دفتری برای «گوزن‌های پا به ماه»
جلسه نقد و پژوهش شعر با نقد کتاب گوزن‌های پا به ماه اثر کمال شفیعی با حضور وی و منتقدین و شاعران خراسانی در حوزه هنری خراسان رضوی برگزار شد .
در این جلسه در ابتدا محمد کاظم کاظمی مدیر اجرائی جلسات به معرفی مولف این اثر و همچنین دیگر آثار وی پرداخت. او گفت: کمال شفیعی صاحب آثاری ارزشمند درحوزه شعر بزرگسال، نوجوان و شعر کودک است. قاسم رفیعا دیگر مسئول برگزاری جلسات ضمن خوش آمد گویی به کمال شفیعی و حاضرین و عذرخواهی بابت تاخیر در شروع جلسه از وی دعوت به صحبت کرد. کمال شفیعی در ابتدا توضیح مختصری در مورد طرح روی جلد و تاریخ تولید آثار داد وسپس از حضور منتقدین و شاعران تشکر کرد و با آرزوی روزهای بارانی و بهاری برای آنان صحبت‌های خود را با خواندن چند شعر سپید کوتاه از خود به پایان برد.
نقد تخیل در شعر
منتقد اول علیرضا جهانشاهی سخنان خود را با صحبت در مورد جلد کتاب شروع کرد و گفت: به نظر من بهتر است طرح جلد برداشتی از حال و هوای کتاب باشد، نه یک تعریف صرف و من معتقدم این نوع طرح جلد هیچ کاری نمی‌کند.
وی همچنین در مورد عنصر تخیل در کتاب گفت: تخیل در یک مجموعه واقعی از حوادث زندگی ظهور می‌کند اما من جنس خاصی از تخیل را در این اشعار دیدم . شعرها مبتنی بر عناصر واقعی نبودند و ما در اشعار با نوعی تصنع روبرو بودیم و عموم جملات با همین تکنیک ساخته شده بودند و هیچ نوآوری در کار نبود و به عنوان سخن آخر به نظر من بی‌دقتی در انتخاب کلمات و متصل کردن جملات به چشم می‌خورد. یکی دیگر از چیزهایی که در چشم بود تغییر مضمون بود و شاعر بدون اینکه حتی زحمت تغییر صفت‌ها را به خود بدهد آنها را به‌کار گرفته است .
جهان‌بینی شاعر و محتوای شعرش
منتقد دوم این جلسه سلمان نظافت صحبت خود را با تعریف از طرح جلد آغاز کرد و گفت : اولین موضوع مهم در این کتاب عنوان کتاب است که در اول به نظر میرسد به شکلی اعتراض شاعر به استحاله مردانگی است. اما در برخورد با اشعار می‌بینیم که این نام برگرفته از یک تصویر از یکی از شعرهاست. وی افزود شاعر 26 بار در موقعیت‌های مختلف کلمه من را به کار برده است و ما در شعرها با وفور من مواجه می‌شویم و کاملا مشخص است که شاعر بیشتر درگیر خودش است و در کنار آن نقش تو نیز که معشوق است در کتاب پررنگ است و شاعر مدام با او در حال دیالوگ است .
نظافت افزود: نکتهٔ بعدی اینکه گویا شاعر، شاعر شهری نیست. با اینکه او ساکن تهران و آشنا به آلودگی هوا و ترافیک آن است، هنوز در شعرهایش درگیر خاطرات اسدآباد است و این می‌تواند هم نقطهٔ قوت باشد و هم ضعف. شاید اگر شهر در این اشعار نمود بیشتری داشت با شعرهای تهاجمی تری روبرو بودیم اما شعرها فضای عاطفی آرامی دارند و وجه غالب این شعرها عاطفه است.
دیگر اینکه ظاهرا تجربه زیستی به شاعر وجه تمایز می‌بخشد و او را شاخص می‌کند و اتفاقات دوران کودکی او از قبیل جنگ ، عشق ، بیماری و غیره با بیان شاعرانه‌ای برای مخاطب ترسیم می‌شود و این ارزشمند است .
