جوانمردی، جامانده در گود زورخانه
نشست خبری هیئت پهلوانی و زورخانه‌ای خراسان رضوی ظهر روز گذشته در محل اداره کل ورزش و جوانان خراسان رضوی برگزار شد. به همین بهانه در ابتدا گذری کوتاه به ورزش باستانی و زورخانه‌ای در ایران خواهیم داشت تا اگر فردی آشنایی خاصی با این ورزش ندارد با آن آشنا شود و حتی اگر علاقمند به این ورزش شد بتواند در این رشته ورزشی فعالیت کند.
ورزش باستانی ایران كه آن را به نام ورزش زورخانه‌ای هم می‌شناسیم، علاوه بر این‌كه فعالیتی جهت نیرومندسازی عضلات و آمادگی جسمانی است، به مثابه فعالیتی روحی و معنوی نیز قلمداد می‌شود و از تقدس قابل توجهی برخوردار است.
ارتباط میان تعلیم جسمانی همراه با تزكیه نفس را در گفته‌های زیر می‌یابیم: گزنفون می‌نویسد: «ایرانیان اقسام دانستنی‌های ورزشی را فرا می‌گرفتند و چون تمام این مراحل را می‌گذراندند به خصال پهلوانی متمایز می‌گشتند و آنان را گُردَک یعنی جوان گُرد می‌نامیدند.
ورزش باستانی زورخانه‌ای، برای ورزشکاران باستانی تنها وسیله‌ای برای دست یافتن به اندامی مناسب و سلامتی نیست، بلکه وسیله‌ای برای ارتباط معنوی با خداست.
زورخانه، که مکان ورزشی باستانی مقدس ایرانیان و جایگاه زور و قدرت است، عنوان محلی تاریخی است که در آن کشتی گیران ایرانی تحت تعلیم و تعلم قرار می‌گیرند. این ورزش در نگاه اول شبیه حرکات نامتعارف بدن سازی و آئروبیک به نظر می‌رسد. اما حرکات باستانی کاران، ترکیبی از حرکات چرخشی همراه با ضربات آهنگین و وزنه‌های چوبی سنگینی است که آن را در داخل گود چرخانده و به هوا پرتاب می‌کنند.
ورزش و انجام حرکات پهلوانی جز فعالیت‌های اصلی روزمره ایرانیان در دوران باستان بوده است. جامعه آن زمان ارزش خاصی برای ورزشکارانی قائل می‌شد که برای قدرت بدنی و شجاعت روحی که دراختیار داشتند، شکرگزار بوده‌اند. برپایه تاریخ، زورخانه در حدود هفتصد سال پیش(قرن 7خورشیدی) بوسیله محمود معروف به پوریای ولی که ظاهراً از مردم خوارزم بوده و گویا در سال772ه.ق. در گذشته است به صورت امروزی بازسازماندهی شد. با این حال بر پایه رفتار و منش تاریخی و اسطوره‌های ایران زورخانه می‌تواند حداقل در ایران تاریخی بسیار کهن‌تر داشته باشد.
پیدایش زورخانه بر می‌گردد به زمان‌های خیلی قدیم که جنگ‌های تن به تن انجام می‌شد و تعلیم فنون جنگی در آن عصر به سبک و شیوه مخصوص انجام می‌گرفت، زیرا عملیات جنگی آن روز عبارت بود از اسب سواری، چوگان بازی، تیراندازی، کشتی و… که تعلیمات آن برای هر مملکتی ضروری بود.
در ورزش باستانی، اداوات كاربردی، الهام گرفته شده از ادوات جنگی است، مثلاً «میل» صورت تغییر یافته گرز است، «كباده» همان «كمان» است، «سنگ زورخانه» همان «سپر» است و «طبل زورخانه» یادآور طبل جنگی یا همان كوس است و گود زورخونه محلی برای پرورش تن و روح اما در این میان خواندن اشعار هم حكم همان رجزخوانی میادین جنگی را به خوبی ایفا كرده است، با این تفاوت كه در اشعار رجزخوانی هدف ترساندن حریف و غلبه بر او بوده، اما در اشعار زورخانه‌ها هدف القای توان و نیرو به ورزش كاران است كه در این میان اشعار مورد نظر را با چاشنی پند و اندرز در مسیر غلبه بر نفس در نظر گرفتند.
