اولین چیزی که از سبد خانواده حذف می‌شود، هنر است
آیا تا به حال در جمعی حضور داشته‌اید که نوازنده‌ای در آنجا ساز بزند؟ حتما عده‌ای در جمع، به فکر یادگیری سازی برای خودشان و یا کودکانشان می‌افتند و بدون شناختی از موسیقی و درک نادرست از استعداد هنرجو وارد یادگیری یک ساز می‌شوند. برای یادگیری اول باید بدانیم که چه سازی را دوست داریم. در قدم دوم از استعداد و درک گوش موسیقیایی خود آگاه باشیم و قدم سوم بهتر است با نوازنده‌ای آگاه که آشنا با فضای موسیقی است مشورت و ساز مورد علاقه خودمان را کشف و خریداری کنیم.
آموزشگاه‌های موسیقی زیادی در شهرمان هستند که چراغ کم‌سویشان را با هزاران سختی و مرارت روشن نگه داشته‌اند. بدین منظور با محمدرضا تحقیقی مدیر آموزشگاه «گاهان» صحبتی خودمانی داشتم. او از کودکی با فراگیری ساز تمبک و سنتور وارد دنیای موسیقی شده و از محضر اساتید بزرگی همچون مصطفی‌پور، تراب، دهلوی، ناصح‌پور و… بهره گرفته و تحصیلات تکمیلی خود را در دانشگاه موسیقی به اتمام رسانده است. وی کتابی در زمینه آموزش تخصصی موسیقی به کودکان را نیز تالیف کرده و حرف‌های شنیدنی بسیاری دارد که میخوانید.
- مخاطب چگونه نوع موسیقی و آموزشگاهی را برای آموزش انتخاب میکند؟
عموما مخاطبین آموزشگاه‌ها یا از طریق تبلیغات، یا معرفی هنرجویان به دوستان و آشنایان خود و یا فعالیت‌های فوق برنامه از قبیل اجرا،کارگاه‌های آموزشی توسط اساتید برجسته، آموزشگاه مورد نظر خود را انتخاب می‌کنند.
- از نظر شما یک استاد موسیقی چه شرایطی را باید دارا باشد؟
یک مدرس موسیقی ابتدا قبل از به دست آوردن مهارت‌های فنی کافی درکار خود، باید صفات هنرمندانه را به دور ازکبر و غرور و حسادت‌های عامیانه داشته باشد. اینهاست که هنرمند را از دیگر افراد جامعه متمایز میکند. داشتن تعهد اخلاقی لازمه این کار است. پس از آن باید هم در بخش تئوری و هم در بخش عملی به درجه‌ای از مهارت رسیده باشد که مورد تایید اساتید مسلم موسیقی برای تدریس و یا هر نوع فعالیت دیگری در این زمینه قرار گیرد. خواه این مهارت را به صورت آکادمیک و در دانشگاه‌ها کسب کرده باشد، خواه نزد یکی از همین اساتید به صورت آزاد آموزش دیده باشد. یک موسیقیدان حتی در پوشش ظاهرش نیز باید دقت کند چون الگویی برای مخاطبینش خواهد شد.
- آیا یک آموزشگاه میتواند برای تمام سازها کلاس داشته باشد؟
بهترآن است که یک آموزشگاه آرشیو کاملی از کلاس‌های آموزشی برای هریک از سازها را دارا باشد اما مستلزم این است که در آن شهر مدرس تمام آن سازها موجود باشد. به طورمثال در همین مشهد خودمان برای برخی از سازها مانند چنگ، کنترباس و… مدرسی وجود ندارد. البته چند سال قبل من کارگاه‌هایی برای اولین‌بار در مشهد برای سازهای چنگ و کنترباس برگزار کردم و از اساتید مربوطه از تهران دعوت به عمل آوردم و حتی مقرر شد در ماه یکبار به صورت پروازی کلاس برگزار شود اما بخاطر بالا رفتن بیش از حد هزینه‌ها این کار متوقف شد.
- یک آموزشگاه چه برنامه‌های جانبیای دارد؟
هرآموزشگاهی میتواند در کنار دوره‌های آموزشی معمول، کارگاه‌ها یا همان مستر کلاس‌های آموزشی یک یا چند روزه توسط اساتید برجسته داخل یا خارج استان برگزار کند و یا در پایان هر دوره اجراهای پایان دوره‌ای و یا پژوهشی برای هنر جویان خود بگذارد. البته ایده‌های فراوانی وجود دارد که بستگی به ذوق مدیر مسئول هر آموزشگاه و همچنین امکانات و توانایی‌های آنها دارد.
