حال مشهد خوب نیست/اغتشاش بصری بیداد می‌کند
دکتر محمدهادی مهدی نیا از آن تیپ آدم‌هایی است که وقتی می‌شنوی با رای بالا راهی شورای پنجم شهر مشهد شده‌است هم به آینده شهر امیدوار می‌شوی و هم از حسن انتخاب و تیزهوشی همشریانت لذت می‌بری. او متخصص حوزه معماری و شهرسازی است و آن دسته نیروهایی است که سال‌هاس نبودنشان در کالبد مدیریت شهری احساس می‌شود. گفت‌وگو با این استاد دانشگاه که رییس دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد مشهد نیز هست، فراتر از یک مصاحبه صمیمی، یک کلاس درس با اطلاعاتی نو بود. او در شهر دورتموند آلمان تحصیل کرده‌است و به واسطه سفرهای تحقیقاتی و علمی به نیمی از اروپا، با نگاهی مدرن و مبتنی بر الگوهای روز جهانی ، به حوزه تخصصی‌اش می‌نگرد. اگرچه با توجه به حدود اختیارات شورای اسلامی شهر و عملکرد ضعیف مدیریت شهری، قرار نیست معجزه‌ای در دوره پنجم اتفاق بیفتد اما حضور افراد متخصص و مسلح به دانش روز در شورای پنجم دلگرم کننده است و نوید روزهای خوشی را می‌دهد. در ادامه گفت‌وگوی اختصاصی دکتر مهدی‌نیا را با روزنامه اتفاقیه می‌خوانید.
- بعنوان سوال اول بگویید با توجه به تخصصی که دارید وارد چه کمیسیونی خواهید شد؟
یکی از اتفاقات خوبی که در لیست امید اتفاق افتاد، تخصص‌ها به گونه‌ای انتخاب شده است که تقریبا مشخص است هرکس وارد چه کمیسیونی خواهد شد.به همین دلیل فکر می‌کنیم در این زمینه مشکلی نخواهیم داشت و هرکس باتوجه به تخصصی که دارد وارد کمیسیون مطبوعش خواهد شد. طبیعتا من نیز به کمیسیون عمران و طرح‌ریزی شهری خواهم رفت.
- درحال حاضر عمده‌ترین معضلی که معماری و شهرسازی مشهد با آن مواجه است چیست؟
متاسفانه چالش‌های زیادی وجود دارد که برخی از آن‌ها مدت زیادی است گریبانگیر مشهد است و حتی در سطح ملی نیز وجود دارد. برخی نیز چالش‌های کوتاه‌مدت است. یکی از عمده‌ترین چالش‌ها در حوزه معماری و شهرسازی، عدم هماهنگی دستگاه‌های ذیربط است. با توجه به نبود نظام مدیریت یکپارچه شهری، این مسئله تاثیر خود را روی معضلات کوتاه‌مدت نیز گذاشته است. برای مثال، فقدان و خلع اسناد راهبردی و مدارک هدایت و کنترل شهر بصورت یکپارچه، محصول همین عدم هماهنگی است. ما متاسفانه امروز در حد و اندازه شهری با جمعیت 3میلیون و 300هزار نفری با این حجم از زائر و گردشگر، برای هدایت و کنترل آن رفتار نکرده‌ایم.
- طرح و ایده‌ای هم برای حل اینگونه معضلات درنظر گرفته‌اید؟
حل مشکل گاهی اوقات بصورت کلی و کلان است مثل اینکه بتوانیم قانون مدیریت یکپارچه شهری و قانون جامع شهرسازی را اجرایی کنیم که سال‌ها است بحث آن مطرح است. ممکن است شورای شهر با توجه به حوزه اختیاراتی که دارد در این زمینه نتواند کار مهمی انجام دهد اما این خلع را بوسیله ایجاد تعامل بین دستگاه‌های ذیربط می‌توان پوشاند و یکی از اولویت‌های اعضای شورای پنجم نیز ایجاد تعاملات سازنده است.
