عیار مثنوی در ترازوی تاریخ
جلسه نقد و بررسی کتاب «مثنوی معنوی» به‌قلم دکتر محمدعلی موحد با حضور منتقدان در پردیس کتاب مشهد برگزار شد. در پانزدهمین نشست جمعه‌های پردیس کتاب دکتر محمدعلی موحد مولاناپژوه، دکتر سلمان ساکت دبیر نشست و تعداد زیادی از اساتید ادبیات و علاقه‌مندان حضور داشتند.
محمدعلی موحد در سه دهه‌ی اخیر جایگاهی رفیع در مولوی شناسی، شمس شناسی و مثنوی پژوهی در ایران و جهان داشته است. تصحیح مقالات شمس، تک‌نگاری شمس تبریزی، باغ سبز، قصه قصه‌ها، در جستجوی خورشید، رساله در مناقب خداوندگار از جمله آثار ایشان درباره‌ی شمس و مولاناست. به‌تازگی تصحیح ایشان از مثوی معنوی به‌همت انتشارات هرمس و فرهنگستان زبان و ادب فارسی منتشر شده است. این اثر مقدمه‌ای مبسوط دارد که در آن مصحح به ملاحظات کلی در باب تصحیح مثنوی و شیوه‌ی کار خود در تصحیح جدید مثنوی اشاره می‌کند.
نیاز به تصحیح دوباره
در ابتدای مراسم سلمان ساکت درباره کتاب مثنوی معنوی گفت: مهمترین چاپ مثنوی از «رینواد نیکلسون» اسلام‌شناس و خاورشناس انگلیسی است و تقریبا از 100 سال قبل به تصحیح مثنوی پرداخته است، بعد از چاپ کتابش تمام جهان نسخه تصحیح شده او را اساس کار خود قرار دادند. «نصرالله پورجوادی» فیلسوف و استاد دانشگاه بعد از مدتی تصمیم گرفت تا کتاب «نیکلسون» را تصحیح کند و در این‌باره عقیده دارد نیاز به تصحیح دوباره متون ادبی کلاسیک زمانی احساس می‌شود که منابع جدیدی کشف شده و در اختیار محققان قرار بگیرد.
ساکت درباره تصحیح مثنوی توسط استاد موحد گفت: این تصحیح براساس یازده نسخه کهن و معتبر فراهم آمده و با توجه به‌دقت نظرها و باریک بینی‌های استاد، نزدیک‌ترین صورت متن به سروده مولوی است. استاد در مقدمه کتاب شرح مفصلی درباره شیوه تدوین مثنوی نوشته‌اند و در چاپ کتاب استاد موحد، نکاتی را رعایت کرده‌اند از جمله رسم‌الخط که به‌صورت نسخ امروزی نوشته شده است و تلفظ‌های کهن واژه‌ها در متن کتاب قرار نگرفته است و استاد گفتند: این واژه‌ها را در فرهنگ‌نامه مثنوی خواهند آورد. وی تصحیح کرد: استاد نکته مهمی را در کتابشان اعمال کرده‌اند و آن بین ابیاتی که پشت سرهم آمده‌اند با نشانه‌ای تفکیک کردند تا فضای روایت تغییر کند، استاد به خواننده فرصت بیشتری برای تأمل و باریک‌اندیشی در مورد روایت‌ها می‌دهد.
چهره ماندگار ادبی
وی درباره معرفی و شخصیت دکتر محمدعلی موحد گفت: استاد متولد خرداد ماه 1302 در تبریز است، در سال 1329 به استخدام شرکت نفت در می‌آید و به‌خاطر رشته تخصصی حقوق وارد قسمت حقوقی شرکت نفت می‌شود. در سال 1335 پس از اخذ مدرک دکترا در رشته حقوق از دانشگاه تهران راهی انگلستان می‌شود و در آن‌جا از اساتید اسلام‌شناس و خاورشناس بهره می‌برد، در سال 1382 عضو فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی و در سال 1394 جایزه ارزشمند استاد محمود افشار را کسب می‌کند.
