من نا امید منتظرم
«راستش ساعت‌ها به این فکر کرده بودم که چطور می‌توانم آسان‌ترین روش را انتخاب کنم. حتما باید یک راهی وجود داشته باشد شبیه جمله کوتاهی که روی کاغذهای کوچک، پشتِ اغلب ویترین‌های طلافروشی می‌زنند: «بدون درد و خونریزی». روی تمام پل‌های شهر پیاده راه رفته بودم و تمام محیط اطراف آنها را انداز و برانداز کرده بودم. حتی یکبار طناب کلفتی را پیاده کردم و زیر تخت پنهانش کرده بودم تا چشم کسی به طنابم نیوفتد، این شی یک مدت تقریبا زیادی برایم ارج و قرب خاصی داشت. وقتی مطمئن می‌شدم که کسی یکباره در اتاقم را باز نمی‌کند، از زیر تخت درش می‌آوردم و گره زدن را با اون امتحان می‌کردم. البته چندتا شیشه قرص رنگی هم توی یکی از کمدها که هنوز سالم بود و می‌شد همچین چیزهایی را نگه داشت، مخفی کرده بودم. چندتا شیشه قرص که آدم را یاد کودکی‌ها و خوردن اسمارتیس می‌انداخت.
زندگی معنا و محتوای خاصی نداشت و همیشه بیشتر از اینکه به مفهوم نفس کشیدن فکر کنم، به زنده نبودن خودم و روش خودکشی فکر می‌کردم. احساس می‌کردم خودکشی در ژن من نهفته است و هرجوری که شده باید خودم را راحت کنم. اما به این سادگی‌ها هم نبود، هیچ وقت همه چیز شاعرانه پیش نمی‌رود، یک‌جایی و در یک موقعیت خاصی بالاخره چیزی پیدا می‌شود که حال آدم را بگیرد. از این‌ها گذشته هربار که این فکر به سرم می‌زد، انگار یکی فوت می‌کرد روی شش سالگیم و خاطرات بی‌بی زنده می‌شد. خوب یادم هست که بی‌بی درباره خودکشی می‌گفت: «ننه اونایی که دین و ایمون ندارن و خودکشی می‌کنند، خدا ازشون قهر می‌کنه، برای همین تا قیامِ قیامت روحشون سرگردون می‌مونه و هیچ وقت آروم نمی‌گیرند. تا روز قیامت از راه برسه و تکلیف جهنم رفتنشون یکسره بشه. ولی حتما جاشون ته جهنمِ، چون خدا قهر می‌کنه و رو برمی‌گردونه از اینکه به آدم جون داده اما خودش جون رو نگرفته». هرگز نفهمیدم چرا بی‌بی این حرف‌ها را به من می‌زد انگار که از همه چیز در آینده خبر داشت. اما با مرور این حرف‌ها، احساس می‌کردم هیچ جور نمی‌شود با سرگردانی روح و آرام و قرار نداشتن حتی در آن دنیا کنار بیایم.»
11 نفر در روز خودکشی می‌کنند
«یک دقیقه وقت بگذارید، یک زندگی را تغییر دهید» این شعار امسال در روز جهانی پیشگیری از خودکشی است. طبق آمارهای سازمان بهداشت جهانی، در هر 40 ثانیه یک نفر خودکشی می‌کند. به عبارتی 3 هزار خودکشی در هر روز. برهمین اساس در کنار هر یک خودکشی موفق، ۲۰ خودکشی ناموفق هم صورت می‌گیرد؛ این یعنی در هر ۳ ثانیه یک خودکشی ناموفق در جهان انجام می‌شود. اما آمارها در ایران و سایر استان‌های کشور جور دیگری است. 11 نفر در روز خودشان را می‌کُشند. 11 نفری که از قشرهای مختلف کودکان، زنان و مردان هستند. مدتی‌است همه به‌دنبال پاسخی برای «چرایی» این خودکشی‌ها هستند. اما جواب‌ها متفاوت است و سرکلاف خودکشی همچنان ناپیدا. جدیدترین جواب می‌گوید «ناامیدی» حرفِ اول را در خودکشی در ایران می‌زند.