مرشد در زورخانه حكم صوفی یا عارفی را دارد كه با خواندن اشعاری حماسی هدفش القای توان و نیروی ورزش است.
زورخانه جایی است كه مردان در آن ورزش می‌كنند و بیشتر در كوچه پس كوچه‌های شهر ساخته شده است. بام آن به شكل گنبد و كف آن گودتر از كف كوچه است. درب آن كوتاه و یك لختی است و هر كه بخواهد از آن بگذرد و داخل زورخانه بشود باید خم شود. می‌گویند در زورخانه را از این رو كوتاه می‌گیرند كه ورزشكاران و كسانی كه برای تماشا به آنجا می‌روند به احترام ورزش و ورزشكاران و آن مكان خم شوند. این درب به یك راهروی باریك با سقف كوتاه باز می‌شود و آن راهرو به «سردم زورخانه» می‌رود.
درمیان زورخانه گودالی هشت پهلو و گاهی شش پهلو به درازی 5 یا 4 متر و پهنای 4 متر و ژرفای 3 چارك تا یك متر كنده شده كه «گود» نامیده می‌شود. در كف گود چند لایه بوته و خاشاك گذاشته و روی آن بوته و خاشاك خاك رس ریخته و هموار كرده‌اند. بوته و خاشاك را برای نرمی كف گود می‌ریزند و هر روز روی این كف را پیش از آن كه ورزش آغاز شود با آب «گل نم» می‌زنند تا از آن گرد برنخیزد.
سراسر دیواره گود ساروج اندود شده است و لبه آن به جای هزاره آجری با چوب پوشانده شده است تا اگر ورزشكاران هنگام ورزش به لب گود بخورند تنشان زخمی نشود. در بالا و دور گود غرفه‌هایی ساخته شده كه جای نشستن تماشاچیان و گذاشتن جامه ورزشكاران و لنگ بستن تنكه پوشیدن آنان است. یكی دو غرفه از این غرفه‌ها نیز جایگاه افزارهای ورزشی است.
سر دم زورخانه در یكی از غرفه‌های چسبیده به راهروی زورخانه درست شده است و آن صفه‌ای است نیم گرد كه كف‌اش از كف زورخانه یك متر تا یك و نیم متر بلندتر است. در جلوی «سر دم» چوب بستی است كه به آن زنگ و پوست پلنگ و زره و سپر و پر قو آویخته است. بر روی سكو زیر چوب بست اجاقی كنده شده كه در آن آتش می‌ریزند و هرگاه اجاق نداشته باشند منقلی زیر چوب بست می‌گذارند و مرشد تنبك خود را با آتش اجاق یا منقل گرم می‌كند تا صدای آن رساتر درآید.
پس از آشنایی جزئی با این ورزش ایرانی به سراغ جلسه روز گذشته هیئت پهلوانی و زورخانه‌ای می‌رویم تا ببینیم در این یک سال گذشته فعالیت این هیئت چطور بوده است.
رئیس هیئت پهلوانی و زورخانه ای خراسان رضوی ظهر امروز در نشست خبری هیئت پهلوانی و زورخانه‌ای خراسان رضوی اظهار کرد: در طول یک سال گذشته که در هیئت حضور داشتم اتفاقات خوبی افتاد اما می‌توانست بهتر هم باشد. قطعا مسیر سختی داریم اما خراسان رضوی دارای ظرفیت‌های فراوانی است.
امیر حسین فیروزیان افزود: خراسان رضوی بیش از ۱۰ سال بود در مسابقات کشوری بر روی سکو نرفته بود اما در همین یکسال توانستیم در بزرگسالان، جوانان و نوجوانان بر روی سکو برویم و برای شهر امام رضا(ع) افتخار آفرین شویم. این موفقیت در حالی رخ داد که ما با تلاشی کوچک به این افتخارات رسیدیم و هنوز از تمام ظرفیت‌ها استفاده نشده است.