- برنامه شورای پنجم برای بافت فرسوده که به یکی از دغدغه‌های مردم شهد تبدیل شده‌است چیست؟ آیا روند تخریب‌ها همچنان ادامه خواهد یافت؟
بافت فرسوده و بافت‌هایی که با نام بافت حاشیه از آن یاد می‌شود مشکل و معضل اکثر کلانشهرهای دنیا است. کشورهای توسعه یافته از این مسئله عبور کرده‌اند و اما کشورهای درحال توسعه همچنان با آن درگیرند. مشهد نیز از این قاعده مستثنی نیست. تجربیات جهانی که در زمینه بازآفرینی و حیات‌بخشی شهری وجود دارد می‌تواند بسیار مفید باشد. دو اتفاق برای بازآفرینی بافت‌های فرسوده و مسئله‌دار ما شکل گرفته است، یکی ناهمزمانی ما با اتفاقاتی است که در حوزه علمی رخ داده است، به این معنا که بعداز منسوخ شدن طرح‌ها و نظریه‌های آکادمیک جهانی تازه به سراغ آن رفته‌ایم و از آن استفاده کرده‌ایم. مشکل دوم این است که ما مفهوم بومی‌سازی را با مفهوم اختراع مجدد چرخ اشتباه گرفته‌ایم. بومی‌سازی کار بسیار درستی است اما اینکه بخواهیم تجربیات دیگران را فراموش کنیم و بخواهیم خودمان مجددا با ایده پردازی مشکل را حل کنیم و به اصطلاح دوباره چرخ را اختراع کنیم و از صفر شروع کنیم مسئله‌ای جدا است که اکثر اوقات درباره بافت فرسوده درگیر هردو آفت هستیم. نگاه به گذشته حتما باید با رویکردی انتقادی باشد که در فلسفه علم نیز وجود دارد و این رویکرد باید راهگشای ما باشد تا با راه‌حل‌های خلاقانه معضلات برطرف شود. برای این مهم، باید با همه تعامل کرد، از ارگان‌ها و نهاد‌های ذیربط گرفته تا مردمی که با این معضل از نزدیک آشنا هستند و باید بازتعریف مجددی از این پدیده داشته باشیم.
- عملکرد معاونت شهرسازی و معماری شهرداری را در 4سال گذشته چگونه می‌بینید؟
این معاونت مسئولیت و بار بسیار سنگینی را بر دوش دارد. امروز ما با مشکل سال‌های گذشته که عدم وجود نیروی متخصص در بدنه کارشناسی بود روبرو نیستیم. این نقطه قوت و پتانسیل بالقوه‌ای است که در شهرداری وجود دارد که باید فعال شود و در حل مشکلات از خرد جمعی آن‌ها بهره گرفته شود. انتقادی که به عملکرد 4 ساله این معاونت وجود دارد این است به درستی از این ظرفیت استفاده نشده‌است و بیشتر تصمیمات،خارج از معاونت شهرسازی گرفته می‌شده است و بصورت تکلیفی به این بدنه متخصص دیکته شده است که این رویکرد باید عوض شود.
- امروز بنظر می‌رسد تخلفات ساختمانی به منبع درآمد برای شهرداری تبدیل شده‌است. آیا این مسئله از انگیزه شهرداری برای طرح برخورد جدی با متخلفین کم نکرده‌است؟
قطعا همینطور است. این سابقه وجود دارد که کسانی که در دستگاه‌های نظارتی فعالیت می‌کردند و نگاهی انتقادی به این مسئله داشتند، زمانی که به دستگاه اجرایی آمده‌اند ، در عمل خود آن‌ها نیز همان کار را انجام داده‌اند. این قضیه نشان می‌دهد وقتی که منبع درآمد شهرداری بر مبنای درآمدهای ناپایدار شکل گرفته است و این درآمدها بدلیل سهل‌الوصول بودن و جامعه مخاطب کوچک که درصد کمی از مردم را تشکیل می‌دهند مورد توجه قرار گرفته است، درواقع یک معضل بزرگ است که حل آن نیازمند زمان است. همچنین این معضل فرابخشی است و دولت نیز با اصلاح قوانین و نگاهی که به شهر و شهرداری وجود دارد باید به این موضوع ورود کند. اگر این اتفاق بیفتد با شیب مناسبی درصد وابستگی شهرداری‌ها به تخلفات ساختمانی کمتر می‌شود. با اصلاح بودجه‌ها نیز می‌توان به حذف این معضل در طول زمان کمک کرد. یکی از مهمترین مباحث در ایجاد درآمدهای پایدار برای شهرسازی، سرمایه‌گذاری و انعطاف‌پذیری طرح‌های شهری است که امروز در تمام دنیا رواج دارد. امروزه طرح‌های موفق شهری هم کنترل‌کننده هستند و هم نقش هدایت‌کننده دارند و اینطور نیست که با یک طرح، بتوان 25 سال یک شهر را اداره کرد.
