«راهنما» گم شده در گردشگری!
2 اسفند مصادف با روز جهانی راهنمایان گردشگری است. این نامگذاری به سال 19909 بر می‌گردد زمانی که 15 کشور در جهاندر جشن انحمن راهنمایان جهان شرکت کردند، از آن روز تا کنون تعداد راهنمایان گردشگری در جهان و به طبع آن ایران پیشرفتی دوچندان داشته است.
آن‌ها به عنوان سفیر صلح در دنیا شناخته می‌شوند، چرا که به عنوان یکی از اصلی‌ترین افراد در ارتباط با گردشگران شناخته می‌شوند. کسانی که در کمک به جوامع محلی، شناساندن ظرفیت‌های کشور و نگهداری از میراث ملموس و ناملموس کشور همیشه پیشتاز بوده‌اند.
بر اساس تعریف فدراسیون جهانی انجمن راهنمایان تور، راهنمای تور«شخصی است که بازدیدکنندگان را بر اساس زبان انتخابی آن‌ها راهنمایی می‌کند و میراث فرهنگی و طبیعی یک ناحیه را تفسیر می‌کند و این شخص به طور معمول صلاحیت راهنمایی در یک منطقه خاص را دارد که عموماً از طرف مسئولان به رسمیت شناخته می‌شود.»
وظایف و حوزه کاری راهنمای گردشگری با مدیر تور (لیدر تور) متفاوت است؛ اما در بسیاری موارد چون مدیر تور وظایف مربوط به راهنمای گردشگری را نیز انجام می‌دهد و تفکیک آن‌ها از یکدیگر سخت می‌شود.
او همان کسی است که باید حافظه قوی، روابط عمومی بالا، ظاهر آراسته و مسئولیت پذیری زیادی داشته باشد. همیشه در دسترس بودن او ممکن است برخی مسافران را به اشتباه بیاندازد و بخواهند که همه نیازهای آن‌ها را برآورده کند. به خصوص در کشوری که نتوانسته جایگاه و امنیت شغلی آن‌ها را به مردمش بشناسد. در شرایطی که آینده اقتصاد در صنعت گردشگری سنگینی می‌کند. باید دشواری‌های این شغل را به مردم شناساند.
به مناسبت فرا رسیدن این روز به سراغ دو تن از فعالین این حوزه رفتیم. گفت‌وگوی ما را در ادامه می‌خوانید؛
راهنما خط مقدم گردشگری است
یک پژوهشگر و فعال حوزه گردشگری گفت: راهنمای گردشگری در پیشانی و خط مقدم گردشگری است، چون مهمان زنانی که وارد می‌شود با اولین کسی که روبرو می‌شود و بیشترین کسی که باید با او باشد راهنما است. پس چون راهنما ابتدای فرآیند گردشگری و هدایت‌کننده آن است باید دارای یک‌سری ویژگی‌های فردی و تخصصی باشد.
رضا رضوانی در گفت‌وگو با خبرنگار صبح‌امروز افزود: ویژگی‌های فردی بحث گسترده‌ای است چون راهنما نماینده یک جامعه است و باید ظاهر، پوشش و گفتار مناسب داشته باشد. البته این نیست که فرد حتما باید بسیار زیبا و خوش‌پوش باشد چون ویژگی‌های تخصصی می‌تواند پوشاننده این ظواهر باشد اما در کل باید بخاطر شرایط کاری سخت و متفاوت از شرایط جسمی مناسب برخوردار باشد.
تسلط بر زبان، تاریخ و جغرافیا لازمه راهنما بودن
وی ادامه داد: نکته بعدی تسلط بر زبان‌های مختلف است چون مهم‌ترین و اصلی‌ترین راه ارتباط زبان است و البته داشتن فن بیان خوب است. چون به هر نقطه‌ای که سفر می‌شود باید راهنما بتواند به خوبی صحبت کند و از ویژگی‌ها مکان صحبت کند.
رضوانی تصریح کرد: علاوه بر زبان فرد باید دانش کافی نسبت به مکان‌هایی که سفر می‌کنند داشته باشیم چون عموم گردشگران خارجی، مخصوصا اروپایی‌ها قبل از سفر به کشور ما چندین کتاب در مورد آن مطالعه کرده‌اند که حتی گاهی بیشتر از خود راهنما است و عدم اطلاعات کافی موجب ناراحتی و زدگی گردشگر می‌شود.
وی افزود: از طرفی راهنما باید از جغرافیای مکان‌های مختلف نیز آگاه باشد چون راهنما باید قبل از بردن هر تور خود به آن‌جا رفته باشد و به نقاط مختلف مسلط باشد. در غیر این صورت اعتماد گردشگر سلب می‌شود.
این پژوهشگر و فعال حوزه گردشگری گفت: این شغل ویژگی‌های اخلاقی بسیاری از جمله ایثار و مسئولیت‌پذیری را می‌طلبد، یک راهنما باید آخرین نفر یک تور باشد که غذا می‌خورد و در کل تمام احتیاجات گردشگر را در حدود معقول و قانون برطرف سازد.
