نوستالژیای تاریخ آموزش
ارسطو معتقد بود که نظاره‌گری آثار هنری، فشارهای روانی آدمیان را می‌کاهد. انسان وقتی مجذوب زیبایی می‌شود، فشارهای روانی بردوش اوکاهش می‌یابد. دیدن یک اثر هنری یا یک شیء قدیمی قدرت مشاهده‌گری و دقت و تیزبینی را در افراد افزایش می‌دهد و باعث تشدید قوه تخیل فرد می‌شود و با تقویت قوه‌ی تخیل خود، همدلی و همدردی خود را با دیگر انسان‌ها افزایش می‌دهد. دیدن اشیاء قدیمی یک موزه وآشنائی با سبک زندگی نیاکان درگذشته این حس همزادپنداری را در هرکدام از ما زنده می‌کند. این روزها در یکی از خیابان‌های اصیل و قدیمی شهرمان شاهد افتتاح موزه علمی آثار و اسناد مکتوب به همت اداره آموزش و پرورش ناحیه 3 مشهد بودیم که تعدادی از مسئولین آموزش‌و‌پرورش و سازمان اسناد آستان قدس در این افتتاحیه شرکت داشتند.
موزه در مکان و خانه قدیمی در یکی ازکوچه‌های خیابان گلستان است و قدمت این خانه به دوره پهلوی اول بر‌می‌گردد، ساختمانی در دو طبقه با فضای داخلی سنتی که نشان از سبک معماری قدیمی دارد. در طبقه بالا چند اتاق قرار دارد که داخل هر کدام اشیاء قدیمی و گرانبهایی نگهداری می‌شود. در میان این وسایل چیزی که نظر هر مخاطبی را به خود جلب می‌کند تعدادی اسناد و مدارک و عکس‌های قدیمی از رؤسای آموزش‌و‌پروش خراسان مرتبط به دوران پهلوی اول و دوم است، که با دقت و ظرافت خاص در کنار هم قرار گرفته‌اند. از دیدن این اسناد و تصاویر می‌توان به اهمیت آموزش و نظم و انضباط حاکم در سیستم آموزشی آن دوره را متوجه شد. در هرصورت دیدن این اسناد و اشیاء قدیمی باعث شد که گفت‌و‌گوی صمیمی با جناب دکتر بهروز طاهرنیا سرگروه تاریخ آموزش‌و‌پرورش ناحیه 3 مشهد و مسئول راه‌اندازی پروژه موزه داشتیم.
موزه اسناد و آثار مکتوب
ابتدا مسئول موزه اسناد آموزش و پرورش، درباره مرمت اسناد مکتوب، هدف از برگزاری و راه‌اندازی موزه گفت: این موزه اسناد وآثار مکتوب و غیر مکتوب آموزش و پرورش است و با این موزه می‌خواهیم دانش‌آموزان و معلمین بخش تاریخ و هنر را به این موزه دعوت کنیم تا تئوری‌های کلاس را که با آنچه در اینجا است تطبیق بدهند وتحلیل کنند و در اصل این موزه برای ما با هدف آموزشی و یک کارگاه محاسبه می‌شود.
دکتر طاهرنیا درباره مورد مشابه این موزه در کشور گفت: از حدود سال 79 به بعد تصمیم به راه‌اندازی این موزه گرفتیم که در همان سال بی‌نظیر بود. به عقیده من موزه‌ای که با هدف آموزشی دانش‌آموز در آن گذر کند و استاد درس بدهد تاکنون نداشتیم.
طاهرنیا درباره مشارکت خیرین در راه‌اندازی این موزه خاطرنشان کرد: این مکان به مرحوم خراطیان تعلق دارد و ابتدا به‌عنوان مدرسه پایه‌گذاری شد، ولی با تغییراتی که در برنامه خیر به‌وجود آمد تبدیل به موزه اسناد مکتوب و غیرمکتوب شد. خیرین تنها در تهیه مکان کمک کردند، درباره اشیاء تعداد اندکی از این اشیاء اشخاص برای ما فرستادند و به‌نام خودشان در گنجینه قرار دادیم.
وی همچنین درباره حفظ و نگهداری اسناد و اشیاء موزه بیان کرد: تعدادی از این اشیاء بایکوت خواهند شد و قسمتی از روی آن‌ها عکس و میکروفیلم تهیه خواهد شد، اشیاء زیادی در مدارس و مکان‌های آموزش‌و‌پرورش داریم که تکمیل خواهد شد. در نگهداری آن سیستم ضدسرقت و سیستم‌های موجود حفاظتی به‌کار خواهیم گرفت و در پروسه‌های زمانی دیگر برای حفظ و نگهداری این اشیاء اقداماتی را انجام خواهیم داد.
مسئول موزه اسناد آموزش و پرورش درباره مرمت اسناد مکتوب گفت: با بخش مرمت آثار مکتوب و نسخ خطی آستان قدس وارد مذاکره شدیم و رایزنی صورت گرفته است. کارشناسان و متخصصین از مرکز اسناد می‌آیند و در کارگاه‌های آموزشی کار مرمت این اسناد برای دبیران تاریخ را آموزش می‌دهند.
طاهرنیا در پایان یادآوری کرد: در آینده‌ای نزدیک با اساتید دانشگاه فردوسی صحبت و گفت‌و‌گوی انجام خواهیم داد و از آن‌ها دعوت به‌عمل می‌آید تا با این موزه همکاری داشته باشند.
