ما مدرسه را دوست داریم
دختر جوانی در حالی که دست فرزندش را گرفته بود و برایش لوازم التحریر می‌خرید، بی توجه به من و اطرافش بی اختیار اشک می‌ریخت. شدن ناراحتی او مانع از این شد که بدون جویا شدن دلیل اندوهش از مغازه بیرون بیایم. او گفت متولد یکی از شهرهای مرزی استان ماست و با اصرار والدینش در 13 سالگی ازدواج کرده است.
لیلا که با 22 سال سن، اکنون مادر دختری 6 ساله بود، از علاقه شدیدش به معلمی گفت؛ علاقه‌ای که باعث شده بود از همان ورود به دبستان با هدف تحقق بخشیدن به آن با همه کمبودها و سختی‌ها درس بخواند، اما در نهایت یک ازدواج اجباری همه رویاهاش را سوزانده بود.
او اکنون امیدوار بود که دختر 6 ساله‌ای بتواند با موفقیت اندوه گذشته او را التیام بخشد.
آمارهای مختلفی که جسته و گریخته منتشر می‌شود از ترک تحصیل 50 درصد دختران در مناطق مرزی کشور حکایت دارد؛ موضوعی که می‌تواند استعدادهای بسیاری را به سرانجامی مشابه لیلا برساند و دلایل مختلفی نیز برایش عنوان می‌شود.
در همین راستا «صبح امروز» به سراغ مسئولین اداره کل آموزش و پرورش خراسان رضوی در حوزه‌های آموزش و مشاوره رفته است تا ضمن جویا شدن وضعیت کنونی استان از این حیث، برنامه‌های در حال انجام برای تحقق عدالت آموزشی و راه‌کارهای ممکن را مورد بررسی قرار دهد.
85 درصد بازماندگان از تحصیل در استان به مدرسه بازگشته‌اند
معاون آموزش ابتدایی اداره کل آموزش و پرورش خراسان رضوی در گفتگو با «صبح امروز» با اشاره به آمار بازماندگان از تحصیل در استان، گفت: آماری که ما داریم با آن چیزی که به صورت پراکنده منتشر می‌شود متفاوت است و آن‌ها هرگز مورد تأیید ما نیستند. بر اساس آخرین آماری که از سمت وزارت آموزش و پرورش به ما اعلام شده است، 4783 دانش آموز استان در مقطع ابتدایی بازمانده از تحصیل بوده‌اند که حدود 48 درصد این تعداد را دختران شامل می‌شوند.
ابوالحسن حقیقی با تأکید بر تلاش همه جانبه آموزش و پرورش و مسئولین برای بازگشت به مدرسه این بازماندگان از تحصیل در استان، افزود: بعد از اینکه به طور رسمی وزارت آمار مربوطه به این دانش آموزان به همراه کد ملی آن‌ها را اعلام کردند، ما به 47 منطقه در استان این اطلاعات ارسال کردیم و خوشبختانه تا الان بیش از 85 درصد این دانش آموزان شناسایی و جذب تحصیل شده و به مدرسه بازگشته‌اند و 15 درصد باقیمانده هم پس از شناسایی در مسیر انجام فرایند برای جذب قرار دارند.
دختران بازمانده از تحصیل در مناطق مرزی استان کمتر از 5 درصد هستند
وی در واکنش به اماری که از برخی مسئولین در خصوص ترک تحصیل 50 درصد دختران در مناطق مرزی کشورمان منتشر شده است، این موضوع را در مورد استان خراسان رضوی به شدت رد کرد و ادامه داد: ما در استان 137 هزار دانش آموز در 8 منطقه مرزی داریم و با این احتساب آمار بازماندگان از تحصیل که داریم بسیار پایین است و حتی میزان آن را می‌توان حدود 4 تا 5 درصد اعلام کرد. این آمار هرگز در خراسان رضوی به 50 درصد نرسیده و نخواهد رسید.