- آیا موسیقی خردسال در آموزشگاه‌های مشهد جایگاهی دارد؟
یکی از مهمترین قسمت‌های آموزش موسیقی، آموزش به کودکان است که خوشبختانه یکی دوسالی است روند نسبتا خوبی را در مشهد شروع کرده است و امیدوارم به همین ترتیب پیش برود. در واقع آموزش کودکان همان مصداق بارز «خشت اول» است که اگر کج نهاده شود مشکلات فراوانی را به وجود میآورد. چند سال قبل وقتی فراخوان برگزاری دوره‌های مربی‌گری کودک را پخش می‌کردم تعداد اندکی در این کارگاه‌ها شرکت میکردند اما امروز علاقمندان به این موضوع بیشتر شده‌اند وحتی برخی از مربیانی که مشغول تدریس هستند برای ارتقا سطح آموزشی خود در این کلاس‌ها شرکت می‌کنند و برخی از این فراتر رفته و به منظور بالاتر بردن تجربیات خود شرکت در دوره‌های برگزار شده در تهران را نیز در برنامه خود قرار می‌دهند و همین موضوع درشهرمان جای بسی امیدواری است.
بارها در سخنرانی‌ها، مصاحبه‌ها و حتی در مقدمه کتابم هم به این نکته اشاره کردم که اگر شخصی حتی دکترای موسیقی هم داشته باشد اما دوره‌های مخصوص کار با کودکان را نگذرانده باشد، نمی‌تواند در این بخش موفقیت چندانی حاصل کند. قبلا سن آموزش در مشهد عموما از پنج سال و نیم به بالا شروع می‌شد و اندک مراکزی بودند که پایین‌تر از این سن را آموزش می‌دادند. اما اکنون به مدد همین دوره‌های آموزشی سن آموزش به مرز3 سالگی رسیده که البته هنوز آنطور که باید بین تمام مراکز عمومیت پیدا نکرده است.
- عمدهترین مشکلات یک آموزشگاه از نظر شما چیست؟
درواقع مشکلات آموزشگاه‌ها همیشه موضوعی است که دغدغه‌ی اصلی من و همکارانم بوده و هست. موضوعی که شاید مطرح کردنش گره‌ای را نگشاید اما شاید برای تسکین درد و کمی درد و دل کردن مایل به بازگو کردنش باشم. بگذارید این مشکلات را از ابتدا یعنی زمانی که یک مدیر مسئول هفت خوان اخذ مجوز را گذرانده و اکنون میخواهد آموزشگاه خود را افتتاح کند بررسی کنیم.
اولین مسئله پس از موافقت نهایی اداره ارشاد اخذ تاییدیه اداره اماکن است. با این شرط که مکان باید ملکی مستقل(ویلایی)، که محال ممکن است مدیری ازعهده اجاره بهاء آن برآید، باشد و یا واحدی مجزا از یک مجموعه که در طبقات نبوده و دارای درب مستقل باشد و چنانچه دو درب در دو ممر داشت، درب دوم آن با دیوار پیش ساخته پوشانده شود. حال اگر چنانچه خدایی ناکرده افراد شروری به منظور زورگیری که این روزها خیلی باب شده وارد محل شدند، بهتر نیست به محض مطلع شدن مدیر ازطریق دوربین و یا… کودکان و بانوان حاضر در محل را از درب دوم خارج نمایند؟ یا در مواقع آتش سوزی اگر دو درب وجود داشته باشد تخلیه محل راحت‌تر نیست؟
مکان آموزشگاه نباید در نزدیکی مدارس دخترانه و یا آرایشگاه‌های بانوان باشد. البته من و همکارانم خیلی به این موضوع فکر کردیم اما نتوانستیم ارتباط این دو موضوع را باهم پیدا کنیم. مگر مخاطبین ما غیر از این مردم هستند که به مدرسه یا آرایشگاه می‌روند؟!
