به الگوی کشت، نیازمندیم
بحران آب در کشور هر روز وخیم‌تر می‌شود، منابع آبی رو به پایان است و گفته می‌شود اگر شرایط به همین شکل ادامه پیدا کند تا سال 2030 میلادی یعنی تنها 12 سال دیگر منابع آبی به انتها می‌رسد و ایران در منطقه خشک جهان قرار می‌گیرد.
این اتفاق بسیار ترسناک است که در حدود یک دهه آینده کشور ما دچار خشکی کامل شود و آنگاه استان خراسان رضوی که اکنون نیز جزو استان‌های کم آب کشور قرا دارد تبدیل به منطقه‌ای کاملا تشنه می‌شود. گفته می‌شود در استان خراسان رضوی از مجموع 37 دشت آب موجود، 34 دشت وضعیت ممنوعه دارند و این یعنی آغاز فصل خشکی زمین! اما منابع گسترده آبی کشور در چه مسیری مصرف می‌شود؟
الگوی مصرف آب کشور چگونه است؟
آخرین بررسی‌های وزارت نیرو در این خصوص نشان می‌دهد که حدود 92 در صد از آب مصرفی کشور در بخش کشاورزی، 6 درصد در صنعت و تنها 2 درصد در مصرف خانگی صرف شده است. این آمار به خوبی گویای این موضوع است که عمده آب کشور در بخش کشاورزی در حال صرف شدن است. حال این که در بخش کشاورزی نیز ما شرایط مطلوبی نداریم و حداقل در استان خراسان رضوی سالانه ضرر و زیان‌های بسیاری متحمل می‌شویم.
مدیر عامل مجمع ملی نخبگان کشاورزی:
کشت بدون الگو موجب ویرانی کشاورزی است
برخی کارشناسان شرایط فعلی را معلول نداشتن الگوی مناسب کشت می‌دانند، در همین خصوص مدیر عامل مجمع ملی نخبگان کشاورزی گفت: با توجه به بحران خشکسالی و کمبود منابع آبی اجرای الگوی کشت امری ضروری است. اجرای برنامه الگوی کشت تنها راهکار نجات بخش کشاورزی است، نبود الگوی کشت و برنامه‌ریزی مناسب جهت تولید، صدمات زیادی به بخش کشاورزی وارد کرده و کار را به جایی رسانده که هر ثانیه غفلت نسبت به اجرای این امر ویرانی بخش کشاورزی را به همراه دارد .
علی خان محمدی افزود: سرمایه‌گذاری و فراهم نمودن زیرساخت‌های لازم برای اجرای الگوی کشت، متناسب با شرایطی اقلیمی‌هر منطقه از سوی مسئولان امر ضروری است و موجب ساماندهی تولید، عرضه و درنهایت تنظیم بازار محصولات کشاورزی خواهد شد.
معاون اول رئیس جمهور:
دولت از کشاورزان حمایت می‌کند
موضوع اصلاح الگوی کشت در برنامه ششم توسعه نیز گنجانده شده و یکی از اولویت‌های اصلی دولت برای تدوین برنامه ششم توجه به مسأله کمبود آب است، حتی اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهور با اشاره به این که تهیه طرح جامع الگوی کشت نقش تعیین کننده‌ای در کاهش استفاده از ذخایر آبی کشور دارد اعلام کرد دولت تمهیداتی برای حمایت از کشاورزانی که الگوی کشت را رعایت می‌کنند، در نظر گرفته است.
مدیر زراعت جهاد کشاورزی خراسان رضوی:
طرح اصلاح الگوی کشت موضوع پیچیده‌ای است
در ادامه برای اطلاع از شرایط طرح اصلاح الگوی کشت در خراسان رضوی به سراغ مدیر زراعت سازمان جهادکشاورزی خراسان رضوی به عنوان متولی این طرح در استان رفتیم و نظر وی را در این خصوص جویا شدیم.
مدیر زراعت سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: اصلاح الگوی کشت مسائل و شرایطی پیچیده‌ای دارد، طبق مفاهیم این طرح اصلاح الگوی کشت یعنی چه محصولی و به چه میزان باید کشت شود. مهم‌ترین مبحث در این طرح، بررسی نیاز اقلیمی‌و سازگاری گونه زراعی و باغی است که بر اساس آن محصولات در منطقه گزینش می‌شوند.