روز جهانی پیشگیری از خودکشی و البته خبرساز شدن بازی مجازی «نهنگ آبی» باعث شد که با دکتر زهرا خوشنویسان درباره علل خودکشی گفت‌وگو کنیم.
وی در تعریف خودکشی گفت: این پدیده واکنشی است که عوامل درونی و محیطی در آن تاثیرگذار است. در این اقدام فرد سعی می‌کند با روش‌های مختلف به زندگی و حیات خود پایین دهد. خودکشی گاهی در اثر مسائل فرهنگی و اجتماعی رخ می‌دهد؛ اما موضوعات فردی خودکشی از اهمیت بیشتری برخوردار است. این موضوع که فرد باید به چیز میزان دچار بی‌ثباتی و خودباختگی باشد که دست به این کار بزند، باید تحلیل و بررسی شود.
بحران مالی هم تاثیرگذار است
خوشنویسان افزود: خودکشی در اثر هجوم هیجانات به فرد اتفاق می‌افتد. این هیجانات تحت تاثیر عواملی مختلفی صورت می‌گیرد و البته دلایل شایع‌تری مانند شکست عشقی و عاطفی، از دست دادن عزیزان و ناامیدی و افسردگی است. البته بحران‌های مالی و اقتصادی گاهی به این دست اقدامات منجر می‌شود و دیده شده افرادی که دچار مشکلات خاصی در زمینه اقتصادی هستند و یا ورشکست شده‌اند، راه‌حلی برا کنترل و کاهش هیجانات خود نمی‌بینند و در نهایت به زندگی خود پایان می‌دهند. البته افسردگی‌های شدید هم منجر به این اتفاق می‌شود و افرادی از اختلالات روانی رنج می‌برند، مرگ خود خواسته برای خود رقم می‌زنند.
نا‌امیدانه از خودشان حرف می‌زنند
این روانشناس بیان کرد: دیده شده افرادی که دچار اعتیاد به مواد مخدر و الکل هستند بیشتر به خودکشی روی می آورند اما باید تاکید کرد که این اقدام یک دفعه و ناگهانی انجام نمی‌شود و نشانه‌های مخصوص به خودش را دارد. فردی که قرار است به خودکشی دست بزند برنامه ویژه‌ای برای خودش دارد و به این موضوع فکر می‌کند و درباره این اقدام گاهی با دیگران حرف می‌زند و دنبال راه‌کارهای آن می‌گردد و درباره خودش حرف‌های ناامید کننده به خانواده می‌زند. این فرد احساس می‌کند در شرایطی گرفتار شده است که راهی برای او وجود ندارد و الگوی خواب و خوراک او تغییر می‌کند.
وی تصریح کرد: اقدام به خودکشی بیشتر در گروه‌های افرادی که به افسردگی دچار هستند دیده می‌شود البته براساس این موضوع که در چه شرایطی قرار می‌گیرند بروز پیدا می‌کند. در آمریکا بحث خودکشی، سومین عامل مرگ و میر نوجوانان و جوانان 15 تا 24 است و دلیل آن آزادی نگهداری از سلاح، کم ارزش بودن عقایدهای معنوی و سایر مسائل دیگر می‌تواند باشد. در جوامع سنتی‌تر که مسائل عاطفی نقش پررنگ‌تری دارد خودکشی درصد به مراتب پایین‌تری دارد؛ برای مثال روابط فرد با خانواده شکل ارزشی و محترمانه‌تری دارد و افراد خانواده محبت و تعلق خاطر بیشتری نسبت به یکدیگر دارند به همین دلیل نقش خانواده پر رنگ می‌شود و کمتر افرادی در این جوامع دست به خودکشی می‌زنند.
