«نیکسون، کیسینجر و شاه»
پس از سقوط شاه، انگشت اتهام جمهوری‌خواهان و دموکرات‌ها در آمریکا به سوی همدیگر نشانه رفته بود که «چه کسی ایران را از دست داد؟» جمهوری‌خواهان، کارتر را مسئول سقوط شاه می‌دانستند و دموکرات‌ها نیز نیکسون و کیسینجر را محکوم می‌کردند. برخی روایت‌های تاریخی، تا حدود زیادی قصور دولت‌های آمریکا را مسئول سقوط شاه می‌دانند که شاید بزرگ‌ترین عقب‌نشینی سیاست خارجی آمریکا در خلال جنگ سرد باشد.
محمدرضا پهلوی در دهه آخر سلطنتش، مشارکتی را با نیکسون و کیسینجر شکل داد که نفوذ اتحاد شوروی را محدود کرد و برتری منطقه‌ای ایران را در خلیج فارس به نمایش گذاشت. در پرتو دکترین نیکسون، ایران به شریک ایالات متحده در جنگ سرد تبدیل شد؛ شراکتی که نمونه‌ای دیگر از روند جنگ سرد، نه‌تنها در روابط بین سیاستمداران مسکو و واشنگتن بود بلکه بر روابط متحدین آن‌ها در جهان سوم نیز تاثیر گذاشت.
این کتاب، سه رویداد تاریخی را که موجب ظهور و سقوط شراکت نیکسون – کیسینجر – پهلوی شده‌اند، به نمایش می‌گذارد. فصل اول به بحث درباره سرچشمه‌های روابط ایران و امریکا در دوران جنگ جهانی دوم و بحران آذربایجان در سال ۱۹۴۶ می‌پردازد. فصل دوم به خیزش ایران از یک دولت فرودست به شریک ایالات متحده و سپس اعلام خروج انگلستان از منطقه خلیج فارس در سال ۱۹۶۸ تا پایان نخستین دوره ریاست جمهوری نیکسون در ۱۹۷۲ می‌پردازد.
در قلب این شراکت، دوستیِ شخص ریچارد نیکسون و محمدرضا پهلوی قرار دارد. فصل سوم به اوج روابط ایالات متحده و ایران و مشارکت نیکسون و کیسینجر – در طول دیدار آنان در ماه مه از ایران – پرداخته است. در نخستین روایت مبسوط از عملیات پنهان سیا در کردستان عراق (از ۱۹۷۲ تا ۱۹۷۵) نشان داده می‌شود که چگونه دولت نیکسون دوشادوش ایران و اسرائیل از شورش کردها علیه رژیم بعث عراق پشتیبانی کرد اما بعد اتفاقاتی دیگر رقم خورد. سرانجام اینکه فصل چهارم، در جریان افول مشارکت ایران و ایالات متحده پس از ماجرای واترگیت و استعفای نیکسون از ریاست جمهوری، به شکست مذاکرات بین شاه و دولت جرالد فورد از ۱۹۷۴ تا ۱۹۷۶ و نیز صادرات هسته ای امریکا به ایران می‌پردازد.
این کتاب از سوی روزنامه فایننشیال تایمز به عنوان برترین کتاب تاریخی سال ۲۰۱۴ انتخاب شد.
رهام الوندی – نویسنده کتاب – دانشیار دانشکده اقتصاد و علوم سیاسی لندن و مدیر گروه دانشکده اقتصاد و علوم سیاسی لندن در کلمبیاست. او تالیفاتی بسیار درباره تاریخ روابط خارجی ایران داشته و پژوهش‌های جاری وی بر فعالیت‌های حقوق بشر جهانی و ریشه‌های انقلاب ۱۳۵۷ ایران متمرکز است.
«نیکسون، کیسینجر و شاه» با ترجمه غلامرضا علی بابایی در ۳۵۶ صفحه و با قیمت ۳۳ هزار تومان از سوی بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه منتتشر شده است.
جواد لگزیان