رفتن به سراغ این گفتمان شرایطی ایجاد خواهد کرد که کم‌کم بتوانیم با تعریف پروژه‌ها که در تمام شهر بصورت عدالت‌محور تعریف می‌شود، دوقطبی شمال و جنوب را که متاسفانه در دوره اخیر مدیریت شهری مشهد به آن بسیار پرداخته شده‌است و به نوعی حاشیه شهر در مقابل سایر نقاط شهر قرار گرفته‌است، حل کنیم و درآمد شهرداری را شفاف کنیم و به طرف پایدار پیش ببریم.
- بنظر شما بعنوان یک متخصص حوزه شهرسازی و معماری، برای شهر مشهد توسعه عمودی بهتر است یا توسعه افقی؟
این از همان مواردی است که در مذاکره و مفاهمه عقل و خرد جمعی توسط متخصصین هرروز باید پاسخ داده شود. مفاهیمی مانند شهر فشرده، شهر پهن‌دشتی، بلندمرتبه‌سازی و توسعه درون‌زا خاستگاهی بنام اندازه شهر دارد. باید دید اندازه بهینه شهر در حوزه عمودی و افقی کجاست. این سوالی است که متخصصین هر شهری متناسب با شرایط ویژه آن شهر باید به آن پاسخ دهند و نقطه بهینه شهر را پیدا کنند. این نقطه ممکن است در شهری مانند نیویورک آسمانخراش‌های 100 طبقه باشد و یا در شهری مانند رم ساختمان‌های حداکثر 6طبقه. نقطه بهینه باید با توجه به شرایط اقلیمی، فرهنگی، تراکم و شرایط دیگر درنظر گرفته شود. بنابراین برای مثال بلنندمرتبه‌سازی هم خوب است و هم بد. بلندمرتبه‌ها معمولان نشان‌دهنده توسعه و پیشرفت اقتصادی یک شهر است اما اگر در جای مناسبی ساخته نشود و ضوابط شهرداری زیرپا گذاشته شود مشکلات بسیار زیادی را به‌دنبال خواهد داشت. متاسفانه درحال حاضر اغتشاشات بصری در شهر بیداد می‌کند و حال معماری و شهرسازی مشهد اصلا خوب نیست.
- دلیل پیروزی قاطع لیست امید را در چه می‌بینید؟
این دوره از معدود دفعاتی بود که شاهد ارائه یک لیست واحد، منسجم و متخصص از سوی اصلاح‌طلبان بودیم و دلیل اصلی پیروزی لیست امید نیز همین بود. از نگاه اصولگرایان منصف، تفارق در اردوی رقیب، یکی از نقطه‌ضعف‌های آن‌ها بود.
نکته‌ای نیز در مورد رسانه‌های باید به آن اشاره کنم این است که آفت ما بلندگو شدن شما است. رسانه‌ها از 15 مرداد بازهم باید مطالبه‌گر باشند و دوره‌ای که سیاسیون از طریق رسانه‌ها بخواهند حرف خود را به مردم برسانند گذشته است و امروز رسانه‌ها باید صدای مردم باشند. این انتقال پیام باید همراه با نقد و مطالبه‌گری باشد. رسانه‌ها باید مسئولان را مجبور به پاسخگویی در برابر مردم کنند و کار اصلی روزنامه و روزنامه‌نگارهمین است.
گزارشی از صادق شیخی