جاده ولایت، سرچشمه‌ی توسعه گردشگری مذهبی در ایران
توسعه ی گردشگری مذهبی ایران ، بدون تردید مدیون هجرت تاریخی، سیاسی امام رضا (ع) به ایران است. اگر مامون عباسی از پیامدهای مثبت دعوت از امام برای پذیرفتن ولایتعهدی آگاه بود، شاید این دعوت را انجام نمی داد .هر چند که برای مشروعیت بخشیدن به حکومت لرزان عباسی و همراه ساختن افکار عمومی مسلمانان نیاز به واگذاری این سمت، احساس می شد و امام رضا(ع)، علی رغم اینکه آگاه بود که برگشتی در کار نیست و به شهادت خواهد رسید، به خاطر به اهتزاز درآوردن پرچم واقعی اسلام، بنیان گذاردن تمدن شیعی و نقش تبلیغی و فرهنگی و فراهم آوردن پایگاهی برای بیان رسالت های اسلام ناب محمدی، این پیشنهاد را پذیرفت.
پیامدها و اثرات مثبت دعوت امام برای هجرت از مدینه به مرو و پذیرفتن ولایتعهدی حکومت عباسیان ، تبدیل مسیر هجرت به جاده مقدس ولایت، ایجاد ظرفیت مشهد به عنوان قطب گردشگری مذهبی ایران و کمی نزدیک تر در دو سال اخیر یعنی سال 2016 کسب عنوان مشهد شهر جهانی صنایع دستی گوهر سنگ ها و عنوان جهانی مشهد پایتخت فرهنگی جهان اسلام و حضور سالیانه نزدیک به 30 میلیون زائر و گردشگری داخلی و پذیرا شدن نیمی از توریست های مذهبی ایران به مشهد، همه و همه مدیون هجرت تاریخی امام از مدینه به مرو است.
از تولد حضرت معصومه (ع) تا تولد امام رضا (ع) به مدت 10 روز دهه ی کرامت نام گذاری شده است و در این مدت دستگاهها، ادارات، تشکل ها و هیات مذهبی و عموم مردم هماهنگ با جشنواره بین المللی امام رضا (ع)، برنامه های متنوع فرهنگی، هنری و پژوهشی برگزار می نمایند و این برنامه ها در بیش از 70 کشور دنیا بصورت همزمان توسط رایزنی فرهنگی ایران برگزار می گردد.
یکی از این برنامه ها که به مدت 10 دوره برگزار شده، همایش علمی و پژوهشی جاده ولایت است که به همت اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی ، برگزار گردیده است. این همایش در سه بعد استانی، ملی و بین المللی برپا شده و در ابتدای امر موضوع جغرافیای مسیر هجرت مورد توجه بوده است که پس از بررسی ، تحقیق و پژوهش میدانی و اعزام یک تیم کارشناسی از بدو ورود امام به ایران یعنی مرز شلمچه در استان خوزستان شروع و معلوم گردید که امام بعد از خوزستان و مرز شلمچه که مدخلگاه ورود امام به ایران محسوب می گردد. از استانهای کهگیلویه و بویر احمد، فارس، یزد، خراسان جنوبی و نهایتاً خراسان رضوی، شهرستان سرخس مرز ایران و ترکمنستان، طی مسیر کردند که اولین نتیجه مثبت این بررسی، پس از پژوهش های صورت پذیرفته، بصورت رسمی و برای اولین بار نقشه ی جاده ولایت چاپ و منتشر شد.
در ابعاد بین المللی امام پس از حرکت از مدینه در عربستان از کشورهای عراق، ایران و آخرین منزلگاه یا قدمگاه در مرو ترکمنستان بوده که هم اکنون بقایای این قدمگاه قابل بازدید است. البته با توجه به جغرافیای فعلی بین المللی، می توان کشور کویت را هم در مسیر بخش کوتاهی از هجرت قرار داد.
محمدرضا پهلوان
رییس اداره روابط عمومی و امور فرهنگی میراث فرهنگی خراسان رضوی