- نقش حمایتی اداره ارشاد از آموزشگاه‌ها را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
از نظر اداره اماکن و اداره ارشاد تابلو باید نصب شود. پس از بازدید مامور اداره اماکن، بین یک تا دوهفته زمان لازم است تا جواب مثبت یا منفی را به ارشاد و سپس آنها به موسس ابلاغ نمایند که معمولا کمتر پیش می‌آید مالکین صبوری نموده و اجاره نامه را درصورت تایید شدن مکان پس از حدودا دوهفته منعقد نمایند،که البته حق دارند. زیرا اگرتایید نشود مستاجرین دیگر را از دست داده و این دوهفته نیز ملکشان خالی مانده است. حالا یک مدیر مسئول باید تمام این مسائل را کنار هم بگذارد تا بتواند آموزشگاهی را افتتاح کند. پس از آن شرایط سخت تبلیغات و هزینههای آن مطرح است. تاچندی پیش تبلیغ در صفحه نیازمندیهای روزنامه‌ها فقط برای آموزشگاه‌های موسیقی ممنوع بود. پس تنها گزینه پخش تراکت است که اگر پخش کننده‌های عزیز آنها را یک‌جا دور بریزند ازطرف شهرداری به علت آلوده کردن خیابان جریمه خواهیم شد. پس از گذشت مدت زمانی از فعالیتمان بعد از پشت سرگذاشتن تمام مراحلی که گفتم یکسری ماده‌ها و قوانین دال بر معاف بودن مراکز فرهنگی هنری از عوارض تجاری موقت و دارایی هست اما تهدیدها و نامه‌های اخطار و به طبع درگیری‌های مدیر مسئول با این اداره‌ها شروع می‌شود و این موضوع پس زمینه دیگر مشکلات است که پرداخت حتی یک چهارم مبالغ درخواستی از جانب آن ادارات میتواند منجر به تعطیلی آن آموزشگاه شود.
از دیگر مشکلات آموزشگاه‌ها نبود قوانین و قراردادی مشخص و متحد بین آموزشگاه و مدرسین است که خود باعث بروز مشکلات فراوان و متضرر شدن آموزشگاه‌هاست. مشاغل هنری در ایران جزء ضربهپذیرترین مشاغل از باب اقتصادی هستند. زیرا متاسفانه همیشه عکس جوامع پیشرفته هنر اولویت آخر افراد است و چنانچه کوچکترین نسیم مخالف در اقتصاد خانواده وزیدن گیرد، اولین چیزی که از سبد خانواده حذف می‌شود هنر است. خصوصا اکنون که نسیم‌های مخالف اقتصادی تبدیل به طوفان‌های سهمگین شده‌اند. حال با این مشکلات و هزینههای سنگین و اجاره‌های بسیار بالا طبیعی است که شاهد بسته شدن آموزشگاه‌ها و به دنبال آن فرو پاشی فرهنگی جامعه باشیم. اخیرا با اقداماتی که اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی در راستای حمایت از آموزشگاه‌ها انجام داده است اندکی جبران مافات گذشته را کرده و جریان ایجاد شده جای بسی امیدواری دارد که جا دارد همین جا از همه مسئولین امر در ارشاد از طرف تمامی همکارانم تشکر و قدردانی کنم.
- حمایت صنفی آموزشگاه‌ها از طریق چه ارگانی است؟
حمایتی صنفی درست و دقیقی در این بخش وجود ندارد. چند سال قبل با همکاری مدیران عزیز و اداره محترم کار و امور اجتماعی انجمن صنفی آموزشگاه داران تاسیس شد. اما متاسفانه فعالیت چشمگیری در این مدت نداشته است. مشکلات فراوان اخیر به ویژه از سوی شهرداری که فشارهای اخیرشان منجر به بسته شدن یکی از آموزشگاه‌ها و ایجاد سکته مغزی و از کار افتادگی برای یکی دیگر از مدیران عزیز و زحمتکش شد اندکی اعضای انجمن را به تکاپو واداشت که امیدواریم ادامهدار شود.
- چند آموزشگاه موسیقی در مشهد داریم و آیا جوابگوی جمعیت علاقهمندان به این هنر هست؟
حدود 34 آموزشگاه در مشهد در حال فعالیت هستند که اگر توزیع مناسب درسطح شهر ایجاد گردد با توجه به شرایط اقتصادی و کم شدن مخاطبین این تعداد جوابگو خواهد بود. اما چنانچه وضعیت اقتصادی کشور تغییر کرده و رو به بهبود برود می‌توان به تعداد بیشتر آموزشگاه اندیشید. درغیر این صورت جز ایجاد هزینه‌هایی گزاف و در آخر عدم دریافت نتیجه مطلوب چیز دیگری دربر نخواهد داشت.
گفتگویی از سعید بابایی