عقب نمانیم!
دو نفر با عشق ازدواج می‌کنند اما در آستانه مهمترین اتفاق زندگیشان فشار و اضطراب چیدمان وسایل لوکس و متنوعی را دارند که مبادا یکی از اقوام و دوستانی که فقط برای دیدن آن‌ها به خانه‌شان می‌آیند از دیدنش محروم شوند.
همین زوج فرزندشان به دنیا می‌آید و نگرانی برای نداشتن اتاق مخصوص کودک دارند که چطور وسایل مخصوص فرزندشان را که بسیاری از آن‌ها مانند دیگر وسایل خانه کاربردی ندارد، چیده شود و مهمانان آن‌ها را بتوانند به خوبی و با جزئیات ببینند.
سال‌ها بعد فردی از این خانواده همه دنیا را می‌گذارد و به دیار حق می‌شتابد، اما باز هم در کنار غم از دست دادن یک عزیز، اضطراب کم و کاستی‌های مراسم تعزیه از موارد پر زرق و برقی که چشم دیگران را بگیرد، احساس می‌شود.
و این چنین است که خطری بزرگ آرامش همه زندگی بسیاری از ما را از تولد تا مرگ در بر گرفته است؛ خطری که نمی‌گذارد طعم آرامش را نه در شادی و نه در غم آن طور که باید بچشیم و فکر ما را از موضوعی که اصل ماجراست به سمت حاشیه‌هایی بی اساس می‌کشاند؛ حاشیه‌هایی که با تسلطشان بر زندگی، زیبایی دیگر معنای زیبایی ندارد و آن چه ابزاری برای آرامش انسان است، عامل خودزنی می‌شود.
به همین دلیل بر آن شدیم تا ضمن گفتگو با مردم و جویا شدن نظرات آن‌ها از نقش تجملات در زندگیشان، از نگاه کارشناسانه یک جامعه شناس دلایل و پیامدهای حرکت جامعه به این سمت را مورد بررسی قرار دهیم.
از دید و بازدید می‌ترسیم
حسین، 36 ساله، کارمند شهرداری مشهد که در مقابل درب فروشگاه لوازم خانه منتظر همسرش ایستاده، قطع شدن روابط دوستانه و خانوادگی را از پیامدهای تجمل گرایی دانست و گفت: ما قدیم با کوچکترین فرصتی که پیش می‌آمد به دید و بازدید اقوام و دوستان می‌رفتیم یا آن‌ها به دیدن می‌آمدند اما امروز وقتی می‌فهمیم قرار است کسی به خانه ما بیاید، استرس به ما وارد می‌شود که چطور و چگونه خود را آماده پذیرایی از آن‌ها بکنیم. انقدر غرق تجمل گرایی شده‌ایم که روابط ما هم تحت تأثیر قرار گرفته است.
با یک گل بهار نمی‌شود
طاهره، 58 ساله، بانوی خانه داری که در حال خرید میوه بود، تبلیغات تلویزیون را عامل بر هم خوردن آرامش خانواده‌ها معرفی کرد و گفت: در زمان قدیم همه چیز ساده بود و هیچ کس از سادگی خودش خجالت نمی‌کشید اما امروز برنامه‌ها، فیلم‌ها و حتی تبلیغات تلویزیون هیچ نشانی از سادگی قدیم ندارد. امروز اگر خانه من در سطح قابل قبولی نباشد، بسیاری از اطرافیانم پا به خانه‌ام نمی‌گذارند و من را در سطح خود نمی‌دانند. جایگاه اجتماعی من و خانواده‌ام امروز به میزان ظاهرسازی‌ها و تجملاتی است که استفاده می‌کنم و من به تنهایی نمی‌توانم این فرهنگ را تغییر دهم.
در گذشته ساده زیستی عیب نبود
کاظم، 62 ساله، بازنشسته نیروی انتظامی که در حال پارک ماشین خود در مجتمعی تجاری بود، از سختی‌های نوظهور زندگی امروزه سخن گفت و تصریح کرد: من زمانی که ازدواج کرده بودم به خاطر شغلم مجبور بودم در یکی از استان‌های مرزی کشورمان زندگی کنم؛ خانه‌ای ساده داشتم که وسایل ساده‌ای در حد ضرور با کمک همسایه‌ها تهیه کرده بودیم و با همان وجود هرگز احساس نکردیم که کمبودی داریم. اما امروز که برای ازدواج دخترم باید خرید جهیزیه کنیم، به همه چیز فکر می‌شود جز این که چه چیزی باعث آرامش می‌شود. حتی بیشتر از این که کیفیت و کاربرد اجناس خریداری شده در اولویت باشد، ظاهر و اسم آن‌ها مهم شده است.
