واکنش اروپا چه خواهد بود

در هفته گذشته، ذخایر اورانیوم غنی‌شده 3.67 درصدی ایران از سقف تعیین شده در توافق هسته‌ای عبور کرد. سایر اعضای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، ضمن ابزار تاسف از این امر، ایران را به پایبندی کامل به توافق هسته‌ای ترغیب کردند. با این حال از متهم کردن ایران به «نقض» برجام خودداری کردند. عبور ایران از سقف 300 کیلوگرم تعیین شده در توافق هسته‌ای، بخشی از اقدامات ایران در چارچوب ضرب الاجل دوماهه این کشور به اروپاست. 18 اردیبهشت‌ماه، ایران به اعضای برجام 60 روز مهلت داد تا منافع اقتصادیش از این توافق را تامین کنند، در غیر اینصورت، اجرای برخی از تعهدات کلیدی برجام را متوقف خواهد کرد. یک روز تا پایان این ضرب الاجل باقی مانده است؛ ایران بر اجرای گام دوم کاهش تعهدات هسته‌ای اصرار می‌کند. رئیس‌جمهور حسن روحانی، روز چهارشنبه در جلسه هیات دولت، با اشاره به اینکه اگر اقدام عملی از سوی طرف‌های مقابل انجام نشود، ایران از 16 تیر اقدامات بعدی را انجام خواهد داد، گفت: «در 16 تیرماه سطح غنی‌سازی ایران دیگر 3.67 نخواهد بود و این تعهد را کنار گذاشته و به هر مقداری که ضرورت و نیاز ما باشد، ارتقاء خواهیم داد.»

به نظر می‌رسد طرف‌های مقابل اراده‌ای برای برآورده کردن مطالبات ایران در چند روز آینده ندارند. پس از فراتر رفتن ذخایر اورانیوم ایران از محدوده 300 کیلوگرم، سه کشور اروپایی عضو برجام -فرانسه، آلمان و بریتانا – و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با صدور بیانیه‌ای، ضمن ابراز تاسف و نگرانی عمیق از اقدام ایران، از این کشور خواستند که از اقدام خود عقب‌نشینی کند. در این بیانیه هیچ اشاره‌ای به احتمال تامین منافع اقتصادی ایران توسط اروپا نشده است. در بیانیه مشترک اروپایی آمده است: «ما به طور پیوسته و شفاف (اعلام کرده‌ایم) که تعهدمان به توافق هسته‌ای به پایبندی کامل ایران بستگی دارد.»

واضح است که ایران و اروپا به سمت لحظات تعیین‌کننده‌ای حرکت می‌کنند. مذاکرات یک سال گذشته آنها برای تامین منافع ایران به جایی نرسید. سازوکار «ابزار حمایت از تبادلات تجاری» (اینستکس)، که در ابتدا قرار بود فروش نفت ایران را تسهیل کند، پس از یک سال، در اثر تهدیدات آمریکا، به دادوستد کالا‌های غیرتحریمی محدود شد. در حال حاضر، اروپا تمایلی به فروپاشی برجام ندارد. یک دلیل این امر، کم‌اهمیت بودن عبور ذخایر ایران از سقف 300 کیلوگرم 3.67 درصدی است. با اورانیوم غنی‌شده 3.67 درصدی، نمی‌توان بمب اتمی ساخت. از این رو، اروپایی‌ها، عجله‌ای برای متهم کردن ایران به نقض برجام یا بازگرداندن تحریم‌های بین المللی علیه ایران ندارند. اروپایی‌ها از ایران خواسته‌اند که به محدودیت‌های برجام احترام بگذارد، اما نگفته‌اند که اگر ایران اجرای برخی تعهدات را متوقف کند، آنها چه اقدامی اتخاذ خواهند کرد. در برجام، بندی برای حل‌وفصل اختلافات مربوط به عدم پایبندی یکی از طرف‌های توافق وجود دارد. طبق این بند، یک کمیسیون مشترک برای بررسی عدم پایبندی جلسه می‌گیرد تا مشکل را حل کند. هیچکدام از طرف‌ها از این بند استفاده نکرده‌اند و اروپایی‌ها هم حداقل فعلا حرفی از این بند نزده‌اند. آنها نگران هستند که متهم کردن ایران به عدم پایبندی یا درخواست برگزاری جلسه کمیسیون مشترک، به فروپاشی توافق هسته‌ای منجر شود. اروپایی‌ها هنوز امیدوارند که ایران از ضرب‌الاجل خود عقب نشینی کند و به اجرای برجام ادامه دهد، اما مشکل این است که ایران، که طی یک سال گذشته فکر می‌کرد اروپایی‌ها توانی برای دور زدن تحریم‌های آمریکا ندارند، امروز به این جمع‌بندی رسیده است که اروپا اراده‌ای برای تامین منافع اقتصادی آن ندارد. اگر طبق اظهارات روحانی، ایران سطح غنی‌سازی را از 3.67 درصد فعلی بالاتر ببرد، در آن صورت، احتمالا مسئله اصلی این خواهد بود که آیا اروپا از بند موسوم به بازگشت سریع (Snapback) تحریم‌ها استفاده خواهد کرد یا خیر. در سال 2015، شورای امنیت سازمان ملل متحد، با تصویب قطعنامه 2231، توافق هسته‌ای را تایید و تحریم‌های سازمان ملل را رفع کرد. بند بازگشت سریع تحریم‌ها در همین قطعنامه مندرج شده و به طرف‌های برجام اجازه می‌دهد که در صورت اثبات عدم پایبندی ایران به توافق هسته‌ای، تحریم‌ها را سریعا علیه ایران بازگردانند. چنین اقدامی به احتمال زیاد، برجام را کاملا از بین خواهد برد. فعلا احتمال استفاده چین، روسیه و حتی آمریکا از چنین بندی، بعید است. روسیه و چین تلاش می‌کنند در مسئله هسته‌ای ایران مواضع بینابینی اتخاذ کنند. آمریکا هم به دلیل خروج از برجام، درباره صلاحیتش در استفاده از بند یادشده شک و تردید وجود دارد. با این حال، چون عضو دائمی شورای امنیت هست، ممکن است این بند را مطرح کند. برخی گزارش‌های رسانه‌ای حاکی از آن است که آمریکا چندی پیش، به اعضای شورای امنیت پیشنهاد استفاده از این بند را داده، اما اروپایی‌ها در این زمینه مردد بوده و روس‌ها و چینی‌ها هم مخالفت کرده‌اند. خود آمریکا درخواست استفاده از این بند را مطرح نمی‌کند، چون نگران است که سایر اعضای شورای امنیت، که هنوز از استمرار برجام حمایت می‌کنند، با درخواستش مخالفت کنند. اما این مخالفت ممکن است با اجرای گام دوم کاهش تعهدات هسته‌ای ایران، کمرنگ شود. بنابراین، تا 16 تیر، ایران و اروپا به ترغیب یکدیگر به اجرای کامل تعهداتشان ذیل برجام ادامه خواهند داد. اما پس از این تاریخ، بسته به ماهیت اقدام بعدی ایران، تنش‌ها میان ایران و اروپا بیشتر یا کمتر خواهد شد.

روغنگران