ضرورت گفت‌وگوی ملی
روز دوشنبه اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهور به نقد عملکرد دولت در موضوع گفت‌وگو با جریان‌های سیاسی کشور و نخبگان پرداخت و گفت: «ما به خودمان هم این نقد را وارد می‌کنیم که به عنوان دولت گفت‌وگویی با اصولگرایان، اصلاح طلبان و نخبگان نداریم و باید خلا گفت‌وگو را پر کنیم. عبور از چالش‌ها ممکن است و اصلاحات اقتصادی و سیاسی که باید اتفاق بیفتد در همین چارچوب موجود ممکن است ولی به عنوان پیش نیاز باید سرمایه اجتماعی را‌ترمیم کنیم و باب گفت‌وگو را باز کنیم که مطمئنم با همدلی و همراهی نخبگان کشور ممکن می‌شود.»
نقش تکثرگرایی در دمکراسی
پلورالیسم یا همان تکثرگرایی یکی از پارامترهای مهم دموکراسی در نظام‌های سیاسی جهان است. اینکه احزاب گوناگون با اندیشه و افکار متفاوت فرصت دست‌یابی به قدرت را داشته باشند و در یک رقابت سیاسی نظر مردم را به خود جلب کنند تا در نهایت مردم تصمیم گیرنده سرنوشت خود باشند. برای شکل‌گیری یک دموکراسی دست‌کم دو حزب لازم است تا مانع از تشکیل یک دولت انحصاری شود.
بدیهی است که این تکثرگرایی به معنای هرج و مرج سیاسی نیست و احزاب و جریان‌ها در دموکراسی‌ها مطابق با قانون اساسی با یکدیگر رقابت می‌کنند. هرکدام از آنها روش‌های خاص خود را پیش می‌برند اما منافع ملی را قربانی نمی‌کنند. ایران اگرچه دارای احزاب تعیین کننده نیست اما دو جبهه اصلی در صحنه سیاست امروز تعیین کننده هستند. اصلاح طلبان و اصولگرایان که در دست‌یابی به قدرت و در میدان‌هایی چون انتخابات با یکدیگر رقابت می‌کنند.
دو جریان سیاسی که در موضوعات مختلف با یکدیگر تفاوت دیدگاه دارند. اگر یک تحلیل محتوا روی موضوعاتی نظیر اقتصاد، سیاست خارجی، فضای باز سیاسی، فضای مجازی، موضوعات شهروندی و زنان انجام شود به خوبی تفاوت میان این دو جریان با یکدیگر احساس خواهد شد. تفاوت‌ها در سایر کشورها نیز ذیل همین موضوعات یا مواردی دیگر قابل رویت است.
ضرورت بازگشت تکثر
در کشور، مدتی است موضوعی به‌نام گفت‌وگوی ملی مطرح شده است. هرچند ابتدا با نام آشتی ملی مطرح شد اما درنهایت آنچه امروز در محافل سیاسی و رسانه ای مطرح می‌شود تاکید بر گفت‌وگوی ملی است. حوادث سال‌های گذشته منجر به نوعی یک‌جانبه‌گرایی اصولگرایان در مدیریت کشور شد. با این حال ائتلاف اصلاحات و اعتدال در سال 92 بار دیگر منجر به تغییر صحنه سیاسی کشور از یک‌جانبه‌گرایی به تکثر شد.
در واقع با حضور حسن روحانی در پاستور بار دیگر شرایط برای بازگشت اصلاح طلبان به عرصه سیاسی فراهم شد هرچند جریان اصلاحات همچنان با برخی محدودیت‌ها روبه روست و نمی‌توان گفت که به طور برابر شانس رقابت با اصولگرایان را دارد با این حال اصلاح طلبان توانستند انتخابات ریاست جمهوری و شورای شهر 96 را مدیریت کنند. اما گفت‌وگوی ملی چه اهدافی را دنبال می‌کند؟ آیا این گفت‌وگو می‌تواند شرایط برابری را برای رقابت دو جریان سیاسی فراهم کند؟ آیا گفت وگوی ملی می‌تواند منجر به انسجام بیشتر در موضوعاتی چون امنیت ملی شود؟ جایگاه قانون اساسی در این گفت‌وگو کجاست؟
یک بام و دو هوای اصولگرایان
می‌توان گفت اکثریت اصولگرایان با چنین گفت‌وگویی مخالف هستند. محمدرضا باهنر نماینده اصولگرای ادوار مجلس از موافقان محسوب می‌شود. او در آخرین مصاحبه خود در گفت‌وگو با روزنامه خراسان گفت:«ما اصلاح‌طلبان را به طور عام فتنه‌گر نمی‌دانیم، مثلا آقای عارف قابل مذاکره است یا برخی اعضای تشخیص مصلحت نظام مثل مجید انصاری حتی در رده‌های بالاتر مثل موسوی‌خوئینی‌ها. او شخصیتی است که کاملا می‌شود مورد مذاکره قرار بگیرد.»