برکت یک دیدار
استاد موحد در ابتدا اشاره‌ای به ارتباطات بین علمای آذربایجان و خراسان در دوران مشروطه کرد وگفت: در این زمان ارتباطات مثل جاده یک‌طرفه و از سمت آذربایجان به‌طرف خراسان بود، ولی در دوره رضاشاه بعد از تأسیس مدارس و دانشگاه، ارتباطات بیشتر و بزرگانی از خراسان در رفت‌و‌آمد بودند. وی گفت: درعصر زندگی مولانا، دیدار یک خراسانی با یک آذربایجانی آتشی را در سال 642 برپا می‌کند و آن دیدار مولانا با شمس تبریزی است. این آشنایی دو یادگار از خود برجای می‌گذارد: یکی مقالات شمس تبریزی است و اگر دیداری نبود شمس هیچوقت خودش را ظاهر نمی‌کرد. دیگری مثنوی معنوی است و وجود شمس باعث شناخته شدن مولانا می‌شود، قبل از آن مولانا عارفی، واعظی دارای منبر و محراب بوده است و بعد از این آشنائی مولانا دچار تغییر و تحول شگرفی می‌شود.
معجزه آسایی در کار نیکلسون
این مولاناپژوه با اشاره به تصحیح عبداللطیف عباسی درباره مثنوی گفت: تصحیح مثنوی کار جدیدی نیست و عبداللطیف عباسی سال‌ها قبل از نیکلسون این کار را انجام داده است و در بررسی‌های خود از 80 نسخه استفاده کرده است، ولی نیکلسون می‌گویدکه فقط در دفتر اول و دوم 800 بیت اضافه در این تصحیح وجود دارد و بسیاری از بیت‌ها مشکل فاحش دارد.
وی در ادامه درباره مقام ادبی نیکلسون اظهار داشت: متأسفانه من هرگز او را ندیده‌ام ولی شاگرد او را به‌نام دکتر«آرتور جان آربری« را دیدم، و از شاگردش شرح حال این خاورشناس انگلیسی را شنیده‌ام. نیکلسون با این‌که به ایران سفر نکرده بود، فارسی را از طریق کتاب آموخته و بعد از آن نسخه‌ها را شناسایی و تهیه کرده و دست به یک کار بزرگ زده است و در راه تحقیق و مطالعه بینایی چشمش را از دست داد و به اعتقاد من نیکلسون کار معجزه‌آسایی انجام داده است.
استاد موحد در ادامه برنامه اشاراتی به تصحیح مثنوی نیکلسون توسط حسن لاهوتی و خلاصه مثنوی اثر بدیع‌الزمان فروزانفر کرد و مصحح مثنوی معنوی در پایان گفت: من در تهیه و انتشار این کار مدیون همه اساتیدی هستم که از گذشته تا به امروز برای حوزه مولاناپژوهی زحمت کشیده‌اند. همچنین باید تشکر ویژه داشته باشم از همکارانم در فرهنگستان زبان و ادب فارسی که من را در انتشار این کتاب یاری کردند.
مثنوی همیشه در اوج
در پایان برنامه دکتر محمدجعفر یاحقی درباره استاد موحدگفت: من با «سفرنامه ابن بطوطه» و نثر شیوا با قلم استاد آشنا شدم و البته تصحیح مقالات شمس توسط استاد در آثار من تأثیر فراوانی را گذاشت. دیدار مولانا و شمس اتفاق بسیار بزرگی در دنیای ادبیات است و مولانا در 38 سال اول زندگیش در گمنامی سپری کرده است و یک دیدار باعث جرقه‌ای در وجود او می‌گردد. مهمترین مسئله در کار اساتید ادبیات پیدا کردن کتاب‌های به‌عنوان منبع و مرجع است و اکنون کتاب استاد محمدعلی موحد از منابع موثق در زمینه مولاناپژوهی است. سال‌ها قبل از خطه خراسان بدیع‌الزمان فروزانفر به تصحیح مثنوی پرداخت و امروز یک آذربایجانی این کار را انجام داده است و این دو بزرگوار مثنوی را برای ما زنده نگاه داشتند.
در حاشیه این برنامه استاد موحد ضمن قدردانی و تشکر از پردیس کتاب و مردم علاقه‌مند به فرهنگ کتابخوانی، این برنامه‌ها را بسیار قابل ارزشمند دانست و یادآوری کرد شبیه چنین استقبال بی‌نظیری تاکنون ندیده است.
گزارشی از مرجان فرهمند