«شاهنامه» پناهگاه ملی ایرانیان است
چهل و یکمین همایش میان فصلی موسسه خردسرای فردوسی «همزمان با میلاد فرخنده حضرت زهرا(س)» در سالن همایش‌های ساپکو مشهد برگزار شد. در این همایش دکتر محمدجعفر یاحقی مدیر موسسه خردسرای فردوسی، دکتر محمدرضا راشدمحصل، دکتر علیرضا قیامتی، دکتر هما زنجانی‌زاده، دکتر گیتی فلاح رستگار، تعدادی از اعضای شورای اسلامی شهر مشهد، اساتید، فرهیختگان و علاقه‌مندان در حوزه فرهنگ و تاریخ و ادبیات حضور داشتند.
شاهنامه و فرهنگ ملی
دکتر قیامتی درباره نقش شاهنامه در فرهنگ و هویت ملی اظهار داشت: هیچ اثری مانند شاهنامه در تدوین ملیت ایرانی نقش ندارد و البته نام ایران و ایرانی بیش از 1700 مرتبه در شاهنامه آمده است و این نشان از دوراندیشی و خرد فردوسی است که از همان ابتدا آرمان و هدف خود را مشخص کرده است. به جرات می‌توان گفت این فردوسی و شاهنامه است که روح ایران کهن را در تار‌و پود وکالبد ایرانیان دمید و تا روزگار ما هویت ایرانی را نگه داشته است. شاهنامه به‌واقع تثبیت فرهنگ و هویت ایرانی است و اعلام استقلال ایرانی است. شاهنامه ققنوس‌وار، هویت ایرانی را از خاکستر برکشید و به اوج رساند، شاهنامه در اصل جهان آرمانی ایرانیان و سراسر شور و شادی، خردمندی و دادگری، پهلوانی و گردن فرازی است.
این شاهنامه‌پژوه و استاد ادبیات درباره ارزش شاهنامه گفت: اگر شاهنامه نبود با وجود یورش اقوام و قبایل بیگانه به این سرزمین، چه بسا اساطیر و فرهنگ آنان در اذهان مردم رسوب می‌کرد و باقی می‌ماند و زبان، هویت و اسطوره‌های آنان جایگزین فرهنگ ایرانی می‌شد و آن زمان دیگر سخن از ایران و ایرانی بی‌معنا بود و افتخار به‌گذشته باستانی جایگاهی نداشت. کار شاهنامه نسبت به فرهنگ ایرانی در اصل شگفت‌انگیز و در حد اعجاز و معجزه قرار داشت. شاهنامه برای ایرانیان در طول تاریخ، تاریخ واقعی و مدون بوده است و خود حکیم هم چنین نگاهی داشته است. برای ایرانیان هیچ‌گاه پادشاهی فریدون و منوچهر اسطوره نبوده است و از واقعیت‌های زندگی قرار داشت، به‌همین خاطر در بیشتر مواقع به آن پناه می‌بردند و شاهنامه و فردوسی پناهگاه ملی ایرانیان است.
قیامتی اشاره‌ای به آموزه‌های اخلاقی در شاهنامه کرد وگفت: برای ما ارزش شاهنامه به الفاظ و صنایع و آرایه‌های ادبی نیست که البته آن بخش شاهکار و خداوند‌گار سخن فردوسی است، ولی ارزش شاهنامه در آرمان فردوسی نهفته است، در دادگری و آموزه‌های انسانی نهفته است، و در هویت ایران شکل گرفته است. وی بیان داشت: شعر فردوسی غزل نیست که احساسات شخصی را بیان کند، شعر فردوسی قصیده عنصری و فرخی نیست که ستایش حاکمان بیگانه را بکند، شعر فردوسی هویت و شناسنامه ملی ایرانیان است. فردوسی می‌توانست با همراهی غزنویان به‌بهترین امکانات دنیوی برسد، ولی چه اتفاقی افتاد که در زمانه‌ای که ایران دوستی گناه بزرگی بود و پایبندی به آیین‌های ملی گناهی بس نابخشودنی شمرده می‌شد فردوسی تمام وجود خودش را وقف شاهنامه می‌کند و تمام هم و غم خود را در شاهنامه می‌گذارد. تمام دغدغه فردوسی در این است تا خدواند عمری به او بدهد که این نامه شهریاران و فرهنگ ایرانی به‌نسل‌های بعدی منتقل کند وتمام سرمایه خود را در شاهنامه می‌گذارد.