معاون آموزش ابتدایی اداره کل آموزش و پرورش خراسان رضوی با اعلام این که افزایش پوشش تحصیلی در راستای توسعه عدالت آموزشی شعار و هدف ماست، اضافه کرد: ما از همه دستگاه‌ها، نهادها، گروه‌ها و افرادی که می‌توانند، انتظار داریم به آموزش و پرورش کمک کنند تا شاخص پوشش تحصیلی در خراسان رضوی را افزایش دهند. ما به مناطق اعلام کرده‌ایم که به هیچ عنوان این افراد بازمانده از تحصیل را رها نکنند و هر طور شده شرایط برای بازگشتشان به مدارس را فراهم آورند. امروز به جرئت می‌توان گفت، اگر خانواده‌ای در ادامه تحصیل فرزندش مشکل اقتصادی داشته باشد، ما به طرق مختلف آن را حل می‌کنیم و هیچ فردی به دلیل مشکلات مالی نباید پشت درب مدارس بماند.
رصد خانه به خانه برای توسعه عدالت آموزشی در مناطق مرزی استان
حقیقی با پرداختن به تلاش‌های صورت گرفته برای افزایش عدالت آموزشی در مناطق مرزی استان، گفت: ما در مناطق مرزی چند دسته دانش آموز داریم که شمال دانش آموزان عشایری، دو زبانه و … هستند. بیشتر این دانش آموزان عشایر هستند که در نقاط مرزی ساکن بوده و 6785 تعداد را شامل می‌شوند. از این گروه حدود 46 درصد و به عبارتی 3033 دانش آموز دختر هستند. ما افزایش پوشش تحصیلی را در راستای تحقق عدالت آموزشی می دانیم و برای رسیدن به این هدف؛ ورود بسیار دقیق و رصد خانه به خانه را دنبال می‌کنیم.
وی با اشاره به مواردی مانند ازدواج‌های زودهنگام، مسائل اقتصادی، ممانعت از تحصیل توسط والدین، کار و … به عنوان دلایل ترک تحصیل دختران در استان، افزود: ما حتی از سازمان‌های مردم نهاد در این زمینه کمک گرفته‌ایم و اکنون تعدادی از این سازمان‌ها به امر اطلاع رسانی و آکاهی بخشی به خانواده‌ها مشغول هستند. خانواده‌ها باید بدانند که ممانعت از تحصیل فرزندان طبق تبصره چهار قانون حمایت از کودک جرم محسوب می‌شود و ما می‌توانیم به عنوان مدعی العموم از آن اولیا شکایت کنیم.
از کلاس‌های یک دانش آموزی تا فعالیت مدارس مختلط
معاون آموزش ابتدایی اداره کل آموزش و پرورش خراسان رضوی در خصوص وضعیت مدارس مختط در استان که یکی از دلایل ممانعت خانواده‌ها برای ادامه تحصیل دختران در مناطق مرزی هستند، تأکید کرد: مدارس مختلط ما در مناطق مرزی در دوره اول دبستان به دلیل جمعیت کمشان شاید دایر باشند. ما در مناطق عشایری در استان 5 مدرسه داریم که با یک دانش آموز تشکیل می‌شود و 76 مدرسه در این مناطق داریم که تعداد دانش آموزان آن‌ها زیر 10 نفر هستند. طبیعتاً در این موارد مدارس مختلط هستند که باز هم مورد تأیید ما نیست و اگر امکانات و شرایط اجازه بدهد به سمت تفکیکش حرکت می‌کنیم. سیاست ما تفکیک است و به همین دلیل تعداد مدارس مختلط رو به کاهش است؛ مگر مواردی که شرایط ممکن نباشد.
حقیقی از اهمیت بالای ادامه تحصیل دختران برای آموزش و پرورش خبر داد و خاطرنشان کرد: ما با رویکرد عدالت آموزشی، سال گذشته در مناطق عشایری مدارس دوره متوسطه اول را برای تحصیل دختران دایر کردیم و امسال هم دوره متوسطه دوم را در مناطق مرزی ترکمنستان که عشایرنشین هستند اضافه کردیم تا پوشش تحصیلی در حد امکان بالا رود.