تغییر لازمه زندگی است
ثریا، 27 ساله، کارمند بانک که همراه فرزند خردسالش در حال خرید لباس بود، بر علاقه خود برای ایجاد تغییرات ظاهری در خود و زندگی‌اش تأکید کرد و گفت: من ساعت‌ها کار می‌کنم که در راحتی کامل زندگی کنم. دلم می‌خواهد در بالاترین سطح کیفیت و آسایش قرار بگیرم. از نوع پوشش و تجهیزات خانه‌ام اگر مدتی تغییر نکند کسل کننده می‌شود و باید در آن تغییر ایجاد کرد. کار می‌کنیم، درامد به دست می‌آوریم تا برای بهتر شدن زندگی هزینه کنیم و نمی‌شود این را ناپسند دانست.
تجملات واقعیتی است که باید پذیرفت
میلاد، 27 ساله، کارمند یک اداره که در آستانه برگزاری مراسم ازدواجش قرار دارد، گفت: تجمل گرایی در دنیای امروز دیگر معنا ندارد چون همه چیز و همه کس درگیر این ماجرا هستند و نمی‌شود از آن فرار کرد. من اگر امروز تالار عروسی مناسبی فراهم نکنم، خانه‌ام در سطحی بالا نباشد و … در نهایت کسی نمی‌آید بگوید چقدر خوب که ساده برگزار کرده است، بلکه همه پشت سرم حرف می‌زنند. من نمی‌توانم خود را در معرض تفکرات دیگران قرار دهم و برای همین ناچار هستیم هر گونه شده شرایط را در حد مطلوب حفظ کنم.
***
اما در ادامه به سراغ یکی از متخصصان حوزه جامعه شناسی در استان رفتیم تا از نگاه وی به این موضوع، ریشه‌های آن و راه‌های کنترلش بپردازیم.
خدا زیبایی را دوست دارد
جعفر شاهرخی، کارشناس ارشد ارتباطات اجتماعی و مدرس دانشگاه زیبایی را جزو ذات انسان و مورد پذیرش الهی دانست و گفت: تجمل به طور کلی، بار معنایی مثبت دارد و به معنای زیبا کردن است. در قرآن آمده است که خداوند زیباست و زیبایی را دوست دارد. تجمل عادی و غیر مصنوعی را خدا برای دیدن آفریده است. پیغمبر اکرم (ص) می‌فرماید که خدا وقتی نعمتی را به بنده‌اش اعطا می‌کند دوست دارد اثر آن را ببیند، اما امروز تجمل به معنای آن زیبایی ساده نیست. امروز شاهد خروج از حد اعتدال هستیم که این مشکل آفرین شده و تجمل را به عنوان یک پدیده ناهنجار اجتماعی و حتی روانشناختی مطرح کرده است.
ثروتی که به هدر می‌رود
وی با اشاره به این که نمی‌توانیم بگوییم که تجمل گرایی افسده و یک کار فساد است، اما آثار آن کمتر از رذایل اخلاقی نیست، افزود: یقیناً تجمل گرایی به معنای امروز جزو مصادیق اسراف و تبذیر محسوب می‌شود. مال پرستی یکی از جلوه‌های دنیاپرستی است، تجمل گرایی هم نماد مال دوستی است و دنیا زدگی سرآغاز همه زشتی‌هاست. تجمل گرایی امروز ما آمیخته با مدگرایی است. ما شاهد هستیم که از چهارچوب قناعت خارج می‌شویم و حتی ثروت هم در این مسیر از بین می‌رود و در راهی که هیچ موقع از آن راضی و قانع نیستیم به هدر می‌رود.
شاهرخی، نماد تجمل گرایی را در همه بخش‌های جامعه از جمله بازارهای مختلف موبایل، خودرو، لوازم خانگی و … گسترده برشمرد و تصریح کرد: آن چه ما را به سمت این تجمل گرایی سوق می‌دهد، یک بخش آن مربوط به حسادت است که امروز در درون خانواده‌ها رشد کرده و ریشه دوانده است. بخش دیگر مربوط به احساس حقارت افراد است. زمانی که ما خودمان را در معرض قضاوت دیگران قرار دهیم و احساس کنیم نسبت به دیگران در وضعیت خوبی قرار نداریم، به این سمت کشیده می‌شویم که در قالب تجمل گرایی خود را به دیگران نشان دهیم و بقبولانیم. طرف دیگر هم تکبر و خودبزرگ بینی است که آن هم می‌تواند همین نتیجه را به دنبال داشته باشد.
رفتار انسان تابع بینش اوست
مدرس ارتباطات اجتماعی دانشگاه با تأکید بر این که از لحاظ روانشناسی اجتماعی، انسان‌ها در رفتاری که انجام می‌دهند، تابع نگرش خودشان هستند، اضافه کرد: حضرت علی (ع) می‌فرمایند که انسان‌ها همانی می‌شوند که به آن می‌اندیشند. خداوند هم در قرآن تأکید فرموده است که هرگاه انسان از نظر بینش به خطا برود و به دنیا اصالت دهد، دنیا هم برای او اصالت پیدا می‌کند، یعنی زندگی دنیا جایگزین همه چیز او می‌شود و این یک زنگ خطر است.