علیرضا نیک‌پور افزود: موضوع دوم وضعیت نیاز بازار و صرفه اقتصادی محصول است که باید در نظر گرفته شود و سوم مدیریت و سیاست‌گذاری انتخاب محصول برای هر منطقه است. با توجه به این که در منطقه خراسان کشاورزی صدها سال قدمت دارد، اقلیم منطقه انتخاب کشت محصولات را انجام داده اما موضوعی که سال‌‌های اخیر در فرهنگ کشاورزی منطقه صرفه اقتصادی محصول تعیین کننده کشت بوده است.
نیک پور تصریح کرد: با توجه به این که در کشور ما از اول انقلاب اسلامی‌که مرحوم امام(ره) فرمودند: «کشاورزی بکنیم و استقلال درو کنیم»، حمایت‌هایی در بخش نهاده‌ها مثل کود، بذر و ماشین‌آلات نیز به شکل یارانه و تسهیلات از کشاورزی صورت گرفت که باعث شد برای نهاده‌ها و محصولاتی چون گندم، جو، سویا، برنج و… قیمت‌های تضمینی در نظر گرفته شد تا این کشت برای کشاورز و مصرف کننده صرفه اقتصادی لازم را داشته باشد.
افزایش کشت پسته و زعفران ماحصل اصلاحات موردی الگوی کشت است
وی افزود: استان ما نیز از این قضیه مستثنی نبوده و همواره بر اساس سیاست‌های امنیت غذایی دولت حرکت کرده و همراه نظام بوده است. در خصوص این طرح هم از دهه گذشته به صورت موردی فعالیت‌هایی صورت گرفته و بر اساس مطالعه‌های انجام شده توصیه‌هایی برای الگوی کاشت بهینه به کشاورزان صورت گرفته است. ما حصل این تحقیقات و توسعه‌ها داشته‌های کنونی ما چون پسته و زعفران در استان است اما این طرح به صورت پایلوت هنوز در استان اجرایی نشده است.
نیک‌پور با بیان این که کشت بیشتر و یا حذف یک محصول کار ساده‌ای نیست، اظهار کرد: گاهی محصولات نسبت به دیگر محصولات صرفه اقتصادی کافی را دارا نیستند اما بخاطر نیاز کشور باید کشت شوند اما در مجموع با توجه به کمبودی که در منابع آب استان وجود دارد ناچار به کاشت محصولاتی هستیم که درآمد آن بابت صرف یک متر مکعب آب بیشتر باشد، در همین راستا شاهد افزایش کشت محصولاتی چون پسته و زعفران در سطح استان هستیم.
نیک‌پور تصریح کرد: بر اساس سیاست‌های سازمان جهاد کشاورزی در استان باید محصولاتی که نیاز به آب کمتری دارند با سیستم‌های نوین آبیاری مثل آبیاری قطره‌ای و موضعی کشت شود تا مصرف آب به حداقل برسد و در عوض درآمد بالایی در کشاورزی استان ایجاد شود.
برای طرح الگوی کشت اقلیم، اقتصاد و سیاست باید کمک کنند
وی در پایان گفت: برنامه الگوی کشت پارامترهای متفاوتی دارد که همه باید دست به دست هم بدهند تا این برنامه عملی شود. یعنی اقلیم، اقتصاد و سیاست و بازاریابی باید در کنار هم فعالیت کنند تا این مجموعه بتواند به حرکت درآید.
در ادامه و در راستای بررسی جزئیات و ابعاد مختلف ضرورت اصلاح الگوی کشت در کشور به سراغ نماینده درگز در مجلس شورای اسلامی‌‌و عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس رفتیم.
عضو کمیسیون کشاورزی مجلس:
اگر الگوی اقلیمی‌نباشد کشاورزی آینده‌ای ندارد
عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی و نماینده درگز در مجلس شورای اسلامی‌گفت: نماینده درگز در مجلس شورای اسلامی‌با بیان این که کشور ما در اقلیم نامهربانی است تصریح کرد: در کشور ایرلند به طور متوسط سالانه 2500 میلی لیتر بارندگی دارند اما ما در بندر انزلی که بیشترین میزان بارش کشور را دارد سالانه 700 میلی لیتر بارندگی داریم. اقلیم‌های نامهربان در فراخور شرایطی که بوجود می‌آورند یک سری خلق و خو نیز در مردم آن منطقه ایجاد می‌کنند.