ازدواج دختران، عامل اصلی ترک تحصیل دختران در استان
رئیس اداره مشاوره تربیتی و تحصیلی اداره کل آموزش و پرورش خراسان رضوی در گفتگو با «صبح امروز» به وظایف حوزه مشاوره در مدارس برای مهیا ساختن شرایط ادامه تحصیل دختران اشاره کرد و گفت: در بحث مشاوره مبنای کار ما تحقیقات علمی و میدانی است و در حوزه ترک تحصیل دختران مهمترین عامل بحث ازدواج دختران در استان است. در کنار این بحث کار و تعصبات خانواده و عدم انگیزه هم وجود دارد. فقر مالی و فرهنگی خانواده هم در این موضوع اثرگذار بوده که بیشتر از همه عامل ازدواج زودهنگام دختران محسوب می‌شود.
سمیه عسکریان، در این باره افزود: در مناطق شهری یک نوع نگاه وجود دارد که اگر دختران زودتر ازدواج کنند شاید درگیری آن‌ها با آسیب‌های اجتماعی مختلف کمتر باشد و در مناطق روستایی یا سبک فرهنگی و تربیتی که در خانواده‌ها وجود دارد، باعث این موضوع می‌شود، یا به خاطر تعدد فرزندان در یک خانواده، فقر مالی آن‌ها را به این سمت سوق می‌دهد تا دختران که شرایط بهتری برای خروج از خانواده دارند با ازدواج از آن‌ها جدا شوند. این موضوع تبعات بسیار جدی در حوزه‌های اجتماعی و روانشناختی برای آن دختر و جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کند در پی دارد.
استعدادهایی که سوزانده می‌شود
وی با اشاره به بالا بودن آمار طلاق در مناطقی که ازدواح های زودهنگام دختران زیاد است، ادامه داد: یکی دیگر از تبعات ازدواج‌های زود هنگام دختران و درگیر شدن یک دختر در سنین پایین با مشکلات مختلف زندگی، از بین رفتن فرصت شکوفایی استعدادهای او در جامعه است. شاید این دختر که در سنین نوجوانی ازدواج می‌کند، استعدادی داشته باشد که در آینده او را به آدم موفقی تبدیل کند که در بسیاری از موارد این ازدواج‌ها مانع شکوفایی استعداد دختر بوده و مسیر زندگی او را تغییر می‌دهد.
رئیس اداره مشاوره تربیتی و تحصیلی آموزش و پرورش خراسان رضوی با تأکید بر این که برای مقابله با این موضوع باید راه کارهایی طراحی و اجرا شود که یک بخش از آن مربوط به آموزش و پرورش است و یک بخش نیز مربوط به سایر نهادهای مختلف درگیر در مسائل اجتماعی است، تصریح کرد: ما از سه سال پیش بحث آموزش مهارت‌های پیش ازدواج را اجرا کرده‌ایم که برای دانش آموزان متوسطه دوم بخصوص در مناطق مرزی و روستایی که به دلیل ویژگی‌های فرهنگی و خانوادگی سریع‌تر با ازدواج درگیر می‌شوند، این آموزش‌ها را در شش جلسه به دانش اموزان ارائه دادیم. اما در حوزه متوسطه اول و پایین‌تر که اعتقاد داریم به دلال مختلف ازدواج اشتباه است، حرکت به سمت آموزش خانواده‌هاست که این موضوع توسط مشاورین در مدارس، انجمن‌های اولیا و مربیان و … طی جلساتی صورت گرفته و تبعات ازدواج زودهنگام و شرایط دختران در این سنین برایشان بازگو می‌شود.
