ما متهم هستیم
رسانه چشم بیدار جامعه است و همواره باید نکاتی را ببیند که از دید عموم جامعه به دور مانده است.
در شماره قبلی بررسی وضعیت آزادی بیان در رسانه‌ها از زبان دو نماینده مجلس شورای اسلامی شنیدیم که تیغ رسانه‌ها برندگی قبل را ندارد. به نظر می‌رسد در کشور ما رسانه‌ها تبدیل به انعکاس دهنده صرف اخبار سازمان‌ها شده‌اند. حال این که در کشورهای توسعه یافته رسانه‌ها از خبر عبور کرده، علاوه بر موشکافی مسائل، به تحلیل و پیش‌بینی آینده می‌پردازند. امری که به وضوح در سخنان فرماندار مشهد به آن اشاره شده است.
محمدرحیم نوروزیان در جلسه آغاز به‌کار مجمع مشورتی اصحاب رسانه شهرستان مشهد که در فرمانداری با حضور نمایندگان اصحاب رسانه برگزار شد، افزود: ما به دنبال استفاده از ظرفیت رسانه‌ها برای بهبود هر چه بیشتر وضعیت مشهد هستیم. و توقع ما از رسانه‌ها این است که در صورت بروز اتفاقات مختلف بتوانند در پیش‌بینی مسایل و مشکلات به ما کمک کنند و برنامه به ما بدهند. رسانه‌ها باید در پیش‌بینی مسائل و مشکلات به ما کمک کنند.
اما رسیدن به این مطلوب راه دشواری را می‌طلبد و ملزوماتی دارد که باید مهیا شود. ما به عنوان عضو کوچکی از رسانه این رسالت‌ها را می‌پذیریم اما راهی که پیش پای ما گذاشته شده است پر از دشواری است که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم.
خودسانسوری داریم
رئیس خانه مطبوعات خراسان رضوی گفت: نمی‌توانیم بگوییم خودسانسوری نداریم چون قطعا داریم اما عوامل مختلفی از جمله قوانین سخت‌گیرانه دارد. متاسفانه در دوره دولت‌های قبل با رسانه‌ها به شدت برخورد می‌شد به راحتی شکایت می‌کردند، با خبرنگار مثل یک بزهکار برخورد می‌شد و در کنار دیگر مجرم‌ها قرار می‌گرفت، حتی این موضوع برای خود من نیز مشکل‌ساز شد اما در دولت جدید این مشکلات برطرف شد.
رسانه‌ها از برخورد می‌ترسند
علی پاکباز خسروشاهی در گفت‌وگو با خبرنگار صبح‌امروز افزود: رسانه‌ها باید سعی کنند قوانین را رعایت کنند و این ترس از دستگاه قضایی موجب یک خودسانسوری شده است اما خط قرمز برای رسانه‌ها فقط مقام معظم رهبری است که آن‌ها مطالب خاص خود را توسط روابط‌عمومی منتشر می‌کنند و رسانه‌ها باید در انتشار این حرف‌ها دقت بکنند. به غیر از این ما خط قرمزی نداریم مگر موارد محرمانه خاص که باعث تشویش اذهان عمومی می‌شود اما به هرحال دست رسانه‌های ما مثل کشورهای خارجی باز نیست چون ترس از برخورد دارند.
وی اضافه کرد: البته مسئولین ما نیز روشن فکر شده‌اند و با انتقاد با فکر باز برخورد می‌کنند و برخوردهای شدید خیلی وقت است دیده نشده و کار نکردن برخی موضوعات صلاحدید خود رسانه است اما رسانه باید بداند بعضی موضوعات را نباید سانسور کند و به گونه‌ای منتشر کند که برداشت غلط نسبت به آن صورت بگیرد.
مسئولین به جای برخورد با رسانه عذرخواهی کنند
خسروشاهی با بیان این که ما بجز خط قرمز که خود مقام معظم رهبری است نباید خطوط قرمز دیگری ایجاد کنیم، اظهار کرد: نوعی خودسانسوری اجتماعی داشته باشیم اعتماد مردم را از دست خواهیم داد. مسئول وقتی متوجه مشکل در سیستمش شد باید خودش عذرخواهی کند نه این که با رسانه برخورد کند چون مردم به سمت رسانه‌های بیگانه سوق پیدا می‌کنند که آسیب‌های جدی دارد.