1934 کلمه در یک کتاب
منتقد سوم ادریس بختیاری کار خود را با بازی با اعداد آغاز کرد و گفت : از مجموعه 58 شعری که من دیدم چیزی حدود 1934 کلمه وجود داشت که در تقسیم به شعرها حدودا هر شعر از سی وچند کلمه تشکیل شده است و نتیجه اینکه اگر شعر ما بازتاب تجربه‌های شخصی ما باشد ما باید با شعرهای کوتاه و بلند مواجه می‌بودیم در حالی‌که شعرها همه کوتاه بودند.
او ادامه داد شفیعی جزو شاعرانی‌ست که تکنیک هایی دارد که با اتکا به آنها می‌نویسد که بازتاب تجربه‌های شخصی او مثل جنگ ، عشق و غیره هستند . همچنین در نوشته‌های او نوعی تصنع به چشم می‌خورد و ما در این اشعار به ادراک چگونه نوشته شدن می‌رسیم. او شاعری ست که عناصر تخیل و تصویر ساز و آرایه‌های او تشبیه هستند. من حدود 40 مورد تشبیه در کتاب می‌بینم که وجه شبه در تمام شعرها وجود دارد و در جاهایی که اضافات تشبیه وجد دارند تصویر راکد به نظر میرسد.
ویژگی بعدی شعرها نوعی هایکووارگی‌ست که تفاوت آن با هایکو ژاپنی در این است که حرفها شبیه به یک عکس هستند و در آنها تصویر وجود دارد . شعرهای او به سمت یک تصویر خیالی در حرکتند و چهارچوب بسته‌ای دارند و از نقطه‌ای شروع و در نقطه‌ای پایان می‌یابند . نکته مثبت شعرهای ایشان استفاده از تلمیح ها در هیاتی متفاوت است که گاها اشاره به ضری المثل ها دارند .
در حق شاعر ظلم شد!
متقد چهارم مهدی آخرتی بعد از خوش آمد گویی به شاعر بی‌مقدمه سر اصل مطلب رفت و گفت: من احساس می‌کنم که در نقد این کتاب به آقای شفیعی ظلم شده است چرا که این نوع نقد کردن نوعی ابراز نظر شخصی است و منتقدین باید این نکته را در نظر بگیرند که در نقد نباید مسائل سلیقه‌ای را مداخله دهیم. وی ادامه داد: به نظر من شعر معاصر کاملا فرمالیست است و وقتی ما با یک نحله سر و کار داریم موظفیم آن را بشناسیم و اطلاعات کافی در مورد آن کسب کنیم و در همان نحله نقد کنیم .
انگیزش در شعر می‌تواند از جمله دشواری‌ها ، قاعده‌سازی‌ها و … باشد که به شعر ادبیت می‌بخشند و به نظر من در شعر ایشان انگیزش که از ملزومات شعر است وجود دارد .
ما ناخوداگاه وارد عادات زبانی می‌شویم و یک جابجایی کوچک می‌تواند انگیزش ایجاد کند . کمال شفیعی در بیشتر اشعار وارد دنیای شعر شده و فقط در جاهایی که بحث بیان مطرح شده گفتمان ادبی متفاوت است و شاید گفتمان قالب تهران که شهر سکونت ایشان است، همین باشد و من نمی‌توانم توقع کنم که در تهران با سلیق من شعر بگویند .
وی افزود: چون دوستان بیشتر به نقطه ضعف‌های کتاب پرداختند من به نکاتی که به نظرم خوب بود و انگیزش در متن ایجاد شده بود اشاره می‌کنم . وی قسمت‌های برجسته در شعر زیاد دارد و تنها از نظر ایجاز کمی کم‌کاری شده است .
او ادامه داد :فرمالیست‌ها معتقد بودند در ادبیات و شعر، گاهی یک سری مسائل پررنگ می‌شوند که همان وجه غالب است . در دوره فعلی وجه غالب عاطفه است که شعر را به مسیر بدی می‌کشاند و اگر کسی در این روزگار از مسیر عاطفه صرف خارج شود و به سمت دیگری برود در حال شکست وجه غالب است و این باارزش است .
چگونگی ادبی کردن شعر مهم است و به نظر میرسد بعضی شعرهای ایشان با استفاده از ایجاز می‌توانست ادبیت بیشتری پیدا کند .
این جلسه با سخنرانی استاد محمد باقرکلاهی اهری در باب شعر و تعریف خاطراتی چند به کار خود پایان داد .
گزارشی از مریم اصغری