وی فقر فرهنگی را مهمترین و اثرگذارترین عامل تقویت تجمل گرایی در جامعه امروز دانست و خاطرنشان کرد: افرادی که الگوهای اسراف گر دارند و کمال را در مصرف بی رویه می‌دانند، دچار فقری فرهنگی هستند. آن‌ها زندگی را طوری دنبال می‌کنند که امروز در رسانه‌های اجتماعی، صدا و سیما، فیلم‌ها و سریال‌ها، سینما و … می‌بینند.
الگوهایی که بی راهه می‌روند
شاهرخی ادامه داد: حضرت علی (ع) می‌فرمایند که شباهت مردم به زمامدارانشان بیشتر از پدرانشان است و در دنیای امروز این موضوع شامل هر فردی می‌شود که در جایگاه مرجعیت برای مردم قرار بگیرد که می‌تواند یک سیاستمدار و مسئول، یک هنرمند، یک ورزشکار و … باشد و یک بخش عظیم این گروه‌ها امروزه مروج بحث تجمل گرایی هستند. به عنوان مثال ما به ندرت فیلمی را از دل مردم در سینما و تلویزیون می‌بینیم که در آن ترویج تجملگرایی وجود نداشته باشد.
فعال حوزه جامعه شناسی با بیان این که خداوند در قرآن کریم هم اسراف و تبذیر را ناپسند دانسته و هم بُخل نابجا را غیر قابل قبول می‌داند، با تأکید بر رعایت اعتدال در همه جنبه‌های زندگی، گفت: چند درصد لوازم امروز منزل را در واقعیت استفاده می‌کنیم؟ مصارف امروز ما تشریفاتی است و جای بازبینی دارد. بسیاری از مجالس، مثل عروسی‌ها، جشن تولدها و حتی عزاداری‌ها وارد تشریفات بالا شده‌اند.
وقتی پولی برای تجمل گرایی نیست!
وی افزود: از نظر مذهبی یکی از دلایل حرکت به این سمت فراموشی از مرگ و حضور موقت ما در دنیاست. و از نظر اجتماعی عوامل بیرونی می‌تواند بسیار اثرگذار باشد؛ امروز اگر رهبران فکری و اجتماعی ما از اعتدال برخوردار باشند، بخش گسترده افراد از آن‌ها اثر می‌پذیرند. رسانه‌های ما متأسفانه اعتدال را رعایت نمی‌کنند و برعکس فرهنگ نادرست را ترویج می‌دهند. ما حتی سیاست مناسبی برای خانواده‌ها هم دنبال نکرده‌ایم و امروز خانواده‌های ما نقش اصلی خودشان را نمی‌توانند ایفا کنند.
شاهرخی یکی از پیامدهای اجتماعی تجمل گرایی را گسترش رفتارهای پر خطر برشمرد و تصریح کرد: وقتی مصرف بی رویه اساس زندگی شود و افراد از روی حسادت و دیگر موارد این چنینی به سمت تجمل گرایی بروند، اگر درامد مناسبی برای این کار نداشته باشند، به دنبال درآمدهای نامشروع گام برمیدارند که این بسیار خطرآفرین است. بعلاوه طبقه تجمل گرا از مردم و طبقات متوسط جدا می‌شود و فاصله طبقاتی افزایش پیدا می‌کند و در نهایت عارضه بد و خطرناک آن کاهش تولید داخلی است که به دلیل تنوع گرایی مردم، تولیدات داخلی دیگر جوابگو نیست و محصولات خارجی جذاب با هزینه‌هایی بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرند.
همه ریل‌ها به سمت اعتدال باشد
استاد دانشگاه‌های استان با تأکید بر این که باید در زندگی فردی و اجتماعی به سمت اعتدال حرکت کنیم، گفت: گروه‌های مرجع، رسانه‌ها، نهادهای آموزشی، خانواده و … همگی باید یک سو به سمت اعتدال باشند. ما شاهد تبلیغات گسترده برای مصرف بهینه گاز در زمستان هستیم اما هرگز شاهد چنین رفتار مشابهی برای فرهنگ سازی در خصوص اعتدال و دوری از تجمل گرایی نبوده‌ایم. تبلیغات صرف هم اثر ندارد و مردم امروز اسیر تبلیغات نمی‌شوند و باید منطقی و باورپذیر به این سمت گام برداشت. مردم باید آثار ساده زیستی و زندگی همراه با اعتدال را در زندگی بزرگانشان ببینند تا ترغیب شوند و در نهایت شاهد برقراری عدالت اجتماعی که آرمان اصلی انقلاب اسلامی است و بخاطر آن قیام و انقلاب کرده‌ایم باشیم.
گزارشی از مصطفی قویدل