شبکه‌ای برای امنیت
«شکست داعش فقط نویدبخش بازگشت ثبات به بخش‌های بزرگی از منطقه نبود. این شکست در آتش مناقشات و تنش‌های جدید هم دمید. در میان این مناقشات، برخی تمرکز خود را بر دمیدن روحی تازه در هیجانات عصبی متمرکز کرده‌اند تا با استفاده از آن، رویه چندین ساله خود برای جلوگیری از نمایش واقعیات سیاست خارجی ایران را پی بگیرند.»
این ها بخشی از یادداشت محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان است که دو روز پیش در روزنامه فاینشنال تایمز به چاپ رسید تا مواضع ایران در سیاست‌های منطقه‌ای را ترسیم کند. در ادامه بخش‌های دیگری از این یادداشت و تحلیل یک نماینده استان در مجلس و یک استاد دانشگاه فردوسی مشهد را می‌خوانید.
احترام به منافع همه
ظریف اضافه کرده است: داعش تاریک‌ترین بخش‌های اهریمن درون انسان‌ها را به نمایش گذاشت. با این حال، همین گروه فرصتی را برای گرد هم آمدن و مبارزه با یک تهدید موجود پدید آورد. روابطی که از رهاورد همکاری در جنگ با داعش ایجاد شده، می‌تواند طلیعه دورانی جدید باشد. ما باید رویکرد و حتی لغت‌نامه‌ای جدید برای خود ایجاد کنیم تا بتوانیم درک درستی از دنیای کنونی داشته باشیم، دنیایی که در حال تغییر چهره به دنیای پیش از ایجاد نظم غربی است. در غرب آسیا دو مفهوم کلی وجود دارد که می‌تواند پارادایم در حال ظهور در این منطقه را شکل بدهد؛ یکی ایده ایجاد منطقه‌ای قوی و دیگری ایده شبکه‌سازی امنیتی. نتیجه اعمال این دو ایده آن است که کشورهای کوچک و بزرگ – و حتی آن کشورهایی که در طول تاریخ، رقیب هم بوده‌اند – به ایجاد ثبات در منطقه کمک می‌کنند.
وی با اشاره به ضرورت هدفگیری برای ایجاد منطقه قوی – که دقیقا در مسیر مخالف تلاش برای هژمونی و برون راندن دیگران از بازی است، خاطرنشان کرده است: در به رسمیت شناختن احترام به منافع همه بازیگران منطقه‌ای ریشه دارد. هر کشوری که تلاش استیلاجویانه داشته باشد، نه تنها گامی نامناسب برداشته بلکه اساساً در پی عملی شدن رویایی ناممکن است: آنهایی که بر گام برداشتن در این مسیر اصرار دارند، فقط بی‌ثباتی به ارمغان می‌آورند. مسابقه تسلیحاتی موجود در منطقه ما، نمونه‌ای از این دست رقابت‌های مخرب است؛ هدر دادن منابع حیاتی برای پر کردن خزانه اسلحه‌سازان هیچ کمکی به ایجاد صلح و ثبات نکرده است. نظامی‌گرایی فقط در خدمت تشدید ماجراجویی‌های فاجعه‌بار بوده است.
پرهیز از تهدید یا توسل به زور
ظریف تاکید کرد: این روزها بسیاری از مدل‌های ایجاد ائتلاف منسوخ شده است. اگر به روابط در هم تنیده دنیای امروز نگاهی بیندازیم، می‌بینیم که ایده ایجاد امنیت برای یک گروه خاص، بخصوص در منطقه‌ای مانند مناطق حاشیه خلیج‌فارس، ایده‌ای مرده است و این مرگ، یک علت اساسی دارد: فرض این ایده بر مشترک بودن منافع است. شبکه‌سازی امنیتی ایده ابداعی ایران است برای حل مسائل موجود؛ از مشکلات مبتنی بر واگرایی منافع تا مشکلات ناشی از نامتوازن بودن قدرت و اندازه کشورها. متغیرهای این ایده، ساده و در عین حال موثرند. در این ایده، مبنا بیشتر بر پذیرفتن اختلافات است تا چشم پوشیدن بر تعارض منافع. این ایده بر جمع‌گرایی استوار است و به همان مقدار که در برابر ایجاد رویه‌ای اولیگارشی در میان کشورهای بزرگ، مانند دیواره‌ای از آتش می‌ایستد، به کشورهای کوچک هم امکان ایفای نقش می‌دهد. قواعد این نظم جدید، ساده و صریح است. این قواعد عبارتند از: داشتن استانداردهایی مشترک همانند برابری دولت‌های مستقل که قوی‌ترین عرصه ظهور چنین استانداردهایی، اهداف و قواعد منشور ملل متحداست؛ پرهیز از تهدید یا توسل به زور؛ حل مسالمت‌آمیز مناقشات، احترام به تمامیت ارضی کشورها؛ عدم مداخله در امور داخلی کشورها؛ و احترام به حق تعیین سرنوشت کشورها.