باید معنای زندگی را پیدا کرد
خوشنویسان خاطرنشان کرد: «هرکس چرایی زندگی خود را بیابد با هر چگونگی خواهد ساخت». اگر افراد به معنای زندگی خود فکر کرده باشند، هرگز حاضر نیستند با هر رفتاری حیات و زندگی خودشان را تهدید کنند. افرادی که به معنای زندگی خود پی‌می‌برند، هدفمند و با برنامه‌ریزی زندگی می‌کنند و کمتر دچار افسردگی می‌شوند.
وی گفت: نوجوانان و جوانان میل بیشتری به خودکشی دارند، از این جهت که در دوران بلوغ عاطفی هستند و هر اتفاق ناگواری برای آنان بن‌بست تلقی می‌شود و آنان زندگی خود را تمام شده می‌بینند و به همین دلیل بیشتر دست به این‌گونه اقدام‌ها می‌زنند. البته باید تاکید کرد این افراد در رنج سنی جوان و نوجوان به دلیل فقدان مهارت کنترل هیجانات به این سمت کشیده می‌شوند. البته قشر دیگری هم وجود دارد که در شرایط بحرانی زندگی دست به خودکشی می‌زنند و این افراد معمولا متاهل هستند و با صحنه‌های خیانت زناشویی به صورت مستقیم مواجه می‌شوند.
سابقه خودکشی فامیلی
این روانشناس با بیان اینکه بعد از ناامیدی، افسردگی و شکست عاطفی عوامل دیگری هم در خودکشی تاثیر دارد، افزود: مشکلات قانونی، سابقه خودکشی فامیلی، اعتیاد، مشکلات خانوادگی، بیماری‌های خاص(مثل معلولیت و سایر بیماری‌های ژنتیکی و خاص و غیرقابل درمان).
خوشنویسان با اشاره به رواج بازی «نهنگ آبی» که در نهایت با خودکشی بازیکن به پایان می‌رسد، گفت: اقدامات پیشگیرانه و آگاهی دهنده خیلی زود توسط رسانه اطلاع‌رسانی شد و عموم والدین در جریان خطرناک بودن این بازی قرار گرفتند. بازی «نهنگ آبی» توسط یک دانشجوی اخراجی در روسیه ساخته شد، این فرد به احتمال زیاد دچار اختلال شخصیت بوده و کسی که این بازی را طراحی کرده حتما دچار مشکلات روحی و روانی است. خودکشی‌های متعددی پس از انجام این بازی از کشورهای مختلفی گزارش شده است. بازی «نهنگ آبی» شامل 50 مرحله است که در آن از بازیکن خواسته می‌شود علامت‌های خاصی را با تیغ در دست خود حک کند و از آن عکس بگیرد، همچنین در طی این بازی اقدامات خطرناکی از بازیکن خواسته می‌شود و فرد باید با روشن کردن دوربین و لوکیشن خود اطلاعاتی به ادمین دهد تا ادامه بازی برای او میسر باشد. در نهایت بازیکن اگر قادر به خودکشی نباشد، تهدید به مرگ می‌شود تا با فشارهای روانی در نهایت دست به خودکشی بزند.
وی خاطرنشان کرد: تهی بودن زندگی از مسائل ارزشمند و عدم اعتماد به نفس باعث می‌شود جوانان و نوجوانان ما در دام‌های مختلفی از جمله بازی «نهنگ آبی» گرفتار شوند. از طرفی به دلیل کاهش تعاملات خانوادگی و دوری فرزندان از والدین باعث می‌شود که فرد مشکلات خودش را با خانواده خود در میان نگذارد و مشکل به مراتب بزرگ‌تری را برای خود به وجود بیاورد.
اگر می‌خواهیم که خودکشی اتفاق نیوفتاد، باید از کودکی سرمایه‌گذاری کنیم. باید به فرزندانمان تحمل و قدرت رویارویی با مشکلات را یاد بدهیم، تحمل ناکامی را در آنان بالا ببریم و ارزش‌های انسانی را در آنان تقویت کنیم.
گزارشی از نیلوفر اقبال