سیاست‌گذاری در گردشگری مشکل دارد
رضوانی در خصوص جایگاه راهنمایان گردشکری در کشور ابراز کرد: به طور کلی در کشور ما گردشگری مهجور واقع شده است و هیچ‌گاه برنامه دقیقی در این زمینه نداشتیم. در کشور ما دو نظر در خصوص گردشگری وجود دارد که یک عده در یک نگاه اقتصادی می‌گویند باید اجازه دهیم گردشگر وارد شود چون به اقتصاد کمک می‌کند و یک عده با نگاه ارزش‌گرایانه می‌گویند اگر توریست‌های زیادی وارد شهرها شوند ارزش‌های فرهنگی ما را مختل می‌کنند.
وی ادامه داد: اما نگاه هر دو منطقی به نظر نمی‌آید و البته هنوز هیچ جمع‌بندی در این خصوص صورت نگرفته است و این نشان می‌دهد در سیاست‌گذاری مشکل وجود و هر زمان حل شود می‌توان در خصوص اهمیت متخصص بودن راهنمای گردشگر صحبت کنیم.
قرار بود به آمار 10میلیون گردشگر برسیم
رضوانی تصریح کرد: ما از برنامه یکم تا ششم توسعه گردشگری را لحاظ کرده‌ایم اما چقدر رشد داشته‌ایم؟ افق 1404 رقم 20 میلیون گردشگر را پیش‌بینی کرده و باید سالی پنج درصد رشد می‌داشتیم یعنی تا کنون باید به رقم 10 میلیون می‌رسیدیم، آیا چنین اتفاقی افتاده است؟ رقم اعلام شده پنج و نیم میلیون است اما آیا این آمار واقعی است؟ شغل راهنمای گردشگر جزوی از سیستم گردشگری است و مسلما متاثر از مشکلات است.
شهرداری و دیگر سازمان‌ها دست از تصدی‌گری بردارند
وی در خصوص استفاده از افراد غیر متخصص در شهرداری و دیگر سازمان‌ها به عنوان راهنما گفت: وقتی یک فرد تحصیلاتی و تخصص در یک زمینه دارد قطعا با افراد دیگر جامعه متفاوت است، من بارها در مکان‌های مختلف دیده‌ام که راهنماهای غیر متخصص با نگاه‌های اشتباه و اطلاعات اشتباه گردشگر را گمراه می‌کنند.
این پژوهشگر و فعال حوزه گردشگری ادامه داد: متاسفانه این راهنماها اطلاعات تخصصی ندارند و به روش متداول کسب اطلاعات در کشور ما یعنی روش شنیداری توانسته‌اند اطلاعات محدودی را به دست بیاورند و از طریق منبع موثقی تحقیق نکرده‌اند. البته باید به این نکته نیز توجه کرد که بین راهنماهای متخصص نیز از نظر کیفیت و اطلاعات تفاوت زیادی وجود دارد اما وجود افراد غیرمتخصص ضربه بدی به این شغل و البته سیستم گردشگری می‌زند و آن‌ها را زیر سوال می‌برد چرا که به شعور مخاطب توهین شده است.
وی افزود: چیزی که انجمن راهنمایان تور می‌خواهد حقوق ثابت و مشخص راهنماها است که اکثر سازمان‌ها چنین چیزی را قبول نمی‌کنند به همین دلیل از چنین افراد ناآگاهی استفاده می‌کنند. به نظر من شهرداری باید سازمان دهنده باشد نه این که خود تصدی‌گری کند، کافی است بستر را فراهم کند تا بخش خصوصی این کار را به خوبی انجام دهد.
راهنما تاثیر مستقیم در جذب گردشگر دارد
در ادامه به سراغ یک راهنمای تور پیشکسوت رفتیم تا از نگاه تجربه و تخصص او به این شغل نگاهی دقیق‌تر داشته باشیم.
یک راهنمای گردشگری کهنه‌کار گفت: شغل گردشگری در دنیا بسیار شناخته شده است اما در کشور ما نه تنها این شغل بلکه صنعت گردشگری هنوز نتوانسته به جایگاه مناسبی دست پیدا کند. وضعیت گردشگر در مشهد نیز بیشتر به سمت زائر سوق پیدا کرده که عموما اعراب هستند و چندان به معنای واقعی گردشگر نداریم.
علی‌اصغر فیروز افزود: جایگاه راهنما به عنوان پیشانی این صنعت و کسی که باید فرهنگ و تاریخ کشور را برای فرد گردشگر معرفی کند بسیار از اهمیت بالایی برخوردار است. راهنما سفیر صنعت توریست است و تاثیر مستقیم در جذب توریست از کشورهای خارجی دارد.
راهنمای غیرمتخصص به فرهنگ ما ضربه می‌زند
وی ادامه داد: برخی از استان‌ها مثل شیراز، اصفهان و کرمان که از سایت‌ها و مکان‌های تاریخی زیادی برخوردارند تعداد گردشگر خوبی دارند اما مشهد بخاطر بعد مسافت و شرایط مذهبی شهر کمی از این صنعت دور افتاده است و راهنماها نمی‌توانند به خوبی فعالیت کنند.
فیروز در پایان گفت: متاسفانه در کشور ما، مخصوصا در شهر مشهد تعداد بسیاری راهنمای غیر متخصص وجود دارد که علاوه بر صدمه زدن به فرهنگ کشور به واسطه اطلاعات غلط، باعث رکود در بازار کاری راهنماهای متخصص می‌شوند چرا که این افراد با زد و بند و ارتباط گرفتن با هتل‌ها به نحوی برای خود یک بازار سیاه ایجاد کرده‌اند.
گزارشی از رضا شجاع