رئیس خانه مطبوعات خراسان رضوی تصریح کرد: البته برخی ترس‌ها بی‌جهت است و بعضی رسانه‌ها احساس می‌کنند اگر سازمانی را نقد کنند بلافاصله تعطیل خواهند شد و… در صورتی که اینگونه نیست و ما بعد از سال‌ها کار در رسانه چنین چیزی ندیدیم و معمولا در مقابل نقدهای تند بیانیه صادر می‌کنند. کسی با انتقاد برخورد نمی‌کند حتی خود مقام معظم رهبری می‌فرمایند ما را منصفانه نقد کنید. اما من معتقدم ترس خبرنگار از قوه قضاییه تبعات زیادی از جمله خدشه‌دار شدن اعتماد مردم به رسانه‌ها دارد.
وی افزود: در دولت‌های قبل بخاطر مطالبی که چاپ می‌شد جلوی ادامه تحصیل نویسنده را می‌گرفتند ولی در دوره‌های بعد این مجوز به آن‌ها داده شد. حتی در بحث دستگیری خبرنگاران نیز ما مورد دستگیری نداشتیم و حداقل در حوزه من چیزی دیده نشده است.
رسانه‌های خصوصی توانسته‌اند بی‌طرف باشند
خسروشاهی در خصوص بی‌طرفی رسانه‌ها ابراز کرد: وقتی برخی رسانه‌های ما وابسته به نهادها است نمی‌تواند بی‌طرف باشد، اما رسانه‌های مستقلی مثل صبح‌امروز و نخست توانسته‌اند بدون وابستگی بی‌طرف باشند و خبرنگاران و مدیران آن‌ها از دل مردم هستند. همین موضوع باعث شده بتوانند به راحتی نهادها را نقد منصفانه کنند اما باید این نکته را تذکر داد که نباید اگر نهادی حمایت مالی از ما نداشت علیه آن خبر کار کنیم چون همین موضوع خود نوعی سانسور است.
وی ادامه داد: ما باید این استقلال و بی‌طرفی را حفظ کنیم هرچند که کار برای رسانه‌های خصوصی مثل صبح‌امروز بسیار سخت است، البته مردم نیز دنبال همین رسانه‌های بی‌طرف هستند چون رسانه‌های وابسته هیچ‌گاه علیه متولی خود کار نمی‌کنند و این توفیقی است که نسیب رسانه‌های خصوصی شده است.
افشاگری نباید تبدیل به انتقام شود
در ادامه به سراغ یک پیشکسوت رسانه خراسان رضوی رفتیم و نظر وی را در خصوص تاثیر سانسور بر عملکرد رسانه‌ها جویا شدیم.
رئیس هیئت مدیره خانه مطبوعات خراسان رضوی گفت: خنثی عمل کردن رسانه‌ها تعریف خوبی نیست چرا که ما رسانه‌های منتقد خوبی نیز داریم، ولی با توجه به زبان تند کانال‌های غیر موجه در فضای مجازی و رعایت نکردن چهارچوب‌های قوانین نقد و عبور راحت از خطوط قرمز، نقد رسانه‌ها چندان مورد توجه قرار نمی‌گیرد. اما در هر صورت در فضای کنونی رسانه‌ها نقدهای خوبی می‌کنند و حتی گاهی از نقد عادی نیز عبور می‌کنند.
جلال فیاضی افزود: افشارگری در کشور ما باید بر اساس اصول قانونی باشد و اولویت‌بندی شود که افشاگری برای انتقام جریانات و افراد از یکدیگر صورت نگیرد بلکه افشاگری به نفع منافع ملی و جامعه اتفاق بیفتد و اقداماتی که برخلاف این منافع است افشا شود نه این که مسائل شخصی تحت عنوان افشاگری بیان شود. همچنین افشاگری باید کاملا مستند باشد و رعایت اصول اخلاق حرفه‌ای و کرامت انسانی در آن لحاظ گردد.
رسانه‌ها نسبت به دهه‌های قبل صریح‌تر شده‌اند
فیاضی تصریح کرد: رسانه به عنوان پیش‌قراولان تحول جامعه باید قدرت تحلیل قوی داشته باشند و با اطلاعاتی که وجود دارد هم نسبت به آینده تحلیل واقع‌بینانه‌ای ارائه دهند و هم نسبت به تحولات پیش‌رو راهکارهای اصولی، کاربردی و واقع‌بینانه ارائه دهند. من معتقدم در این خصوص رسانه‌ها هنوز توانمندی خود را نشان نداده‌اند.
وی افزود: قطعا رسانه‌های ما نسبت به دهه‌های قبل خیلی صریح‌تر و شفاف‌تر تحلیل می‌کنند اما این صراحت در سایه جسارت و عبور از خطوط قرمز کانال‌های فضای مجازی قرار گرفته است و به خوبی دیده نمی‌شود. البته مسئولین جامعه حساسیت کمتری نسبت به قبل دارند و نقدها را بهتر می‌پذیرند.