عبدالله حاتمیان در گفت‌وگو با «صبح‌امروز» افزود: اگر بخواهیم آب محور فکر کنیم، ما با کمبود منابع روبرو هستیم اما من معتقدم ما هرگز نباید نگران کمبود بارش در مناطق مختلف باشیم. رفتار این طبیعت و سیستم اقلیم مربوط به امروز و دیروز نیست بلکه پدران و اجداد ما نیز با همین مشکلات طبیعی دست و پنجه نرم می‌کردند.
باید از قواعد ماندگار پیروی کنیم
حاتمیان ادامه داد: عبادت، دعا و توسل بسیار خوب و محترم است اما در تغییرات اقلیمی‌‌باید در طولانی مدت از یک سری قواعد ماندگار پیروی کنیم. به عنوان مثال در این شرایط چرا باید در خراسان جنوبی کشت گندم که محصولی پر آب است داشته باشیم؟ آمار بیش از 20 سال درگز را که بررسی کردم، سالی نبوده که مردم این شهر کمتر از 15 تا 20 میلیارد تومان بر اثر سرمازدگی و مشکلات طبیعی دیگر خسارت دیده باشند. وقتی این دست مشکلات در استان‌های ما وجود دارد چرا محصولی بکاریم که موجب کم آبی شود و یا در فروش آن‌ها دچار مشکل شویم؟ ما باید در سطح ملی نگاه‌مان را با داشته‌هایمان سازگار کنیم.
وی در خصوص وظیفه دولت و مجلس در این موضوع گفت: مجلس موظف است از دولت الگوی توسعه بخواهد، یکی از رئوس استیضاح وزیر جهاد کشاورزی نداشتن الگوی کشت بود. دولت باید وارد شود و هر استان و شهری را بنا به فراخور اقلیمی‌سامان بدهد تا سازگار با منطقه قواعد کلی کشاورزی در کشور داشته باشیم که بر اساس کم بارشی و شرایط اقلیمی‌تنظیم شده باشند. تا چنین الگویی نباشد هیچ امیدی به آینده کشاورزی کشور وجود ندارد.
دانشگاهیان دست از سیاه‌نمایی بردارند و راهکار ارائه دهند
نماینده درگز در مجلس شوری اسلامی‌تصریح کرد: باید فراتر از کشاورزی فکر کرد، برخی محصولات نباید در ایران کشت شوند. جهاد کشاورزی حدود سه هزار محقق دارد اما یک بار ایده و الگوی مناسبی برای کشاورزی ارائه نداده‌اند. دانشگاهیان باید از نقدهای پوچ و توخالی که خروجی ندارد، گرفتن امید از مردم، تخریب دولت‌ها، تاریک نشان دادن آینده و سیاه نمایی دوری کنند و و به عنوان محقق راهکار ارائه دهند.
انتقال آب از خلیج فارس به خراسان نشدنی است
عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی‌در خصوص طرح انتقال آب از خلیج فارس به خراسان گفت: بحثی ایجاد شده تا آب مورد نیاز صنعت را از خلیج فارس به مشهد انتقال دهند، این طرحی نشدنی است چرا که مشهد 985 متر از سطح دریا بالاتر است و پمپاژ آب دریا به این ارتفاع بسیار هزینه‌بر است علاوه بر اینکه آب دریا در هرلوله‌ای رسوب کرده و آن را می‌بندد.
وی در پایان گفت: رویکرد ما باید وسیع‌تر از کشاورزی باشد و این که کشاورزی و صنعت یکدیگر را متهم کنند به مصرف زیاد آب، هیچ حاصلی ندارد. ما هرساله در درگز دچار سرمازدگی محصولات می‌شویم پس نباید آن‌ها را بکاریم، تا کی باید به صندوق‌های بیمه فشار وارد کنیم؟ باید چاره‌ای اساسی برای این مشکلات اندیشید.
آنچه از گفته‌های کارشناسان امر بر می‌آید این است که طرح اصلاح الگوی کشت از چنان اهمیت ویژه‌ای در آینده کشور برخوردار است که تعلل در برنامه‌ریزی آن یکی از محورهای استیضاح وزیر جهادکشاوزی شده است. این طرح به صورت پایلوت تاکنون در تنها در استان قم اجرا شده است که برآورد مسئولین حاکی از حفظ منافع کشاورزان است و در صورت اجرا نشده الگوی کشت دولت باید خود را برای پرداخت ضررهای بیشتر آماده کند.
البته به این طرح انتقاداتی نیز وارد است که «صبح‌امروز» در شماره‌های آتی به آن خواهد پرداخت.
گزارشی از رضا شجاع