استاد دانشگاه درباره مقایسه شاهنامه با دیگر حماسه‌های برتر دنیا گفت: زمانی شاهنامه را با دیگر حماسه‌های دنیا مقایسه می‌کنیم متوجه ارزش کار فردوسی می‌شویم، هیچ شاعر حماسه‌سرایی نیست تا تمام عمرش را صرف یک کتاب و یک آرمان و هدف بکند و فردوسی فرهنگ ایران زمین را زنده نگه داشت. با وجود هومر تمدن یونان منقرض می‌شود ولی با شاهنامه تمدن ایرانی باقی ماند وهیچ‌گاه محو نشد، به‌خاطر همین بسیاری از حماسه پژوهان معتقدند شاهنامه فردوسی برتر از حماسه ایلیاد و اودیسه است.
قیامتی درباره جایگاه و مقام زن در شاهنامه گفت: محور بعضی جنگ‌ها در حماسه ایلیاد و اودیسه جنگ برای تصاحب زن است ولی در شاهنامه زنان در بالاترین موقعیت قرار دارند، در آن‌جا زنان در بند هوس مردان گرفتار هستند ولی در شاهنامه زنی چون «گردآفرید» گاه در میدان رزم و یا چون تهمینه و رودابه در مقام و جایگاه رفیع همسری و مادری قرار دارند.
مسائل اجتماعی زنان
در ادامه مراسم دکتر هما زنجانی‌زاده به بررسی مسائل اجتماعی زنان پرداخت وگفت: از سال 1970 میلادی مسائل زنان توسط زنان مورد بحث قرار می‌گیرد نه با این هدف که درباره زنان باشد بلکه برای زنان باشد و به‌منظور تغییر موقعیت آنان در جامعه باشد. وقتی به مسائل زنان و برای آنان برنامه‌ریزی بشود منظور تمام جامعه است ولی مسائل زنان قدمت تاریخی دارد و اگر امروز مطرح می‌شود نه به معنای نبود آن در گذشته است.
این استاد جامعه شناس اشاره‌ای به وضعیت بحران در جامعه کرد و گفت: این بحران انواع گوناگونی در جامعه دارد مانند بحران آموزشی، بحران خانوادگی، بحران اقتصادی و… این بحران وضعیت بسیار خطرناکی ایجاد می‌کند و اگر عناصر درون سیستم تغییری نکند، تمام سیستم از بین خواهد رفت. طبیعی است زن و مرد از لحاظ فیزیولوژی متفاوت باشند ولی این تفاوت سبب نمی‌شود یکی تمامی امتیازها و قدرت در دست داشته باشد و دیگری تابع او باشد.
زنجانی‌زاده اشاره‌ای به تحصیلات دختران در حوزه دانشگاهی کرد وگفت: زنان و دختران در تنها سیستمی که بسیار خوب درخشیدند حوزه آموزشی است، هرچند دسترسی به‌آموزش پیشرفته و تکمیلی هنوز راهی بسیار است و برابری رسیدن به این فرصت‌ها در سیستم آموزشی وجود ندارد. در هرصورت دختران ما این‌قدر در حوزه دانشگاهی پیشرفت کردند و جلو رفتند تا جامعه مردان احساس خطر کردند و اکنون 65 درصد از دانشجویان دختران هستند. دختران ما متأسفانه نتوانستند در بعضی از رشته‌های دانشگاهی ورود پیدا کنند ولی باز هم برای جامعه زنان و دختران ایرانی خوب است که مجهز به سلاح دانش هستند، البته دانش دیگری برای زنان و دختران ما لازم است و آن مجهز شدن به تفکر انتقادی و منظور از تفکر انتقادی یعنی شناخت از مسائل روز جامعه است.
***
در حاشیه این مراسم اجرای شاهنامه‌خوانی زورخانه‌ای توسط مهدی ارغوانی انجام شد، همچنین بانوی روشندل سمانه مصدقی به اجرای زیبای شاهنامه خوانی پرداخت و در پایان این برنامه نقل حماسی ترکمنی توسط گروه «نوای صحرای گلستان» انجام شد که مورد استقبال زیاد حاضرین در سالن قرار گرفت و به‌رسم یادبود از طرف خردسرای فردوسی از تمامی این هنرمندان تقدیر شد.
گزارشی از مرجان فرهمند