فیروزیان تاکید کرد: خراسان رضوی از لحاظ سخت افزار و نیروی انسانی هیچ کمبودی ندارد و جفایی در حق شهر مشهد و ورزشکاران استان است که ما نتوانیم در مسابقات کشوری حضور نداشته باشیم و یا کمرنگ ظاهر شویم.
رئیس هیئت پهلوانی و زورخانه‌ای خراسان رضوی گفت: قطعا مشهد باید به قطب ورزش باستانی تبدیل شود، پتانسیل‌های بالایی برای میزبانی و برگزاری مسابقات مختلف در مشهد و استان خراسان رضوی وجود دارد که باید قطعا بر این موضوع توجه کرد.
فیروزیان خاطرنشان کرد: ما هر زمان نیازی داشتیم اداره کل ورزش و جوانان و مدیرکل از هیچ تلاشی دریغ نکردند به ما کمک کردند. ما نباید به بودجه دولتی چشم داشته باشیم باید برای ورود خیرین و مدیریت هزینه‌ها با مشارکت دوستداران این ورزش تلاش کرد.
وی تصریح کرد: امروزه متاسفانه در ورزش گاهی اوقات اتفاقاتی رخ می‌دهد که خوشایند هیچ‌کسی نیست، در این ورزش هم با توجه به قدمت و منشی که در آن وجود دارد چنین چیزی نباید باشد، اما گاهی اوقات متاسفانه در این ورزش هم شاهد برخی اتفاقات هستیم که بسیار کم است و تلاش ما بر این است تا این اتفاقات به صفر برسد. برخوردهایی که نه تنها در هیچ ورزشی زیبا نیست بلکه در این ورزش که جایگاه باستانی در ایران و عرفانی دارد هم خیلی بد است. برای شهرستان‌ها برنامه‌های بسیاری داشته‌ایم اما هنوز کاملا محقق نشده است، ولی در حال حاضر فضای خوبی در شهرستان‌ها با همکاری و همراهی مسئولین با یکدیگر به وجود آمده است که امیدواریم در ادامه بتوانند پیشرفت بیشتری داشته باشند.
رئیس هئیت ورزش پهلوانی و زورخانه‌ای خراسان رضوی ادامه داد: یکی از اهداف ما راه اندازی مدرسه ورزش باستانی بوده، زیرا باید این رشته در بین نوجوانان و نونهالان گسترش یابد، در این ورزش تمامی ارزش‌های فرهنگی و مذهبی ما وجود دارد و قطعا با ورزش به بهترین شکل به جامعه و نسل‌های بعد انتقال می‌یابد.
فیروزیان افزود: ما در مدارس برنامه‌های مختلفی را اجرا کردیم و در حال حاضر در چندین مدرسه شهر مشهد به صورت هفتگی جلسات مختلفی اجرایی می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: باید برای ورود خانواده‌ها و جامعه به گود و آشنایی با این ورزش تلاش کرد قطعا گود زورخانه جلوه‌های فرهنگی، تاریخی و مذهبی بسیاری دارد که اگر فضایی برای اشنایی تمامی افراد جامعه به وجود اید تاثیر خوبی خواهد داشت.
فیروزیان خاطرنشان کرد: در شهر مشهد ۲ زورخانه در حاشیه شهر در حال احداث است به نوعی ما تاکید ویژه داریم بر توسعه این ورزش در مناطق محروم و همگانی شدن این ورزش که با تلاش همکارانم تا حدودی این امر محقق شده است.
وی ادامه داد: در حال حاضر ۹۰ گود فعال در استان فعال هستند که از این تعداد ۱۶ گود در مشهد فعالیت می کنند که سال آینده به ۲۰ گود افزایش خواهد یافت.
گزارشی از امیرمحمد سلمانیان