آفرین فردوسی!
چهلمین همایش میان فصلی خردسرای فردوسی با نام «رامش و راستی» به شادمانگی هزار و هفتاد و هفتمین زادروز فردوسی و پایندگی مهر به‌کوشش موسسه خردسرای فردوسی در سالن همایش‌های ساپکو مشهد برگزار شد. در این همایش دکتر محمدجعفر یاحقی مدیر موسسه خردسرای فردوسی، دکتر جواد محقق نیشابوری، دکتر فرزانه بهار، دکتر فاطمه ماه‌وان و تعداد زیادی از اساتید، فرهیختگان و علاقه‌مندان در حوزه فرهنگ و تاریخ و ادبیات حضور داشتند. در این مراسم جایگاه و فلسفه جشن، جلوههای موسیقی در شاهنامه، یلدا سنت کهنسال ایرانی، فردوسی از نگاه تصویرگران توسط اساتید و پژوهشگران مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
جشن، نیایش از پروردگار
در ابتدای مراسم دکتر یاحقی درباره معنای جشن‌ها و فلسفه آن گفت: ایرانیان رفتن سیاهی و تاریکی وآمدن خورشید و نور و روشنائی را جشن می‌‌گرفتند. کلمه جشن در فرهنگ ایرانی به‌معنای نیایش است و با یسن و یسنا ارتباط دارد و مفهوم آن ستایش است و جشن‌های ما همیشه با نیایش همراه است.
وی اظهارکرد: جشن‌ها یکی از نعمت‌های پروردگار به بندگان است که شادی و لذت‌بردن از شادی را عطا کرده است و زمانی از نعمت شادی لذت می‌بریم در واقع نعمت خدواند را یادآوری می‌شویم. دومین چیزی که در کتیبه‌ها و متون قدیم یادآوری شده است شادی است و چنین آمده است که «خداوند را ستایش می کنیم و اهورامزدا راکه انسان را آفرید و شادی را برای انسان آفرید.» در واقع، فلسفه جشن در فرهنگ ایران به این خاطر است که نیاکان ما همیشه در حال نیایش و شکرگزاری پروردگار بودند.
او در ادامه از دکتر محمدعلی اسلامی ندوشن و اقدامات ارزشمند وی مطالبی را بیان کرد وگفت: نام دکتر اسلامی ندوشن همیشه درکنار نام فردوسی و ایران است و ایشان و همسرشان دکتر شیرین بیانی در اقدامی بسیار ارزشمند بخشی از کتاب‌های نفیس خودشان راکه حدود 815 جلد کتاب نفیس درباره تاریخ و ادبیات به‌کتابخانه خردسرای فردوسی و حدود 90 مقاله در زمینه دکترا وکارشناسی ارشد به کتابخانه دانشگاه فردوسی اهدا کردند. علاوه براین کتاب‌ها کمک‌های نقدی شایسته‌ای انجام دادند که قابل اهمیت است.
موسیقی شعر در شاهنامه
درباره جلوههای موسیقی شعر در شاهنامه دکتر محقق نیشابوری گفت: اگر در تعریف شعر این عبارت را بدانیم که شعرگره‌خوردگی عاطفی اندیشه و خیال در زبانی فشرده و آهنگین است.آهنگ یعنی موسیقی شعر و یکی از ارکان اصلی در این تعریف و یکی از عناصر مهم دراین حادثه است. شعر همان موسیقی است که با ابزارکلمه نواخته میشود. همان‌گونه که آواز با ابزار وهم وگمان و گوشه‌های چند صدگانه موسیقی رسمی ایرانیان در هفت دستگاه و پنج آواز در چنگ وتنبور و تار و دف و نی است.
او درباره موسیقی شعرگفت: موسیقی شعر در چهار چشم‌انداز موسیقی کناری، بیرونی، درونی و معنوی جلوه می کند. موسیقی بیرونی همان وزن عروضی و برابری بخش‌ها در مصراع‌های شعر است، موسیقی‌کناری قافیه و ردیف است و موسیقی درونی هماهنگی‌های صوتی که در دورن مصراع ها اتفاق می‌افتد. از سوی دیگر، موسیقی درونی در شاهنامه مجموعه هماهنگی‌های که از رهگذر وحدت یا تشابه یا تضاد در کلمات پدید می‌آید.
فردوسی از نگاه نگاره‌ها
در پایان مراسم دکتر فاطمه ماه‌وان درباره تصویر فردوسی از نظر قدما گفت: درکل متن شاهنامه روایتی از فردوسی وجود ندارد که نگاره‌ها بخواهند آن‌را به‌تصویر بکشند، ولی نگار‌گران افسانه‌های‌که درباره زندگی فردوسی است را در اول نسخه‌های خطی اضافه کردند و به‌طبع همان تصاویر را ترسیم کردند.
او اشاره‌ای به هنر چهره نگاری در غرب و شرق‌کرد وگفت: درغرب هنر پرتره داریم که خطوط را دقیق بیان می‌کند ولی در شرق چهره‌ها به‌طور دقیق شبیه آن فرد ترسیم نمی‌شود بلکه تیپ سازی است مثلا تیپ شاعر یا پادشاه را ترسیم می‌کنند. فردوسی بعد از سرودن شاهنامه به دربار محمود غزنوی می‌رود که در آن‌جا سه تن از شاعران درباری را می‌بیند که در نگار‌ه‌های زیادی این تصاویر همراه با نام شاعران ترسیم شده است و این مشخص می‌کند کدام پیکره فردوسی است.
او اظهار کرد: در این نگاره‌ها لباس فردوسی ساده و بدون نقش‌و‌نگار و چهره‌ای غریب‌وار و جایگاهش پائین‌تر از بقیه شاعران درباری است. طبق متون ادبی، در ابتدا شاهنامه مورد پسند محمود غزنوی قرارگرفت ولی بعد از مدتی به‌علت حسادت شاعران درباری مورد خشم و بی‌مهری سلطان واقع میشود.
ماه‌وان اشاره‌ای به نگاره‌ها در فضای دربار و سلطان کرد و افزود: فردوسی با کتابی در دست مقابل سلطان ایستاده است و در بعضی نگاره‌ها چهره فردوسی پیر و سالخورده ترسیم شده که البته در آن زمان فردوسی جوان است و ممکن است این تصاویر نشان از پختگی و حکیم بودن فردوسی داشته باشد.
او در پایان اشاره‌ای به چهره فردوسی در عصر حاضر کرد وگفت: در روزگار معاصر تندیس فردوسی از آثار هوشنگ سیحون است و قبل از این تندیس تصویر دیگری از فردوسی توسط استاد نقاش حسین بنائی که در سال 1313 و در زمان جشن‌های هزاره فردوسی کشیده شده است که اکنون در دانشکده ادبیات دانشگاه فردوسی و کتابخانه قطب علمی نگهداری میشود.
***
لازم به ذکر است که در این مراسم قطعه‌ی از ستایش فردوسی بزرگ به‌نام «آفرین فردوسی» توسط فرهاد هوشیار، اجرای نقالی استاد جمشید داوودیان و شاهنامه‌خوانی با اجرای فرنگیس طوسی انجام شد.
گزارشی از مرجان فرهمند