ترجمه‌ها بیشتر از آثار بومی!
جواد نعیمی، نویسنده، پژوهشگر و ویراستار، متولد 1335 در مشهد است. او بیش از ده سال مسئول مرکز آفرینش‌های ادبی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان خراسان بوده است و مسئولیت صفحه کودک و نوجوان روزنامه‌های خراسان، قدس و شهرآرا از جمله فعالیت‌های او در حوزه مطبوعات به شمار می‌رود. گزینش و تجلیل درآیین اختتامیه جشنواره امام رضا(ع)، به عنوان خادم فرهنگ رضوی، انتخاب و تقدیر به عنوان کتابدار نمونه کشوری، درج نام، تصویر و شرح بخش‌هایی از زندگی‌نامه،آثار و فعالیت‌ها، در کتاب فرهنگ جامع خادمان و قهرمانان قرآن و عترت از جمله دستاوردهای فعالیت او در حوزه کتاب است. آنچه می‌خوانید گفت‌وگویی است مختصر پیرامون وضع ادبیات کودک و نوجوان در روزگار ما.
- ادبیات کودک امروز ایران به نظر شما در کجا ایستاده است؟
در این دوره و زمانه، با وجود همه تلاش‌هایی که برخی نویسندگان و شاعران متعهد و برجسته کودک داشته‌اند و با وجود پویایی و رونقی که در تعداد و عناوین آثار کودکانه دیده می‌شود، به معدودی از آثار خوب و با کیفیت برخورد می‌کنیم و متأسفانه شاهد تولید آثاری کم‌ارزش و حتی بی‌ارزش هستیم. هر چند بهره‌گیری از ادبیات جهانی و آشنایی با فرهنگ کشورهای دیگر به وسیله ترجمه آثار ضروری است اما غلبه آثار ترجمه شده بر آثار بومی متأسفانه در حد فاجعه است. همه این‌ها در حالی است که امکان تولید کار خوب وجود دارد اما از این ظرفیت‌ها استفاده بهینه نمی‌شود. نشر آثار امروز به اصطلاح بازاری‌ها دردی دوا نمی‌کند و آثار کم‌مایه و سست نه تنها کودکان را به خواندن راغب نمی‌کند که آنها را از مطالعه دلسرد هم می‌کند. بهترین راهکاری که در وهله اول باید به آن توجه داشته باشیم آرامش خاطر و دور کردن دغدغه‌های نویسندگان کودک است تا آنها بتوانند با فراغ بال و اندیشه خلاق به این نوع ادبیات بپردازند.
- فضای مجازی را امروز در زمینه ادبیات کودک و نوجوان چطور ارزیابی می‌کنید؟
خواه ناخواه این فضا ادبیات کودک و نوجوان را هم مانند ادبیات بزرگسال دستخوش تغییر کرده است و این اجتناب‌ناپذیر است. مهم است بتوانیم با برنامه‌ریزی از این فضا در جهت محتوابخشی به ادبیات کودک و نوجوان قدم برداریم. نظام آموزشی با نپرداختن درست و عمیق به این نوع ادبیات متأسفانه دشواری‌هایی پدید آورده است.
- چه مفاهیمی را امروز برای قشر کودک در این دوره پیشنهاد می‌کنید؟
همه مفاهیمی که تفکر کودک را برانگیزد لازم است. مفاهیمی که آموزنده باشند و اندیشه کار و تلاش، وحدت، خلاقیت و توانمندسازی کودکان را برای رویارویی با مشکلات زندگی در بر داشته باشد و بچه‌ها انسان‌هایی خداجو، اخلاق‌مدار، سالم (از نظر جسمی و روانی) و پویا و پرکار بار آورد؛ مروج و مبلغ فرهنگ و هویت مذهبی و ملی باشد و شیوه‌های مقابله با دشواری‌ها را به آنها بیاموزد.
- تا کنون در چه حوزه‌ها و با چه موضوع‌هایی برای کودک و نوجوان نوشته‌اید؟
عمده تلاش و همت من تا کنون در زمینه‌های دینی و اخلاقی،شخصیت‌های مهم تاریخی و قصه‌های مذهبی و برخی مفاهیم اجتماعی بوده است.
