«دست به دست هم دهیم به مهر»
پس مدت کوتاهی مطالعه درباره کارکرد انجمن‌های مردم نهاد یا به قولی «سمن‌ها»، متوجه شدم که ما خیلی دیر به این موضوع پرداخته‌ایم. شاید اگر از عموم مردم درباره سازوکار این تشکل‌ها بپرسیم، آنان با نام بردن چند تشکل مردمی که با بیمارهای مختلفی مثل دیابت، هپاتیت، ایدز و… به توضیح مختصری بسنده می‌کنند. این درحالی است که با تلاش برخی مسئولین، مردم شهرمان سراغ حوزه‌های مختلفی رفته و به ایجاد یک موسسه یا نهاد مردمی احساس نیاز کرده‌اند؛ از کودکان گرفته تا زنان آسیب دیده، محیط زیست و بهداشت، سلامت، سالمندان، اعتیاد، طلاق و…
در تقویم 22مرداد با عنوان روز تشکل‌ها و مشارکت اجتماعی شناخته می‌شود. هرچند شاید این عنوان را خیلی‌ها ندیده باشند اما لازم است به احترام حضور بیش از 900 نهادمردمی در مشهد، سر تعظیم فروآورده و تلاش‌های بی نظیرشان را در همین روز سپاس گوییم. در این رابطه گفت‌وگویی داشتیم با سید کمال‌الدین حسینی، مدیرکل دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری خراسان‌رضوی.
مدیرکل دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری خراسان‌رضوی با اشاره به سالروز تشکل‌ها و انجمن‌های مردم نهاد، همچنین از آن جایی که دستیابی به توسعه، نیازمند بهره مندی از عقلانیت، مشارکت عمومی و ترویج روحیه کار گروهی است؛ رمز موفقیت کشورهای توسعه‌یافته در مشارکت مناسب شهروندان برای اداره جامعه و استفاده از خردجمعی، حضور در فعالیت‌های داوطلبانه و عمومی است.براساس پژوهش‌های علمی می‌توان گفت که مشارکت مردم در اداره امور و تصمیم گیری درباره مسائل مختلف مرتبط با محل زندگی خود، عامل مهمی برای ارتقای کیفیت سطح زندگی اجتماعی آنان به حساب می‌آید. البته پیش از این‌ها نیز تجربیات خوبی از مشارکت مردم در برگزاری مراسم آئینی وجود داشته است.
سیدکمال‌الدین حسینی با اشاره به ضرورت وجود انجمن‌های مردم‌نهاد افزود: با توجه به اینکه فعالیت‌های اجتماعی در عرصه‌های عمومی، خصوصی و دولتی ارائه می‌شود که به دلیل پیچیدگی و گسترش و تنوع تعاملات و فعالیت‌های اجتماعی دولت‌ها، مثل گذشته قادر به فعالیت در تمام این عرصه ها نیستند، مشارکت اجتماعی مردم به‌عنوان نهادی واسط میان دولت و اجتماع ضرورت دارد.
وی با مقایسه حضور تشکل‌ها در جامعه مدرن و سنتی بیان کرد: مشارکت در جوامع مدرن بر خلاف جوامع سنتی که به صورت توده‌وار بوده و غالبا مشارکتی سطحی یا تزئینی بوده است، در صورتی که مشارکت واقعی و نظامند می‌تواند جامعه را به اهداف متعالی رهنمون سازد. نمود بارز مداخله و مشارکت مردم در امور اجتماعی را باید در تشکیل گروه‌های منسجم، هدف‌دار و خودجوش همانند تشکل‌های غیردولتی و سازمانهای مردم نهاد جست‌وجو کرد.
در فرآیند توسعه پایدار، این سازمان‌ها، بعنوان گروه‌های تأثیرگذار (از سطح محلی تا ملی) محسوب می‌شوند و پایداری و نهادینه‌شدن طرح‌های توسعه‌ای، مستلزم توجه به نقش آنها در برنامه‌های اجتماع محور است.
مدیرکل دفترامور اجتماعی و فرهنگی استانداری تصریح کرد: در اسلام نیز بر استفاده از ظرفیت‌های مردمی و مشارکت آنها در تصمیم گیری و اجرای امور به دست آحاد مردم تأکید بسیاری شده است؛ به صورتی‌که مردم در تشکیل حکومت، قانون‌گذاری، سیاست‌گذاری، اجرای قوانین و اداره کشور نقشی جدی و فعال دارند. یکی از نشانه‌های توسعه یافتگی کشورها، سازمان های بین المللی و قوانین حاکم برآنها، حضور آحاد مردم و مشارکت آنها در تشکیل و گسترش سازمانهای غیردولتی است.که در اسناد فرا‌دستی جمهوری اسلامی ایران نیز به این موضوع تأکید شده است؛ واگذاری امور به مردم، حمایت از روحیه کار داوطلبانه و استفاده از ظرفیت تشکل‌های غیردولتی تمونه هایی از این دست است.