شبکه‌سازی امنیتی یک مساله آرمان‌شهری نیست. این تنها راه واقع‌گرایانه بر خلاف چرخه نادرست تکیه بر قوای فرامنطقه‌ای، ائتلاف‌های استثناگرایانه و توهم خرید امنیت با دلارهای نفتی یا تملق‌گویی است. می‌توان انتظار داشت که کشورهای دیگر – به خصوص همسایگان اروپایی ما – این رویکرد را به نفع خود دیده و متحدینشان را به قبول آن فراخوانند..
برای گذار از آشفتگی به سوی ثبات، باید اول از همه به سوی گفت‌وگو و سایر تدابیر اعتمادساز برویم. در غرب آسیا، در تمام سطوح با کاستی در گفت‌وگو مواجه هستیم. ابعاد این کاستی در سطح بین حاکمان و افراد تحت حکومت، بین دولت‌ها و بین ملت‌ها قابل مشاهده هستند. گفت‌وگو باید با هدف شفاف کردن این امر صورت پذیرد که همه ما نگرانی‌ها، بیم‌ها، آمال و آرزوهای مشابه داریم. چنین گفت‌وگویی می‌تواند و باید جایگزین لفاظی و پروپاگاندا شود. گفت‌وگوباید در کنار سایر اقدامات اعتمادساز قرار گیرد: تسهیل گردشگری، کارگروه‌های مشترک در موضوعات مختلف از امنیت هسته‌ای گرفته تا مبارزه با آلودگی و مدیریت فجایع، دیدارهای مشترک نظامی، اعلام تمرینات نظامی از قبل؛ اقدامات شفاف‌ساز در حوزه تسلیحات، کاهش هزینه‌های نظامی و همه اینها باید در نهایت به توافق عدم تجاوز منجر شوند..
وزیر امور خارجه در پایان تاکید کرد: به عنوان گام نخست، جمهوری اسلامی ایران پیشنهاد می‌کند که یک مجمع گفت‌وگوی منطقه‌ای در خلیج فارس شکل گیرد. دعوت دیرپای ما برای گفت‌وگو همچنان بر جای خود است و ما منتظر روزی هستیم که همسایگانمان این دعوت را بپذیرند و متحدین آنها در اروپا و غرب آن را تشویق کنند.
لزوم همکاری وهماهنگی بین قدرت های منطقه
جلیل رحیمی جهان آبادی، نماینده تربت جام، تایباد و باخرز در مجلس شورای اسلامی و عضو فراکسیون امید در گفت‌وگو با «صبح امروز» ضمن تحسین یادداشت دکتر ظریف از آن به عنوان کاری شایسته یاد کرده و به بیان این واقعیت پرداختند که باتوجه به این که امروز در جهان شاهد اعتلاف‌ها و سازمان‌هایی نظیر ناتو هستیم که در انها امنیت یک کشور با امنیت تمام اعضاء گره خورده است به لزوم همکاری بین قدرتهای غرب اسیا به خصوص ایران، عربستان، ترکیه و مصر اشاره نمود و آن را گامی بزرگ در جهت برقراری امنیت وثبات پایدار در منطقه دانستند.
این استاد روابط بین‌الملل شرط وجود چنین همکاری‌هایی را تلاش و نرمش قدرت‌ها برای تعامل با یکدیگر در جهت منافع مشترک و پرهیز از یکجانبه گرایی خواندند.
تحقق خواسته‌ها آرمان گرایانه است
سید احمد فاطمی نژاد، استادیار دانشگاه فردوسی درگفت‌وگو با «صبح امروز» یادداشت ظریف را نوعی فراخوان و دعوت دانست که با توجه به اینکه در حال حاضر روابط ایران با حداقل دو قدرت منطقه‌ای یعنی عربستان و مصر تقریبا قطع است. اجرایی شدن چنین همکاری‌هایی بسیار خوشبینانه و به دور ازواقعیت به نظر می‌رسد.
وی خاطر نشان کرد: درحالی که حتی شورای همکاری‌های خلیج فارس هم دیگر کارایی لازم را ندارد و نیز همین اواخر شاهد بحران بین قطر و همسایگانش بودیم. نمی‌توان انتظار داشت که همکاری‌هایی درسطح امنیتی حداقل درشرایط فعلی امکان‌پذیر باشد .
یادداشت ظریف نشانه طلح طلبی وحسن نیت ایران است
درخواست ظریف به نمایندگی از جمهوری اسلامی ایران برای شکل گیری یک مجمع گفت وگوی منطقه ای در خلیج فارس فارغ از احتمال عملی شدن یا نشدن آن، نشانی از حسن نیت و صلح طلبی جمهوری اسلامی ایران درمنطقه است. درحالی که مرتبا قدرتهای غربی و به خصوص امریکا ایران را به دخالت درامور کشورها و ایجاد تنش درخاورمیانه متهم می‌کنند. هوشمندی وزیر خارجه بار دیگر ندای انسانیت و حق طلبی ملت ایران را به گوش جهانیان رساند تا ثابت شود ایران همچنان ابتکار عمل را در منطقه در دست دارد و پس از نابودی داعش حالا به دنبال برقراری امنیت کامل در منطقه است. ایران قدرتی است که بدون درنظر گرفتن نقش آن نمی‌توان آینده‌ای امن برای خاورمیانه متصور بود.
گزارشی از علی روغن‌گران