- مطرح کردن تاریخ در قالب قصه برای کودک و نوجوان مهم است؟
حتما همین طور است. تاریخ مستند و دقیق هنگامی که لباس قصه بر تن کند جاذبه بیشتری خواهد داشت. تأثیرگذاری بیشتری دارد و قصه‌ها قادرند خشکی‌ها، تلخی‌ها و مرارت‌های تاریخی را کاهش دهند و فراز و فرودهای زندگی فردی یا اجتماعی را قابل قبول‌تر کنند.
- چه راه‌هایی برای جذب کودک به مطالعه می‌شناسید؟
البته رغبت‌ها و تمایل‌های کودکان باید مورد توجه باشد و سپس برای سلیقه آنها قصه‌هایی با محتوایی که گفتم نوشت. اگر ما با هوشیاری در این موضوع حساس نباشیم دیگران از این فرصت سود می‌جویند و خواسته‌های خودشان را در قالب‌های گوناگون به ذهن کودک و نوجوان ما انتقال می‌دهند. با خرید و تهیه کتاب، با بردن بچه‌ها به کتابخانه‌ها و نمایشگاه‌های کتاب و نهادینه‌سازی توجه به کتاب از طریق هدیه دادن آن به دیگران، ارجاع دادن بچه‌ها برای یافتن پاسخ‌هایشان به کتاب و ترویج مطالعه، تشویق کودکان به شرکت در مسابقه کتاب‌خوانی و جایزه دادن آن به کودکان برای کارهای خوبشان می‌شود قدم‌های موثری در این مسیر برداشت. در واقع باید کتاب را به عنصری مهم در زندگی کودک تبیین کرد.
- فکر می‌کنید در ادبیات کودک و نوجوان قصه‌گویی حرف اول را می‌زند؟
البته هر یک از قالب‌های ادبی تأثیر خود را دارد اما به طور طبیعی قصه‌ها جاذبه‌ای جادویی دارند که نه تنها کودکان که بزرگسالان را هم مسحور خودشان می‌کنند. اهمیت قصه‌گویی و قصه پردازی به حدی است که خداوند هم برای هدایت انسان در کتاب آسمانی قرآن حقایق زیادی را در قالب ادبی بیان فرموده است. حتی می‌بینیم که بسیاری از شاعران با آگاهی دقیق از قدرت قصه برای جذب مخاطبان، سروده‌های خود را به گونه‌ای داستانی عرضه می‌کنند. به نظرم حتی لازم است امروز والدین خودشان قصه بخوانند تا بتوانند برای کودکانشان قصه تعریف کنند.
- گروه‌بندی سنی کودک و نوجوان و تقسیم‌بندی‌هایی که وجود دارد را چگونه می‌بینید؟
این گروه‌بندی‌ها که از سالیان پیش در کانون و سپس در برخی انتشاراتی‌ها رایج و متداول شده را لابد متخصصان روانشناسی و جامعه‌شناسی وضع کرده‌اند، هرچند به نظر می‌رسد که مرزبندی چندان دقیقی را نمی‌توان در این زمینه قطعی دانست. البته دامنه این مرزبندی‌ها قابل تغییر است.
- آیا ترجمه آثار کودک را خوب می‌بینید؟
ترجمه کتاب فی‌نفسه کاری خوبی است اما مهم است که چه کاری با چه محتوایی ترجمه شود. هر کتابی از فرهنگ نویسنده‌اش متأثر است و تأکید من بر این است که ترجمه نباید بر فرهنگ بومی خومان برتری یابد و ببینیم کارهایی از فرهنگ بیگانه به مراتب بیشتر از فرهنگ خودمان در بازار کتاب موجود است.
- به عنوان آخرین سئوال بفرمایید کدام نویسنده کودک را در ایران الگوی خود قرار داده‌اید؟
هر نویسنده‌ای ناخودآگاه از نویسنده یا نویسندگان دیگری تأثیر می‌پذیرد. خود من زمانی در حوزه کار بزرگسال از شادروان احمد عزیزی متأثر بودم اما بعدها به زبان مستقل‌تری دست یافتم؛ اما در زمینه ادبیات کودک و نوجوان ضمن اظهار ارادت به بسیاری از دوستان نویسنده‌ام شاید نتوانم به طور مشخص از نویسنده‌ای خاص نام ببرم و گمان می‌کنم سبک و سیاق کارهایم شکل و شمایل ویژه خود را داشته باشد. در عین حال دیگران بهتر می‌توانند در این زمینه قضاوت کنند.
گفتگویی از سعید بابایی