وی تاکید کرد: البته با توجه به برخی مسائل، علی‌رغم نیاز شدید به مجموعه‌های تصمیم‌گیر و مجری، اجرای این مهم، تا مطلوب فاصله دارد؛ دلایلی مانند ساختار پیچیده، ناکارآمدی و فربه بودن چارچوب‌های اداری، نداشتن برنامه استراتژیک بلندمدت، عدم آشنایی مردم با رسالت سازمانهای مردم نهاد؛ الزامات و بسترهای ورود حداکثری تشکل‌های غیردولتی و سازمانهای مردم‌نهاد به عرصه‌های اجرایی و مشارکتی به ویژه در حوزه‌های شهری کمتر فراهم شده است.
حسینی افزود: قطعا در این میان نمی‌توان نقش حمایتی دولت و نهادهای مسئول را برای درگیر کردن آحاد جامعه با معضلات واقعی و ملموس موجود و سپردن امور به آنها و تقویت تشکل‌های مردمی نادیده گرفت. یکی از رویکردهای اساسی در دولت یازدهم جهت تحقق تأکیدات امام راحل (ره) و نیز مقام معظم رهبری (مد ظله العالی) در واگذاری کار مردم به مردم، تدوین آیین نامه‌ها و قوانین حمایتی در سازمانهای مردم نهاد بوده و سعی بر این شده است که در حین رفع موانع و چالش‌های پیش روی این سازمان‌ها، اجرای بهتر امور در جامعه نیز فراهم کند.
درسال های اخیر حضور و فعالیت مردم کشورمان در قالب سازمانهای مردم نهاد از رشد چشمگیری برخوردار بوده؛ به طوری که تعداد تشکل‌های مردم نهاد از ابتدای دولت یازدهم در استان خراسان رضوی ، از540 تشکل تا پایان تیرماه 96 به 939 مورد افزایش یافته است که این رشد قابل توجه نشان از بلوغ اجتماعی شهروندان و حمایت همه جانبه دولت است.
مدیرکل دفتراموراجتماعی و فرهنگی استانداری خاطرنشان کرد: تشکل‌های مردنهاد، بایستی غیرسیاسی، غیردولتی وغیرانتفاعی بوده و اهداف مشترک، خودجوش بودن، داشتن هویت مستقل، قانونمند و شفاف بودن فعالیت‌ها از جمله ویژگی‌های این سازمان‌ها است. معمولا موضوع فعالیت سازمانهای مردم نهاد در گذشته در پنج محور فعالیت داشته‌اند که امروزه به 19 محور افزایش داشته و در حوزه‌های مختلف علمی، فرهنگی، اجتماعی، ورزشی، هنری، نیکوکاری و امور خیریه، بشردوستانه، امور زنان، آسیب‌دیدگان اجتماعی، حمایتی، بهداشت و درمان، توانبخشی، محیط زیست، عمران و آبادانی و نظایر آن است. پس باید تلاش کنیم تنوع موضوعی هم گسترش یابد. هرچند هم اکنون تشکل های مردمی از لحاظ کمی رشد قابل توجهی داشته است؛ ولی لزوم توانمند سازی و فراهم سازی بسترهای لازم برای این سازمان های مردم نهاد به خصوص در مراحل اولیه شکل‌گیری ضروری است.در این زمینه دفتراموراجتماعی و فرهنگی خراسان‌رضوی با راهنمایی‌های استاندار خراسان‌رضوی و معاونت محترم سیاسی، امنیتی و اجتماعی، به تدوین 10راهبرد شامل گسترش کمی‌وکیفی، جغرافیایی، قشری، توانمندسازی و آموزش مدیران، شبکه سازی، ایجاد خانه تشکل‌ها، تدوین نظام‌نامه تعامل، توسعه تعامل سازمانهای عمومی و دولتی با تشکل‌ها و ساماندهی و ارزیابی تشکل‌ها را پرداخته و به کلیه فرمانداری‌های استان و دستگاه‌های دولتی و عمومی ابلاغ شده است و امیدواریم در آینده شاهد تحول مشارکت نظامند مردم برای توسعه جامعه اسلامی و کاهش معضلات و آسیب های اجتماعی ، به کمک مردم باشیم.
گزارشی از نیلوفر اقبال