فیاضی ادامه داد: سانسور یعنی اعمال نظر از پیش توسط حاکمیت که من اصلا وجود این موضوع را قبول ندارم چون چیزی هرگز اتفاق نیفتاده است و خود رسانه‌ها تصمیم گرفتند چه چیزی را بیان کنند یا نه، این رسانه‌ها هستند که مطابق دیدگاه خود خبرها را دروازه‌بانی می‌کنند که برخی نام این کار را خودسانسوری می‌گذارند اما من معتقدم این خط و مشی یک رسانه است.
ما دچار بی‌تعصبی به کشور شده‌ایم
با توجه به صحبت‌های مطرح شده در گزارش قبلی در خصوص آزادی رسانه‌ها به سراغ نماینده مردم درگز در مجلس شورای اسلامی رفتیم و نظر وی در خصوص آزادی بیان جویا شدیم.
نماینده مردم درگز در مجلس شورای اسلامی گفت: به گفته تحلیل‌گران سیاسی ما ایرانی‌ها مشکلی به عنوان بی‌تعصبی به کشور داریم. یعنی بسیار کار سختی است که شما بخواهید از یک خارجی اطلاعات در مورد کشورش بگیرید اما هر خارجی از ما اطلاعات بخواهد نقد کشور، نظام، سیستم بانکی و … را به او تحویل می‌دهیم و به راحتی اطلاعات ما در اختیار دشمن قرار می‌گیرد.
عبدالله حاتمیان افزود: در شهرهای ما کوچک‌ترین مسائل توسط دوربین‌ها فیلم گرفته می‌شود و به کشورهای بیگانه فرستاده می‌شود تا در شبکه‌های آن‌ها نمایش داده شود که این کار منصفانه‌ای در قبال کشور نیست.
آزادی بیان نیاز به ایجاد ساختار دارد
وی با بیان این که در خصوص آزادی بیان سیاسی ما نیاز به ایجاد ساختار، آموزش و تمرین داریم، اظهار کرد: اولین گام در این زمینه تحزب است که اصلا فضای آن موجود نیست و در این فضا است که می‌توان نظرات را به راحتی بیان کرد. وقتی ما سیستم این کار را نداریم و فضایی است که هر کس جداگانه می‌خواهد تحلیل کند اصلا نمی‌توان از آزادی بیان صحبت کرد.
حاتمیان تصریح کرد: در هیچ کشوری مثل ایران نمی‌توان بدون چارچوب قلم زد و بدون چارچوب محصور کرد. ما باید در هر کاری روی اصول کار کنیم. الان در کشور ما جایگاه نقد، فضای رسانه و فضای حقیقی و مجازی را گم کرده‌ایم. هم کسی که نقد می‌کند منحرف شده و سردرگم حرکت می‌کند و هم مسئولان و دولتمردان از فضای مردم سالاری خارج می‌شوند.
باید برای رسانه‌ها اساس‌نامه دقیق تنظیم شود
وی افزود: به همان شکل که حزب باید در چهارچوب مرام‌نامه و اساس‌نامه باید حرکت و عمل کند، رسانه هم باید به یک مرام‌نامه و اساس‌نامه پایبند باشد و دیگران نیز بر همین اساس باید نقد کنند. الان بی‌قیدی خاصی در جامعه شکل گرفته است، یعنی کسانی که در فضای مجازی به عنوان یک فرد عادی نقد می‌کند و چه کسی که در رسانه فعالیت می‌کند دچار این بی‌قیدی شده‌اند.
ما باید در یک چارچوب ضوابط و قوانین را تعریف کنیم و بر همین اساس حرکت کنیم و اگر کسی از این چهارچوب خارج شد جریمه شود. الان کسی نمی‌داند چیزی که می‌نویسد او را دچار مشکل می‌کند یا نه. نمی‌گویم قانون نداریم، داریم ولی خیلی کلی که شفاف مسیر راه را نشان نمی‌دهد.
مجموع صحبت‌های مطرح شده در این دو گزارش انگشت اتهام را به سمت خود رسانه‌ها برده است. صبح‌امروز برای پی‌گیری این موضوع در شماره‌های آتی به سراغ مصادیق دشواری‌ها از زبان اهالی رسانه می‌رود و دفاعیه آن‌ها را در این خصوص منتشر خواهد کرد.
گزارشی از رضا شجاع