پیش از این حجت‌الاسلام غلامرضا مصباحی مقدم سخنگوی جامعه روحانیت مبارز نیز که از‌موافقان گفت‌وگوست گفته بود:«یک مانع بزرگ برای عدم استقبال از پیشنهاد اصلاح‌طلبان می‌بینم و آن این است که اصلاح‌طلبان هنوز مواضع خود را نسبت به فتنه 88 اعلام نکرده و به نحوی آن مسیر را ادامه می‌دهند.» از این موافقان نیم‌بند که بگذریم مخالفان چنین گفت‌وگویی در میان اصولگرایان کم نیست.
حمیدرضا ترقی، عضو ارشد حزب موتلفه اسلامی در پاسخ به یک سوال درباره گفت‌وگوی ملی گفته بود:«وقت مردم را بیخود صرف اینکه این حزب با آن حزب صحبت و آشتی کند، نگیرید.» از سوی دیگر در اواخر آذر ماه آیت‌ا… محمدعلی موحدی کرمانی دبیر کل جامعه روحانیت مبارز با اشاره به ادعای مطرح شده مبنی بر آمادگی جامعه روحانیت برای گفت‌وگو با مجمع روحانیون مبارز، گفت:«به‌هیچ‌عنوان چنین بحثی که جامعه روحانیت بخواهد با مجمع روحانیون، گفت‌وگو کند، مطرح نبوده است و بنده به عنوان دبیر کل چنین موضوعی را از اساس تکذیب می‌کنم.»
نماینده اسبق مشهد و کلات در مجلس شورای اسلامی در پاسخ به این سوال که برخی رسانه‌ها به نقل از حجت‌الاسلام مصباحی مقدم نوشته‌اند که جامعه روحانیت منعی برای گفت‌وگو با مجمع روحانیون ندارد، گفت:«نمی‌دانم این اظهارات به نقل از آقای مصباحی مقدم درست نقل‌شده است یا نه، اما اگر ایشان چنین حرفی زده، حرفش اشتباه بوده است چون ما به‌هیچ‌عنوان چنین بنایی نداشته ونداریم.
استقبال اصلاح طلبان از طرح گفت‌وگوی ملی
اما اکثریت اصلاح طلبان از چنین گفت‌وگویی استقبال کرده اند. پیش از این محمدرضا عارف با اشاره به تشکیل کمیته «گفت‌وگوی ملی» در فراکسیون امید و پیگیری این موضوع از مدت‌ها قبل، اعلام کرد:«از ابتدا تحت‌عنوان گفت‌وگوی ملی این بحث را دنبال کردیم و به این مسئله باور داریم.» نماینده اصلاح‌طلب مردم تهران در مجلس شورای اسلامی خاطرنشان کرد:«بر این اساس بر آن هستیم که درصورت فراهم شدن زمینه‌های لازم در مجلس، این مهم را بیرون از مجلس نیز پیگیری کنیم.» درحالی که اصلاح طلبان پیروز انتخابات ریاست جمهوری و شورای شهر بوده‌اند چرا اصلاحات از لزوم گفت‌وگوی ملی می‌گوید؟
ثبات در سایه وحدت ملی
به نظر می‌رسد گفت‌وگوی ملی را دقیقا باید ذیل قانون اساسی و در جهت حفظ منافع ملی ایران قلمداد کرد. در واقع قرار نیست هیچ یک از طرفین ایدئولوژی یا خواسته‌های خود را در موضوعات مختلفی چون سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و… به دیگری تحمیل کنند. این گفت‌وگو می‌تواند شرایطی را فراهم کند که در محیط سیاسی با ریسک کم دو طرف در جهت بهبود جامعه حرکت کنند. در واقع آنچه اهمیت دارد تقویت سیاست داخلی و خارجی ایران در محیط آنارشیک جهان و به ویژه خاورمیانه است. به همین دلیل برای این گفت‌وگو تنها یک پیش‌شرط را می‌توان تصور کرد و آن منافع ایران است.
تحلیلی از علی روغنگران