آموزش و پرورش به تنهایی نمی‌تواند
عسکریان با بیان این که آموزش و پرورش به تنهایی نمی‌تواند اثرگذار باشد، اضافه کرد: مسئولین مربوط در استان باید مساجد را درگیر بحث آموزش خانواده‌ها کنند. ائمه جماعت و جمعه در شهرهای مختلف باید به مسئله ازدواج زود هنگام بپردازند. نهادهای دیگری که با خانواده‌ها ارتباط دارند، مثل کمیته امداد امام خمینی (ره)، بهزیستی، شهرداری‌ها، شورای شهر، مراکز بهداشتی و … قطعاً می‌توانند به تغییر نگرش‌ها کمک کنند.
وی در این خصوص گفت: تغییر نگرش فقط در مدرسه شکل نمی‌گیرد چون خانواده‌ها درگیر موضوعات و بخش‌های مختلفی هستند. اگر ما این را اولویت کار قرار دهیم که تمامی برنامه‌های حوزه اجتماعی به بحث تغییر فرهنگ خانواده‌ها وارد شوند، نتیجه به دست می‌آید. این جزو وظایف ذاتی ما در آموزش و پرورش است اما به تنهایی کارساز نیست و نیاز به همبستگی بیشتر در این حوزه بین همه نهادهاست. بودجه‌های فرهنگی در نهادهای مختلف وجود دارد و باید بدانیم که سلامت روانی دختران امروز، سلامت مادران آینده و سازدگان جامعه را تضمین می‌کند و با این توجه، نیاز است که به آموزش و پرورش از سوی سایر نهادها بیشتر کمک شود.
حساسیت مشاورین مدارس در امر ادامه تحصیل دختران
رئیس اداره مشاوره تربیتی و تحصیلی آموزش و پرورش خراسان رضوی با اشاره به تلاش‌های مشاورین برای افزایش خوداگهی و عزت نفس دختران در مدارس، افزود: در حوزه ترک تحصیل دانش آموزان به قدری در آموزش و پرورش حساسیت بالاست که ما برای مواردی شاهد مداخله مستقیم مدیر آموزش و پرورش شهرستان‌ها و حتی اعضای شورای شهر بوده‌ایم تا به هر شکلی آن دانش آموز به تحصیل برگردد و مشاور مدرسه یکی از مظایف اصلی‌اش همین است که در صورت مواجهه با چنین موردی آن را به دقت مورد بررسی قرار دهد و پس از یافتن علت، از همه امکانات آموزش و پرورش و حتی کمک گرفتن از نهادهای مختلف اجتماعی موجود، برای حل موضوع استفاده کند.
دختران متأهل هم به مدرسه بیایند
عسکریان با پرداختن به اهمیت ادامه حضور دانش آموزان دختر در مدرسه حتی پس از ازدواج، تصریح کرد: تلاش می‌شود که دختران اگر ازدواج هم کردند به مدرسه وارد شوند و به تحصیل ادامه دهند که این یقیناً کمک می‌کند زندگی آینده آن‌ها کمتر درگیر آسیب‌های مختلف شود و موفق‌تر شوند. ما در مناطقی که دانش آموز متأهل بیشتری داریم، مدارس ویژه متأهلین فعالیت می‌کنند و در مناطقی که این مدارس وجود ندارد، دانش آموزان با حفظ شئونات مدرسه به تحصیل ادامه می‌دهند. مشاور مدرسه وظیفه دارد که برای این دانش آموزان به طور خاص کارگاه‌های آموزشی برگزار کند و آن‌ها را نسبت به وظایفی که به عنوان یک همسر باید بر عهده بگیرند آگاه کند و تلاش‌هایی انجام می‌شود تا بلوج جسمی، فکری و … در کنار هم برایشان توضیح داده شود.
وی خاطرنشان کرد: ما در کوچکترین مناطق آموزش و پرورش و حتی در مناطق روستایی نیز حضور مشاورین را شاهد هستیم. ما 48 مرکز مشاوره در استان داریم که در مناطق کم دانش آموز نیز حضور دارند و علاوه بر مشاور خود مدرسه آن‌ها نیز در صورت نیاز به موضوع پیش آمده ورود می‌کنند.
گزارشی از مصطفی قویدل