تشکیل هیأت امنا
در ادامه مراسم منصوره شریف الحسینی رئیس آموزش‌و پرورش ناحیه 3 درباره مکان موزه گفت: ابتدا در این مکان که مخروبه‌ای بیش نبود قرار بود مرکز مشاوره راه‌اندازی کنیم و زمانی صحبت موزه پیش‌آمد تغییر کاربری دادیم و به‌صورت مختصر بازسازی انجام شد. در این زمینه میراث فرهنگی تنها از لحاظ مشاوره ونظرات تخصصی راهنمایی کردند و هیچ‌گونه کمک مالی انجام نشد. وی درباره تغییر کاربری این مکان از مدرسه به موزه گفت: این مکان خیرنیکوکاری برای مدرسه حضرت رقیه(ع) وقف کرده بود و چون وقف‌نامه به‌نام مدرسه بود برای تغییر کاربری از لحاظ شرعی مشکل داشت ولی با صحبت و رضایت واقف مجوز برای موزه صادر شد، این مجوزها چه از لحاظ شرعی و قانونی وساختاری آماده است. مجوزها باید ساختاری تعیین شود که وابسته به شخص نباشد و از این مکان برای همکاران ودانش‌آموزان استفاده شود وحمایت تمام ارگانهای مربوط به خودش را داشته باشد. همچنین باید از قانونی که در هیأت امنا و اساس‌نامه موزه تطبیق شده، استفاده شود. ردیف بودجه‌ای که باید از آموزش و پرورش بگیریم بعد از تشکیل هیأت امنا اجرایی می‌شود، برای همین ابتدا باید هیأت امنا تشکیل شود.
وی درباره تشکیل اساس‌نامه موزه گفت: صدور این اساس‌نامه در وزارتخانه و زمانی که برای تشکیل موزه اسناد آموزش‌و‌پرورش رایزنی شد تدوین شده است.
محوریت آموزشی موزه
دکتر ابوالفضل حسن‌آبادی رئیس امور اسناد و مطبوعات آستان‌قدس مهمان بعدی جلسه بود که درباره حفظ و مرمت آثار مکتوب به دو نکته اشاره کرد وگفت: ابتدا تعامل با کارشناسان موزه برای چیدمان وسایل و اشیاء است و دیگری آموزش ترمیم و مرمت اسناد مکتوب است که این کار در کارگاهی انجام خواهد شد.
او همچنین با نگاهی انتقادی به اشیاء موزه گفت: زمانی صحبت از اسناد مکتوب می‌شود گستره و تعریف ساختاری جداگانه‌ای دارد، در بعضی از اشیاء این موزه سندیتی وجود ندارد و با توجه به شیء محور بودن موزه در تعریف نام این موزه با مشکل روبه‌رو می‌شویم. اگر قرار است با رویکرد اسناد مکتوب آموزشی این موزه تعریف شود لازم است تعدادی از این اشیاء از موزه خارج شوند و تنها اسناد مهم ومرتبط، عکس‌های مستند آموزشی قرار داده شود.
او خاطرنشان کرد: در این زمینه سازمان اسناد آستان‌قدس همکاری لازم را می‌کند و در این زمینه اسناد مهم از مدارس قدیمی مشهد در اختیار شما قرار خواهیم داد و در سازمان اسناد این مدارک موجود است.
وی اشاره‌ای به قدمت و سابقه تاریخی دبیرستان فردوسی مشهد کرد وگفت: در یک دوره‌ای جز مراکز اصلی فکری مشهد بود و خطابه‌ها و جلسات مهم و تأثیرگذاری درآن‌جا برگزار می‌شد و اکنون این اسناد در اختیار ما است که همه این‌ها می‌تواند به اینجا منتقل شود و در اختیار عموم علاقه‌مندان قرار بگیرد.
او به نکته ظریفی نیز اشاره کرد و گفت: مقاله‌ای در روزنامه توس در دوره پهلوی اول خواندم و با توجه به این برداشت شخصی که مدارس امروزه ما به اندازه آن دوران دارای پختگی و کارآمدی نیستند. باید از راه‌اندازی این موزه برای خود تعریف و ساختاری مشخص داشته باشید و تنها با محوریت آموزش و پرورش قرار گیرد و در این زمینه باید اسنادی از تارخچه مدارس در پایان سلسله قاجار، معلمین خارجی، کتاب‌های آموزشی، ساختار مدارس قدیم و انجمن‌های اولیاء و مربیان را تهیه و در موزه نگهداری کنید.
مثل همیشه مشکلات مالی!
در پایان مراسم قاسمعلی خدابندی معاونت مالی استان هدف از برپائی این موزه گفت: موزه بیشتر جنبه آموزشی دارد و می‌خواهیم فضای آموزش را گسترده‌تر کنیم و به خارج از کلاس‌های درس و مدرسه ببریم و یکی از این مکان‌های آموزشی موزه است و با همین رویکرد موزه مکتوب اسناد آموزش و پرورش را راه‌اندازی کردیم. در بایگانی‌ها اسنادی موجود است که مبتنی بر تغییراتی در این 100 سال اخیر است و آموزش‌های رسمی و غیر رسمی و تغییرات در کتب درسی و در نظام‌های آموزشی بوده است که اینجا می‌توان در معرض دید عموم قرار داد.
وی اظهار کرد: به‌علت محدودیت مالی و کمبود امکانات نمی‌توانیم مثل آستان قدس موزه‌ای کامل داشته باشیم و این موزه در حد آموزش‌و پرورش و با همین محدویت‌ها راه اندازی شده است. موزه دارای هزینه‌های بالا و زیادی است و البته در آینده ممکن است این مکان به یکی از مدارس قدیمی منتقل کنیم.
گزارشی از مرجان فرهمند