شاهد حجم قابل چشم‌گیری از کودکان فاقد هویت هستیم که به علت نبود این اوراق معضلات بعدی این اقوام بیشتر است.
کارگاه‌های تفکیک زیاله در سالار آباد
این روستا در جاده سرخس واقع شده است که فاصله کمی با مشهد دارد. از لحاظ فقر فرهنگی و اقتصادی دچار معضلاتی از قبیل حجم زیادی از دختران و زنانی که مجبور به کار در کارگاه های ضایعات هستند ، مواجهیم. یعنی اکثر نیروهای کار روستای همت‌آباد اهالی روستای سالار آباد هستند که این مسافت طولانی را صبح زود با سرویس می‌روند و این تنها راه اهالی این روستا است. این منطقه از امکانات تفریحی و بازی و رفاهی برخوردار نیست و تنها رفت و آمد مردم و بچه ها تنها به همان کارگاه‌های ضایعات است. کودکان فاقد اوراق هویت در این روستا نیز ساکن‌اند.
معلم‌ها به روستای گوندوک نمی‌آیند
از روستای همت آباد و خیابان طالقانی با گذر 700 متری از یک جاده خاکی به این روستا دسترسی پیدا میکنیم که همین جاده خاکی سبب رفت وآمد کمتر افراد می‌شود. این‌جا هم از امکانات تحصیلی خوبی برخوردار نیست و برای یکی از کلاس‌ها از کانکس استفاده می‌شود اما در حال حاضر در این روستا مدرسه‌ای در حال ساخت است که به علت نبود جاده مناسب معلمین از حضور در این مدارس سرباز می‌زنند و با کمبود معلم و حجم زیادی از شاگردان رو برو هستیم. آب شرب در این منطقه هم نیز وجود ندارد و تنها راه دسترسی به آب شرب نیز همان تانکرهای اغلب خالی در سطح روستا هستند.
کوره های آجرپزی با یک سرویس بهداشتی
این کوره‌ها شش ماه از سال فعال هستند و مردم روستا ها و حتی محلات حاشیه شهر شش ماه از سال را به این مناطق رفته و در اتاقک‌های خیلی کوچک با امکانات اولیه می‌گذرانند. ساعات کاری در کوره ها بسیار بالاست و این حجم کار سخت برای بچه‌ها به شدن سخت و زیان آور است. حتی خانم های بارداری در این کوره‌ها وجود دارند که بنا بر اجبار مشغول به کارند.
عدم وجود امکانات اولیه معضل دیگری است که در کوره‌ها با آن مواجه هستیم. در این کوره‌ها تنها یک سرویس حمام و توالت وجود دارد که برای آن حجم بالای جمعیت از لحاظ بهداشتی وضعیت مناسبی نیست. همچنین باید قید کنم که آب شرب نیز در کوره ها وجود ندارد.
پاکدل در ادامه تصریح کرد: بحث کار کودکان در کارگاه‌های بازیافتی و کوره های آجرپزی از لحاظ حقوقی حائز اهمیت است و اینکه شاید بسیاری از این کارگاه‌ها به صورت غیر قانونی از نیروی کار کودک استفاده می‌کنند. اگر به این صورت به حل این مسئله نگاه کنیم که بخاطر منع کار کودک در قوانین بهتر است صورت مسئله را پاک کنیم و این کارگاه‌ها را جمع کنیم، به جرات می‌توان گفت که هیچ دردی درمان نمی‌شود و تعطیلی این کارگاه‌ها، کافی نیست و باید فضایی فراهم شود که این افراد، به حقوق اولیهشان دسترسی داشته باشند.
خانههای ایرانی
وی در ادامه افزود: در بحث خانههای ایرانی خانه علم را برای کودکان فاقد اوراق هویتی و کودکان کار تاسیس کردیم، در این قسمت ما با سایر کودکانی که به هرجهت محروم از تحصیل هستند آموزش‌های لازم را ارائه می‌دهیم. یکی از بحث‌هایی که همیشه در جمعیت وجود وجود پتانسیل‌های کشف نشده در هریک از افراد است که می‌توان در جهت توانمندی آنان موثر باشد.
وی در ادامه با پاسخ به سوال آیا این محلات تنها نواحی شناسایی شده در حاشیه شهر هستند، گفت: خیر این شناسایی‌ها عموما محله محور است به این صورت که این محلات شناسایی می‌شود و با مراجعه به معتمدین محله و کسب آگاهی‌هایی در خصوص خانواده‌ها می‌شود. ما در مناسبت های مختلف برنامه‌هایی را برای ساکنین این نواحی اجرا میکنیم که یکی از طرح‌ها همین آیین کوچهگردان عاشق است.
از این در به آن در می‌زنیم
وی در پاسخ به این سوال که چه تعداد از ارگان‌ها و سازمان‌ها برای شناسایی و حل مشکلات به شما مراجعه می‌کنند، گفت: معمولا با توجه به مشکلات متعددی که با آنها روبه‌رو هستیم، عمدتا ما به سراغ نهادهای مختلف می‌رویم. برای مثال در بحث بازماندگان از تحصیل با مراجعات متعدد به آموزش و پرورش و استفاده از یک بخش‌نامه توانستیم برخی از این کودکان که اتفاقا ایرانی بودند، با گرفتن برگه آبی در مدارس ثبت نام کنیم. اما متاسفانه به دلیل رفتارهای ناشایست از سوی دانش‌آموزان و مدیر و ناظم مواجه شدیم که به ترک تحصیل مجدد این دانش‌آموزان انجامید.
بیگاری یا اشتغال؟!
وی در پاسخ سوال این افراد تحت پوشش هیچ نوع بیمه ای نیستند، بیان کرد: به دلیل فقدان مدارک هویتی هیچگونه بیمه‌ای برای ساکنان این محلات تعریف نشده و آنها نمی‌توانند از بیمه سلامت عمومی نیز استفاده کنند. مسئله اوراق هویتی یکی مشکلات ریشه ای در این محلات است که تبعات زیادی را هم به دنبال خود دارد. حتی به صراحت باید گفت هیچگونه بیمه کاری شامل افراد شاغل در حاشیه شهر نمی‌شود و عمدتا با درآمد خیلی کم به کارهای سخت و طاقت فرسا شاغل هشتند.
وی در پایان اشاره کرد: چرخه معیوب امکانات و دسترسی به اولین نیازهای انسانی گره بزرگی در حاشیه شهر به وجود آورده است. هیچ فضای سبزی، محل هنری یا فرهنگی، حتی مدرسه‌ای مناسبی در این مناطق وجود ندارد. فضای ول و آلوده که زباله‌های شهری و سرنگ‌های آلوده معتادان در زمین‌ها به چشم می‌خورد و کمی آنطرف‌تر بچه‌های با پاهای برهنه مشغول بازی با نخاله‌ها در این مکان‌ها هستند. فقر، منجر به بزه می‌شود، بزه منجر به بیماری می‌شود و هیچ پازدهری برای این چرخه معیوب تولید نمی‌شود.